Ελληνισμός χωρίς ταυτότητα

Χρήστος Γιανναράς

Κυκλοφόρησε, στις αρχές του καλοκαιριού (Ιούνιος 2021), από τις Εκδόσεις Πατάκη, βιβλίο με τίτλο: Ιων Δραγούμης – Τα «κρυμμένα» ημερολόγια Οκτώβριος 1912 – Αύγουστος 1913, Εισαγωγή – Επιμέλεια – Σχόλια Νώντας Τσίγκας, Πρόλογος Μάρκου Φ. Δραγούμη, σελίδες 446. Μαζί με το βιβλίο «Αναίρεσις», του Νικόλαου Σπηλιάδη, Γραμματέα Επικρατείας (πρωθυπουργού) του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια –απάντηση στην κατασυκοφάντηση του Αγώνα Ανεξαρτησίας των Ελλήνων από τον Βαυαρό Friedrich Thiersch (γραμμένη η απάντηση πρωτοτύπως στα γαλλικά και μεταφρασμένη αργότερα στα ελληνικά από τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη), Εκδόσεις «Ποταμός»– είναι τα δύο βιβλία που σώζουν, μέχρι στιγμής, γόνιμο σεβασμό για την επέτειο διακοσίων χρόνων από το 1821. Επιτέλους, κάτι άλλο, διαφορετικό από τις χρυσοπληρωμένες τηλεοπτικές γλυκεράδες της διατεταγμένης Ιστοριογραφίας. Κάποιοι ιδιώτες πάντοτε σώζουν το γελοιοποιημένο από την προχειρότητα και την Ευρωλαγνεία ελλαδικό κρατίδιο.

Κάποτε πιστεύαμε ότι, με το πέρασμα των χρόνων, το επίπεδο της κατά κεφαλήν καλλιέργειας στην κοινωνία μας θα βελτιώνεται, θα εξαλείφεται βαθμιαία η τυφλή εμπάθεια της κομματικής – ιδεολογικής μονοτροπίας – θα μπορούσε, κάποτε, να λειτουργήσει και στον δύσμοιρο τόπο μας η τίμια κριτική ιστοριογραφία. Προμήνυμα ελπίδας ήταν ελάχιστα βιβλία, όπως Η Ιστορία του Εθνικού Διχασμού, κατά την αρθρογραφία Ελευθερίου Βενιζέλου και Ιωάννου Μεταξά (Εκδόσεις Κυρομάνος) – όσα προλαβαίνουν να διασωθούν από την εκβιαστικά επιβεβλημένη βενιζελολατρεία. Ο πληθυσμός της σημερινής Ελλάδας, με μειωμένη δραματικά την ικανότητα ανάγνωσης και γραφής (κατανοεί μόνο εικόνες και ξέρει μόνο πληκτρολόγηση), αγνοεί ολοκληρωτικά την Ιστορία του, αλλά γεμίζει με ανδριάντες του Βενιζέλου και με μνημεία της «εθνικής αντίστασης» δρόμους και πλατείες.

Από τα «Κρυμμένα» (ώς τώρα) ημερολόγια του Ιωνος Δραγούμη γίνεται αμέσως φανερό το δραματικό πρόβλημα ταυτότητας του Νεώτερου Ελληνισμού, όπως βιώθηκε, από τις πρώτες κιόλας μέρες της επανάστασης του 1821: Η έννοια – ιδέα του «έθνους – κράτους» (η θεμελίωση της συλλογικότητας στη φυλετική ομοιογένεια), πρωταρχικής σημασίας δεδομένο στη μετα-μεσαιωνική Ευρώπη, ήταν κάτι άγνωστο και αδιανόητο για την εμπειρία των Ελλήνων. Γι’ αυτό και ο «μοντέρνος» εθνικισμός Βουλγάρων, Αλβανών και Βενιζέλου απωθούσε τον Ιωνα Δραγούμη, όπως και τον εγγύτατο φίλο του Αθανάσιο Σουλιώτη.

Την πολιτική οπτική του Δραγούμη οι αντίπαλοί του την ονόμαζαν «ανατολισμό»: Οι «Δραγουμικοί» δεν απέβλεπαν στην κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά στη διάσωση του πολυεθνικού – πολυφυλετικού χαρακτήρα της. Πίστευαν στην εκ των ένδον άλωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον Ελληνισμό, ανάλογη με την άλωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τον οργανικό εξελληνισμό της, χωρίς να αναιρεθεί ο πολυεθνικός – πολυφυλετικός χαρακτήρας της.

«Ο Βενιζέλος δεν θυμάται», γράφει ο Ιων. «Καμιά θύμηση δεν έχει. Ιστορία ελληνική δεν αισθάνεται μέσα του. Νοιώθει μονάχα ένα κράτος Ελλαδικό, που είναι το κέντρο κάθε του λογισμού» (έθνος – κράτος, όπως η Ευρώπη το όριζε). «Και που πρέπει να μεγαλώσει λίγο, τόσο, όσο να γίνει σαν το Βέλγιο!… Δεν ξέρει ο Βενιζέλος τι θα πει Μακεδονία και Ηπειρος και Θράκη, δεν ξέρει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, δεν ξέρει τους αγώνες που κάναμε σ’ αυτά τα μέρη πολεμώντας τους Σλαύους».

Ο Δραγούμης είχε συνειδητοποιήσει τη θεμελιώδη αλήθεια της διαφοράς του «κράτους» από το «έθνος», την ταύτιση του «έθνους» με τον «πολιτισμό» – αυτή η συνειδητοποίηση τον διαφοροποιεί ριζικά από κάθε άλλη προσωπικότητα του ελλαδικού πολιτικού βίου των τελευταίων δύο αιώνων, αυτή τη διαφοροποίηση εκδικούνται και οι «ταγματασφαλίτες» του Βενιζελικού παρακράτους, όταν τον εκτελούν, στο πεζοδρόμιο της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, στις 31 Ιουλίου του 1920.

Αντιλαμβάνεται ο Ιων την ταύτιση «έθνους» και «πολιτισμού», δεν υποψιάζεται όμως την ταύτιση πολιτισμού και μεταφυσικής, πολιτισμού και «θρησκείας» – αγνοεί, λ.χ., την ύπαρξη και την οπτική Παπαδιαμάντη (τέτοιες συνειδητοποιήσεις ακολουθούν τη βραδύτητα, πάντοτε ανεξέλεγκτη, της ωρίμασης). Είναι αδύνατο να γνωρίσουμε την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία αγνοώντας τη θρυμματισμένη οντολογία του Ηράκλειτου και τα Μετά τα φυσικά του Αριστοτέλη. Προσθέτοντας ότι, η ελληνική μεταφυσική πάντοτε, σαρκωνόταν και σε πράξη γιορταστική – λατρευτική, χορό, τραγούδι, δραματουργία, τέχνες εικαστικές – δεν ήταν ποτέ ιδεολόγημα, ποτέ ηθικοπλαστική διδαχή.
Οταν λέμε: «πολιτισμός» (τρόπος του βίου, τρόπος της συλλογικότητας) σημαίνουμε τη μεταφυσική, μιλάμε για το νόημα (αιτία και σκοπό) της ύπαρξης και της συνύπαρξης των ανθρώπων. Οταν «νόημα» είναι η ψηλαφητή ελευθερία από τον θάνατο, τότε η συνύπαρξη είναι γιορτή, έμπρακτη βεβαιότητα για τη νίκη καταπάνω στον θάνατο. Οταν «νόημα» είναι η ατομική βεβαιότητα μηδενισμού των πάντων με τον θάνατο, τότε ύπαρξη και συνύπαρξη είναι η αλογία ενός μακάβριου «τυχηρού παιγνίου», διαμάχη άθλιων καναλιών και πανάθλιων κομμάτων, απανθρωπία κρετινικής αντιμαχίας μελλοθάνατων καραγκιόζηδων.

Ελληνισμός χωρίς ταυτότητα | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr)