Tουρκοκρατία, Επανάσταση, Ανεξαρτησία: Αναγέννηση ή Αλλοτρίωση;

Χρήστος Γιανναράς

Antifono.gr

Οι Έλληνες κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ανέπνεαν τον αέρα του κοσμοπολίτη. Ποιοι παράγοντες θεμελίωναν αυτή την οικουμενικότητα; 

Ποια η κατάσταση της ελληνικης εκπαίδευσης κατά την τουρκοκρατία; 

Απόσπασμα από αναφορά της αυστριακής κατασκοπείας για τον Ιωάννη Καποδίστρια: «...βάσις επί της οποίας θέλει να στηρίξει εκ νέου την ευτυχίαν και την δόξαν των συμπατριωτών του και να τους εξασφαλίση εναντίον παντός μελλοντικού γεγονότος, είναι η απόλυτη πολιτική αυτονομία της Ελλάδος. Η Ελλάς πρέπει κατ’ αυτόν να κηρυχθεί ομοφώνως υφ’ όλων των δυνάμεων χώρα αφιερωμένη αποκλειστικώς και μόνον εις τας επιστήμας και την διαφώτισιν του ανθρωπίνου γένους, το έδαφός της (να κηρυχθεί ) εκ των έξω απρόσβλητον, εσωτερικώς δενα κρατηθεί μακράν πάσης ξένης αναμείξεως, τέλος οφείλει να κηρυχθεί δι’ όλην την ανθρωπότητα ως ένα κράτος ιερόν. Κείμενη μεταξύ Ασίας και Ευρώπης ευκόλως θα κατανοεί η Ελλάδα την μυστικοπαθούς ζωής της Ανατολής, ενώ αφ’ ετέρου θα εισδέχεται το εκλεπτυσμένον πνεύμα των Ευρωπαίων δημιουργούσα κατ’ αυτόν τον τρόπομάιν δι’ ολόκληρον την ανθρωπότητα σωτηρίου ισορροπίας». Πως καταλήξαμε στην σημερινή πολιτική ηγεσία που θεωρεί «βαριά βιομηχανία της Ελλάδας» τον τουρισμό. 

O Ιωάννης Καποδίστριας σε διάλογο με την ευρωπαϊκή ηγεσία της εποχής του ανέφερε: «Το ελληνικό έθνος σύγκειται εκ των ανθρώπων, οίτινες από αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαυσαν ομολογούντες την ορθόδοξον πίστιν και την γλώσσαν των πατέρων αυτών λαλούντες, κια διέμειναν υπό την πνευματικήν ή κοσμικήν δικαιοδοσία τηε εκκλησίας των, όπου ποτέ της Τουρκίας και αν κατοικώσι». Πως θα ορίζαμε σήμερα το ελληνικό έθνος; Ποιός ο ρόλος του Ιωάννη Καποδίστρια στην ανεξαρτησία και δημιουργία του ελληνικού κράτους; Γιατί τον εχθρεύονται ως επικίνδυνο επαναστάτη οι ηγεσίες της δυτικής Ευρώπης; Απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Ιωάννη Μακρυγιάννη: «... τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί και αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και πολιτικοί και στρατιωτικοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι..». Eίναι αυτή η νοοτροπία κάτι που διδάσκεται ή προκύπτει μέσα από την συμμετοχή σε μια κοινωνία με εμπράγματο αντίκρισμα αθλήματος κατ’ αλήθειαν σχέσεων; 

Ο Σεφέρης αναφέρει για τον Μακρυγιάννη: ...η μόρφωση και η παιδεία που δηλώνει ο Μακρυγιάννης δεν είναι κάτι ξέχωρο ή αποσπασματικά δικό του, είναι το κοινό κτήμα, η ψυχική περιουσία μιας φυλής παραδομένης για αιώνες και χιλιετίες , από γενιά σε γενιά, από ευαισθησία σε ευαισθησία, κατατρεγμένη και πάντα ζωντανή, αγνοημένη και πάντα παρούσα, είναι το κοινό κτήμα της μεγάλης λαϊκής παράδοσης του γένους. Είναι η υπόσταση, ακριβώς, αυτού του πολιτισμού, αυτής της διαμορφωμένης ενέργειας, που έπλασε τους ανθρώπους και το λαό , που αποφάσισε να ζήσει ελεύθερος ή να πεθάνει στo '21. Γι’ αυτό η λαϊκή μας παράδοση είναι τόσο σπουδαία. Είναι ζωντανή αυτή η παράδοση σήμερα και αν ναι που βλέπουμε εκφάνσεις της; Πώς λειτουργούσε η παράδοση της εκκλησιαστικής εμεπιρίας κατά την περίοδο της της τουρκοκρατίας στν ελληνική κοινωνία; Τι διέσωσε την ελληνική αυτεπίγνωση σε χρόνια δύσκολα με ανθρώπους αγράμματους και μερικές φορές χωρίς σχολεία; 

Σε ποιό βαθμό έχει χαθεί η αναζήτηση νοήματος της ζωής και έχουμε περάσει σε μια ιδεολογικοποίηση της εκκλησίας; Απόσπασμα από το «Ένας Έλληνας ο Μακρυγιάννης» του Σεφέρη: «Ο ελεύθερος άνθρωπος, ο δίκαιος άνθρωπος, ο άνθρωπος ζυγαριά της ζωής-αν υπάρχει μια ιδέα βασικά ελληνική, δεν είναι άλλη. Γεννιέται στα χαράματα της ελληνικής σκέψης, έπειτα τη διατυπώνει μια για πάντα ο Αισχύλος. Όποιος ξεπερνά το μέτρο είναι υβριστής και ύβρις είναι το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να μας συμβεί. Για να μεταχειριστώ τη φρασεολογία του Μακρυγιάννη οι Έλληνες από τα παλιά εκείνα χρόνια είναι στο «εμείς», δεν είναι στο «εγώ.» Γιατί μόλις το εγώ γυρέψεινα ξεπεράσει το εμαείς, αμέσως η Άτη, η αυστηρή μοίρα που φροντίζει για την ισορροπία του κόσμου, το κατακεραυνώνει.» Μήπως οι σημερινοί Έλληνες έχουν πάψει να είναι στο εμείς; 

Ποιος ήταν ο στόχος των ξεσηκωμένων Ελλήνων το 1821, αλλά και στις προηγούμενες εξεγέρσεις που δεν είχαν την ίδια επιτυχία; Σε ποιο βαθμό βαθμό επετεύχθει; Ποιοί ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες που συνετέλεσαν στην μορφή που πήρε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος; 

Ποια τα αίτια των αλλεπάλληλων εθνικών διχασμών από τα χρόνια της επανάστασης στη δεκαετία του 1910 και μετά στη δεκαετία του 1940 και ποιός ο ρόλος τους στη διαμόρφωση της νεοελληνικής πραγματικότητας; 

Είναι η εμφάνιση των δυο κορυφαίων πνευματικών εκλάμψεων, της γενιάς το '30 και της γενιάς του '60 συνάρτηση της οικονομικής ανάπτυξης και της σχετικής αυτονομίας που γνώρισε εκείνες τις περιόδους η Ελλάδα; 

Ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητεί την ποιότητα ζωής εγκλωβισμένος σε μια κατασκευασμένη ανάγκη καταναλωτικής ευχέρειας και οικονομικής ευζωϊας. Πώς θα μπορούσαμε να ανακτήσουμε την ποιότητα ζωής που πάντοτε εκπροσωπούσε η ελληνική παράδοση;

Διαδικτυακή συζήτηση τον Δεκέμβριο του 2021, με την ελληνική κοινότητα στο Pawtucket, της πολιτείας του Rhode Island των ΗΠΑ.