Στὸ οὐτοπιστικὸ αὐτὸ μυθιστόρημα –τότε ποὺ οἱ οὐτοπίες κινητοποιοῦσαν μεγάλες κοινωνικὲς ὁμάδες καὶ προκαλοῦσαν ἀνατροπές– ὑπῆρχε μεταξὺ ἄλλων κι ἕνα παλάτι, τὸ Κρυστάλλινο παλάτι. Τὸ βλέπουμε στὸ τέταρτο ὄνειρο τῆς ἡρωίδας του, τῆς Βέρας Πάβλοβνα. Σ’ αὐτὸ τὸ παλάτι ἀναφέρεται ὁ «ὑπόγειος ἄνθρωπος».
Στὸ παλάτι, ἕνα μέγαρο ἀπὸ γυαλὶ κι ἀτσάλι, ποὺ εἶχε ὡς κτίσμα τὸ πραγματικὸ ἀντίστοιχό του στὸ Λονδίνο, ζοῦσαν ἄνθρωποι εὐτυχισμένοι, χαρούμενοι, καλλιεργημένοι, δραστήριοι, καινοτόμοι στὴ ζωή, τὴ δουλειά, τὸν ἔρωτα. Οἱ ὀπαδοὶ τῶν ἀποφασιστικῶν ἐνεργειῶν ἦταν πεπεισμένοι πὼς οἱ «καινούργιοι ἄνθρωποι» (ὅπως εἶναι καὶ ὁ ὑπότιτλος τοῦ Τί νὰ κάνουμε), ἐφοδιασμένοι μὲ πρωτοποριακὲς θεωρίες, δικαιοῦνται καὶ ὀφείλουν νὰ ὁδηγήσουν, μὲ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο, τὶς μάζες στὸ χαρούμενο μέλλον. Τὶς πρωτοποριακὲς θεωρίες τὶς γεννᾶνε ἡ ἐπιστήμη καὶ ὁ ὀρθὸς λόγος, ποὺ μποροῦν νὰ ὑπολογίσουν καὶ νὰ ὀργανώσουν τὴν ἀνθρώπινη δραστηριότητα σὲ μιὰ ὠφέλιμη γιὰ ὅλους κοινωνία. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 1860 οἱ ἀπόψεις γιὰ τὴν ἐπαναστατικότητα τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν, τὴν ἀποτελεσματικότητα τῆς σχεδιαστικῆς τους ἱκανότητας, ἀσκοῦσαν μεγάλη γοητεία στοὺς κύκλους τῶν ἀνήσυχων ἀνθρώπων ποὺ ἀσφυκτιοῦσαν σὲ μιὰ Ρωσία καταπιεστική, καθυστερημένη, ἀνορθολογική, θεοσεβούμενη.
Αὐτὸ λοιπὸν τὸ ὀργανωμένο σύστημα καὶ τὴ θεωρία τοῦ σώφρονα ἐγωισμοῦ ἔρχεται νὰ ἀμφισβητήσει μὲ τὸν ἀνορθολογικὸ ἐγωισμό του, τὸν βολονταρισμό του καὶ τὸν ἀμοραλισμό του ὁ καταχθόνιος ἄνθρωπος τοῦ Ντοστογιέφσκι, ἰσχυριζόμενος ὅτι ὁ ἄνθρωπος ποὺ καθοδηγεῖται μόνο ἀπὸ τὸν στενὰ προσωπικό του ἐγωισμὸ δὲν θὰ ἐνεργήσει ποτὲ σύμφωνα μὲ τὸ «πρόγραμμα» ποὺ θὰ τοῦ ἐπιβάλουν ὁ ὀρθὸς λόγος καὶ ἡ ἐπιστήμη.
Σύμφωνα μὲ τὸν Τσερνισέφσκι, ἡ εὐτυχία εἶναι ὑπόθεση ὅλων μας, φτάνει νὰ τὸ θελήσουμε καὶ νὰ συνεννοηθοῦμε ὡς ἔλλογα ὄντα. Ὁ ἥρωας τοῦ Ντοστογιέφσκι ὑποστηρίζει, ἀντιθέτως, ὅτι συχνὰ ὁ ἄνθρωπος δὲν δίνει δεκάρα τσακιστὴ γιὰ τὸ τί εἶναι ὠφέλιμο καὶ συμφέρον, καὶ τὸν τρομάζουν τὰ ἀξιώματα τοῦ εἴδους δύο καὶ δύο ἴσον τέσσερα. «Δύο καὶ δύο κάνουν τέσσερα, ὅμως καμιὰ φορὰ μπορεῖ νὰ κάνουν καὶ πέντε». Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πολὺ πιὸ περίπλοκος, οἱ διαδρομὲς τοῦ μυαλοῦ καὶ τῶν ἐπιθυμιῶν του ἀνεξερεύνητες, ἀλλὰ καταλυτικὲς στὴ διαμόρφωσή του. «Ἂν κάποτε ἡ ἐπιθυμία συνωμοτήσει ἀπολύτως μὲ τὴ λογικὴ, τότε θὰ ἀρχίσουμε νὰ σκεφτόμαστε, ἀλλὰ δὲν θὰ ἐπιθυμοῦμε», λέει ὁ παραδοξολόγος του.
Ἑλένη Μπακοπούλου
Πηγές
Κείμενο
- Ἑλένη Μπακοπούλου. Ἡ τραγικὴ πλευρά μας. Ὑπόγειο, τοῦ Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, μετάφραση ἀπὸ τὰ ρωσικά – πρόλογος Ἑλένη Μπακοπούλου, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἀθῆναι 2010, σσ. 12-14.
Εἰκόνες
- Ὑπόγειο, τοῦ Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἀθῆναι 2010, ἐξώφυλλο.
- Βασίλι Περόφ. Προσωπογραφία τοῦ Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. 1872, ἐλαιογραφία, Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα. Πηγὴ εἰκόνας: Wikimedia Commons. Ἀρχικὴ πηγὴ εἰκόνας: Google Cultural Institute.
Σύνδεσμοι
- Σημειώσεις ἀπὸ τὸ «Ὑπόγειο»: μέρος αʹ, μέρος βʹ, μέρος γʹ, μέρος δʹ.
- Ἴβανα Πέτροβιτς-Χριστοπούλου. Ἡ Ἐλευθερία καὶ τὸ Πρόσωπο στὸ Ἔργο τοῦ Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι. Διατριβὴ ἐπὶ διδακτορίᾳ, Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 2017, ἰδίως II «Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Ὑπογείου».
- Ὑπόγειο, ἐκδ. Ἴνδικτος, ἐξώφυλλο.
- Προσωπογραφία τοῦ Ντοστογιέφσκι ἀπὸ τὸν Βασίλι Περόφ.
Πηγές
Κείμενο
Ἑλένη Μπακοπούλου. Ἡ τραγικὴ πλευρά μας. Ὑπόγειο, τοῦ Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, μετάφραση ἀπὸ τὰ ρωσικά – πρόλογος Ἑλένη Μπακοπούλου, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἀθῆναι 2010, σσ. 12-14.
Εἰκόνες
Ὑπόγειο, τοῦ Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἀθῆναι 2010, ἐξώφυλλο.
Βασίλι Περόφ. Προσωπογραφία τοῦ Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. 1872, ἐλαιογραφία, Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα. Πηγὴ εἰκόνας: Wikimedia Commons. Ἀρχικὴ πηγὴ εἰκόνας: Google Cultural Institute.
Σύνδεσμοι
Σημειώσεις ἀπὸ τὸ «Ὑπόγειο»:
Ἴβανα Πέτροβιτς-Χριστοπούλου. Ἡ Ἐλευθερία καὶ τὸ Πρόσωπο στὸ Ἔργο τοῦ Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι. Διατριβὴ ἐπὶ διδακτορίᾳ, Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 2017, ἰδίως II «Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Ὑπογείου».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου