ΣΑΒΒΑΣ ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ - ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ - ΓΙΑΤΙ ΣΤΑΥΡΩΘΗΚΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ; (2)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2022

ΓΙΑΤΙ ΣΤΑΥΡΩΘΗΚΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ;

ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ (συνέχεια)

2. Το ερώτημα στο δεύτερο μέρος αυτής της Εισαγωγής είναι: υπήρξαν προδρομικά του μεσσιανικού δόγματος στοιχεία μέσα στον ιουδαϊσμό και ποια είναι αυτά; 

Η θεολογία περί την πάθος και της αναστάσεως του Ιησού τόσο όσο και η ιστορία του επίγειου Ιησού αποτελούν την ιδιοφυΐα του χριστιανισμού. Και τα δύο αυτά, ενώ σχετίζονται με το πνευματικό, το κοινωνικό και το πολιτικό κλίμα της Παλαιστίνης στα χρόνια του Ιησού (Βλ. Daniel Rops, Η Καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους Χρόνους του Ιησού, μετάφρ. Ε. Αγγέλου, εκδ. Π. Παπαδήμα, Αθήνα 1988· Σ. Αγουρίδη, Ιστορία των Χρόνων της Κ. Διαθήκης, Θεσσαλονίκη 1982), παρά την ανεπανάληπτη ιδιοφυΐα τους, αποτελούν τον πόλεμο καρπό μακράς θρησκευτικής εξέλιξης, που πρέπει να επισημανθεί εδώ.

Οι πρώτες παραστάσεις, οι πρώτες μυθολογικές εικόνες περί εξιλεωτικού θανάτου του βασιλιά π.χ. ως αντιπροσώπου ολόκληρου λαού βρίσκονται ήδη στο βαβυλωνιακό και στο ισραηλιτικό τελετουργικό της Πρώτης του Έτους καθώς και σε ορισμένους υπαινιγμούς προαιχμαλωσιακών Προφητών, αν και μερικά από τα θέματα αυτά είναι ακόμα υπό συζήτηση (Βλ. Β. Βέλλα. Η Kapporeth και η εoρτή των Kippurim, 1930). Αποτελεί όμως κοινή αποδοχή πως ο Δεύτερος Ησαΐας (κεφ. 40-55) στην περιγραφή του «Δούλου του Θεού» και των παθημάτων του αντλεί στην διάπλαση του πορτραίτου του «Δούλου» από διάφορες πηγές: Μωυσής, Ιερεμίας, ο θνήσκων και ανιστάμενος Θεός Tammuz, χαρακτηριστικά ιδιώματα προφήτη και βασιλιά, και τελικά οδηγεί στο συμπέρασμα πως τα παθήματα του Δούλου έχουν θεραπευτική και εξιλεωτικό χαρακτήρα. Στα άσματα του «Δούλου» μπορεί να διακριθεί μια στενότερη αποστολή του Δούλου ως μεσίτη διαθήκης για τον λαό του, αλλά και μια ευρύτερη αποστολή, κατά την οποία ο «Δούλος» γίνεται φως για τα έθνη και μεταφέρει μέχρι τα πέρατα της γης τη σωτηρία του Γιαχβέ (βλ. Zimmerli, Επίτομος Θεολογία της Π. Διαθήκης, μετάφρ. Β. Στογιάννου, Αθήνα 1981, σελ. 292-297). Εξάλλου, όχι μόνο στο βιβλίο του Δανιήλ αλλά και στον Αιθιοπικό Ενώχ οι έννοιες «Υιός Ανθρώπου», «Εκλεκτός» εκφράζουν μια συλλογική προσωπικότητα που πριν από την ανύψωσή της στο θρόνο του τελικού Κριτή έπαθε πολλά από τους βασιλείς και ισχυρούς της γης.

Η έννοια του αντιπροσωπευτικού πάθους, γενικά, δεν είναι ξένη ούτε στον ελληνικό ούτε στον παλαιστίνιο ιουδαϊσμό. Ο γέροντας εθνομάρτυρας Ελεάζαρος, απαντώντας στις δελεαστικές προτάσεις του Αντιόχου Δ' του Επιφανή να κάνει κάποια υποχώρηση στην ειδωλολατρεία για να σώσει τη ζωή του, λέει προσευχόμενος στο Θεό και τα εξής: «... Τσιγαρούν ίλεως γενού το έθνει που αρκεσθείς τη ημετέρα υπέρ αυτών δίκη. Κάθαρσιον αυτών ποίησον το εμόν αίμα και αντίψυχον αυτών λάβε την εμήν ψυχήν» (Δ΄ Μακκ. 6, 29). Στην Ανάληψη του Μωϋσέως, ο Τάξων συνιστά στους επτά γιους του τα εξής: «... Και τούτο ποιήσωμεν νηστεύσωμεν τριήμερον και τη τετάρτη ημέρα εισέλθωμεν εις σπήλαιον, ο εν τον αγρώ εστι, και αποθάνωμεν μάλλον ἡ παραθώμεν τας εντολάς του Κυρίου των Κυρίων, του Θεού των γενεών ημών. Τούτο γαρ ει ποιήσομεν και αποθανούμεθα, το αίμα ημών εκδικηθήσεται ενώπιον του Κυρίου. Και τότε ο διάβολος τέλος σχήσει, και η λύπη συν αυτώ απαχθήσεται. Τότε πληρωθήσονται αι χείρες του αγγέλου του επάνω καθισταμένου, ως ευθέως εκδικήσει αυτούς από των εχθρών αυτών... Και τρομήσει η γη... Ο ήλιος ου δώσει φως... και ο κύκλος των άστρων που ταραχθήσεται... Και η θάλασσα έως της αβύσσου αποχωρήσει... Ότι εξεγερθήσεται ο Ύψιστος... και φανερώς ελεύσεται, ένα τιμωρήσει τα έθνη και απολέσει πάντα τα είδωλα αυτών...». Η εποχή που γράφει ο συγγραφέας της Αναλήσεως Μωϋσέως είναι η μετά τον Ηρώδη τον Μέγα. Δεν ξέρωμε τίποτε περί «Τάξων» και για τους επτά γιούς του, αν και είναι δυνατό να υποθέσουμε πως πρόκειται για την ιερέα Ελεάζαρο και τα επτά παιδιά (Β΄ Μακκ. 6, 18-231 και Δ΄ Μακκ. 5, 4), που εδώ παρουσιάζονται ως τέκνα του Ελεαζάρου. Από όπου και αν προέρχονταν, ο διωγμός και η θανάτωσή τους συνδέονταν άμεσα προς την κοσμικής εκτάσεως φανέρωση της βασιλείας του Θεού σε όλην την κτίση (βλ. ημέτερα. Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης, τόμος Β΄, Αθήναι 1985, ΙΧ-Χ, σελ. 33 εξ.).

Και ερχόμαστε τώρα εις τα περί του τέλους του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης στα Κείμενα του Qumran (ειδικότερα: Υπόμνημα στο βιβλίο του Αββακούμ, Κώδικας της Δαμασκού, Ύμνοι). Όλοι οι ειδικοί γνωρίζουν τις ερμηνευτικές θέσεις που στήριξε ο Dupont-Sommer (The Essene Writings from Qumran. transl, υπό G. Vermes, Meridian Books 1962, σελ. 358 εξ.) στα βιβλία αυτά, πως δηλ. ο Διδάσκαλος της Δικαιοσύνης εφάρμοζε στον εαυτό του, όπως ο Ιησούς, την περί πάσχοντος Δούλου προφητεία του Ησαΐα κεφ. 53, πως τον εξετέλεσαν οι αντίπαλοί του και πως η κοινότητα που αυτός ίδρυσε περίμενε την περιφανή κατά τα έσχατα ανάστασή του. Η άποψη αυτή στασιάζεται, βέβαια, στην έρευνα. Πολλοί έχουν εκφρασθεί υπέρ αυτής (όπως π.χ. E. Stauffer, J. Allegro κ.ά.), ενώ άλλοι διατυπώνουν αμφιβολίες και επιφυλάξεις (όπως π.χ. Μ. Barrows, J. Danielou, Fr. Cross κ.ά.). Η διαφορά στην απόδοση όχι λίγων χωρίων από τα κείμενα της Νεκρής θάλασσας οφείλεται στο ότι αρκετές λέξεις έχουν δύο σημασίες ή μία σημασία αλλά σε διαφορετική ένταση του σημαινομένου. Θα παρατεθούν στη συνέχεια μικρά αποσπάσματα από τα κείμενα αυτά (Έκδοση: Σ. Αγουρίδη - Γ. Γρατσέα, Τα Χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας, Αθήνα, 1988), που, κατά τη γνώμη μας, τουλάχιστον επιβεβαιώνουν την χρήση του κεφ. Ησ. 53 στο πρόσωπο του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης.

— «Αλίμονο σ’ εκείνον που ποτίζει τους φίλους του προσθέτοντας στην οργή του και (τους) μεθάει για να δει τη γύμνια τους». Η ερμηνεία του αναφέρεται στον ασεβή ιερέα, ο οποίος κατεδίωξε τον Διδάσκαλο της Δικαιοσύνης, για να τον καταπνίξει (ή καταπιεί) στη μανία της οργής του, με την επιθυμία να τον αιχμαλωτίσει (εξορίσει). Κατά το τέλος της εορτής της ανάπαυσης, την ημέρα του εξιλασμού φανέρωσε σ’ αυτούς ότι σκοπεύει να τους καταπνίξει και να τους καταβάλει κατά την ημέρα της νηστείας του Σαββάτου της ανάπαυσής τους» (Υπόμν. Αββακ. XI 1-8).

— «... IX 1 ώστε να τον πλήξουν με αποφάσεις ασεβείς και βδελυρότητες, ασθένειες φοβερές επέφεραν σ’ αυτόν και πράξεις εκδίκησης στο σώμα της σάρκας του» (λόγω του κενού που προηγείται δεν δηλώνεται σαφώς το υποκείμενο...). «Η ερμηνεία του αναφέρεται στον ιερέα τον ασεβή, τον οποίο ένεκα της ανομίας (του κακού που έκανε) προς τον Διδάσκαλο της Δικαιοσύνης και τους συμβούλους του, τον παρέδωκε ο Θεός στα χέρια των εχθρών του...».

— Η επίσκεψη του Θεού, σύμφωνα με προφητεία Ησαία, θα φέρει την τιμωρία των ασεβών και άνευ προηγουμένου αγαθά σ’ αυτούς που έμειναν σταθεροί. «Όταν διαχωρίστηκαν οι δύο οίκοι του Ισραήλ, ο Εφραίμ αποχωρίστηκε από τον Ιούδα και όλοι όσοι δίστασαν “παραδόθηκαν στο ξίφος”, όσοι δε παρέμειναν σταθεροί έφυγαν “στη χώρα του βορρά” όπως είπε; “Θα οδηγήσω σε αιχμαλωσία το Sikkath του βασιλιά σας και το Kiyyun των εικόνων σας [και το αστέρι του Θεού σας]... τη σκηνή στη Δαμασκό. Τα βιβλία αυτά του Νόμου είναι η σκηνή του βασιλιά όπως είπε: “θα ανεγείρω ξανά, τη σκηνή του Δαβίδ που έπεσε”. Ο βασιλιάς αυτός είναι η Κοινότητας και τα βάθρα των εικόνων και το Kiyyun των εικόνων είναι τα βιβλία των Προφητών, τα λόγια των οποίων ο Ισραήλ περιφρόνησε».

— «Και το άστρο είναι αυτός που ερευνά τον Νόμο, ο οποίος ήλθε στη Δαμασκό, όπως είναι γραμμένο: Ένα αστέρι θα ανατείλει από τον Ιακώβ και ένα σκήπτρο θα ανατείλει από τον Ισραήλ. Το σκήπτρο είναι ο ηγεμόνας ολόκληρης της Κοινότητας και όταν εμφανισθεί θα πατάξει όλους τους υιούς του Σηθ. [όπως είπεν ο Θεός] (χειρ. Β) με το χέρι του προφήτη Ζαχαρία “σήκω ξίφος κατά του ποιμένα και κατά του άνδρα, που είναι μαζί μου, λόγος του Θεού”, “Χτύπησε τον ποιμένα και θα διασκορπιστούν τα πρόβατα και θα στρέψω το χέρι μου εναντίον των μικρών. Και εκείνοι που θα τον προφυλάξουν θα είναι οι πτωχοί της ποίμνης”. Εκείνοι εγλύτωσαν κατά τον χρόνον της πρώτης επίσκεψης (του Θεού), ενώ αυτοί που δίστασαν να παραδοθούν στο ξίφος, όταν έλθει ο Μεσσίας του Ααρών και του Ισραήλ,όπως συνέβη κατά τα χρόνια της επίσκεψης της πρώτης... “βάλε σημάδι στα μέτωπα, ώστε να στενάζουν και να κλαίουν”» (Δαμασκ. Κωδ. VII 9-21).

— «Και από την ημέρα κατά την οποία ο μοναδικός Διδάσκαλος πέθανε “μέχρι να εκλείψουν όλοι οι άνδρες του πολέμου που γύρισαν προς τον άνδρα του ψεύδους” (θα περάσουν) περίπου 40 χρόνια. Και κατά την εποχήν αυτή θα ανάψει ο θυμός του Θεού εναντίον του Ισραήλ, όπως είπε· “δεν θα υπάρχει ούτε βασιλεύς ούτε ηγεμόνας ούτε κριτής ούτε κάποιος που θα διδάσκει δικαιοσύνη..Όλοι όμως όσοι κράτησαν σταθερά τις διατάξεις... κατά τις εντολές του Νόμου, και άκουσαν τη φωνή του Διδασκάλου και ομολόγησαν ενώπιον του Θεού λέγοντες] “βέβαια αμαρτήσαμε..Όσοι δεν σήκωσαν χέρι κατά των αγίων Νόμων... και όσοι άκουσαν τη φωνή του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης... θα χαρούν και θα αγάλλονται και η καρδιά τους θα ενισχυθεί... και θα δουν τη σωτηρία του, γιατί κατέφυγαν στο όνομά Του το άγιο» (Δαμ. Κωδ. X 13-34). «... Και αυτή είναι η τάξη (= κανονισμός) που αναφέρεται στις συνελεύσεις των παρεμβολών. Οφείλουν να βαδίζουν σύμφωνα μ’ αυτούς (τους Νόμους) κατά τον χρόνο της ασεβείας, μέχρι να εμφανιστεί ο Μεσσίας από τον Ααρών και από τον Ισραήλ» (XII 22-ΧΙΙΙ 1).

— «... Η ερμηνεία του αναφέρεται στον Ιερέα, τον Διδάσκαλο της Δικαιοσύνης, που Αυτός εστήριξε για να οικοδομήσει προς χάρη Του την Κοινότητά των... Ο ασεβής κατασκοπεύει τον δίκαιο και επιδιώκει να τον σκοτώσει. Αλλ’ ο Κύριος δε θα τον εγκαταλείψει στα χέρια του ούτε θα επιτρέψει να καταδικαστεί όταν προσαχθεί σε δίκη (32-33). Η ερμηνεία του αναφέρεται στον Ασεβή [Ιερέα] που ξεσηκώθηκε εναντίον του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης για να τον θανατώσει [γιατί αυτός υπηρετούσε την αλήθεια και τον Νόμο], [και γι’ αυτό τον λόγο] τον συνέλαβε. Αλλ’ ο θεός δεν θα τον εγκαταλείψει στο χέρι του και δεν θα επιτρέψει να καταδικαστεί, όταν προσαχθεί σε δίκη... Η ερμηνεία του αναφέρεται στον ασεβή του Εφραίμ και Μανασή, που θα επιδιώξουν να συλλάβουν τον Ιερέα και τους άνδρες του Συμβουλίου στον καιρό της δοκιμασίας που θα έλθει γι’ αυτούς. Ο Θεός όμως θα τους ελευθερώσει από τα χέρια τους...» (Υπόμν. Ψαλμ, 37, 14-15 εξ.).

Από το βιβλίο των Ύμνων:

— «Σε ευχαριστώ [Κύριε, γιατί] με έδωσες ως κρήνην υδάτων σε χώρα άνυδρη και ως πηγήν ύδατος σε χώρα έρημη και ως ποτισμένο κήπο, στον οποίο Συ εφύτεψες κυπαρίσσι και πεύκο και κέδρο μαζί για τη δόξα σου. Δένδρα ζωής σ’ ένα μυστηριώδη χώρο κρύβονται μέσα σε όλα τα άλλα δένδρα του ύδατος, και αυτά θα βλαστήσουν κλαδιά γα μια αιώνια φυτεία... Εάν όμως αποσύρω το χέρι μου, τότε θα γίνει σαν αγκάθι... Σαν βάτος και αγκάθι θα γίνει και τα δένδρα της όχθης του θα μετατραπούν σε άγρια κλήματα. Και εγώ έπεσα με τους αρρώστους (και πληγώθηκε) η καρδιά μου με τις πληγές. Και έγινα σαν άνθρωπος εγκαταλειμμένος στις πίκρες και στη θλίψη και σε πόνο οδυνηρό, ακατάπαυστο. (Η καρδιά μου υποφέρει) ωσάν αυτών που κατέρχονται στον Άδη, και με τους νεκρούς βυθίστηκε το πνεύμα μου, γιατί έφθασε μέχρι τον λάκκο η ζωή μου (Βλ. Ψαλμ. 87, 4-7· 7). Απόκαμε πια η ψυχή μου, ημέρα και νύχτα χωρίς ανάπαυση. Ο πόνος μου έγινε σαν φλόγα που καίει, που κλείστηκε μέσα στα οστά μου... Η ισχύς της οσφύος μου ταράχτηκε από φόβο... Το πόδι μου παγιδεύτηκε σε σχοινί... Και ο Βελίαλ με κατεδίωξε χωρίς οικτιρμούς... Με περιτυλίγουν τα κύματα του θανάτου. Ο Άδης είναι επί της κλίνης μου... Ντροπή στο πρόσωπό τους, όλη η διαβολή τους...

— Και συ με τους οικτιρμούς σου με στήριξες και δεν θα με καταβάλουν οι θλίβοντές με. Σε εμπόδιο [γεννήθηκα] και για όλους [τους άνδρες του πολέμου μου]... σε ντροπή του προσώπου τους και όνειδος γι’ αυτούς που ψιθυρίζουν εναντίον μου. Γιατί, Συ, Θεέ μου, τη διδαχή Σου μου γνώρισες και θα συνηγορήσεις κατά τη δίκη μου, γιατί κατά το μυστήριο της σοφίας Σου με δοκίμασες και απέκρυψες την αλήθεια μέχρι τον καιρό [της αποκαλύψεώς] της... κατά τον καθορισμένο χρόνο. Οι επιπλήξεις σου θα αποβούν για μένα χαρά και αγαλλίαση, οι δε πληγές μου ίαση [αιώνια και ειρήνη] παντοτινή. Η καταφρόνηση αυτών που με θλίβουν στέφανος δόξας και το πρόσκομμά μου θα γίνει δύναμη αιώνια. Γιατί με τη σοφία Σου με δίδαξες και για τη δόξα σου θα λάμψει το φως μου, γιατί σαν φως μέσα από το σκοτάδι έφεξες για μένα. Και θα δώσεις ίαση στην πληγή μου, το δε πρόσκομμά μου θα κάνεις δύναμη θαυμαστή. Και θα δώσεις μακροθυμία αιώνια στη δυστυχία της ψυχής μου. ... Γιατί συ, θεέ μου, είσαι το καταφύγιό μου, το όρος μου, η πέτρα μου, η δύναμή μου και το φρούριόν μου... Γιατί Συ από τον καιρό του πατέρα μου με γνώρισες και από τη μήτρα της μητέρας μου με εξέλεξες και από την κοιλιά της μητέρας μου με έκανες δικό σου» (VIII 4-IX 30),

Και αλλού:

— «Και εγώ, με το να στηρίζομαι επάνω σου θα εγερθώ και θα αντισταθώ εναντίον αυτών που με καταπιέζουν, και το χέρι μου θα στραφεί εναντίον όλων αυτών οι οποίοι με περιφρονούν. Γιατί δεν υπολόγισαν εμένα, διά του οποίου μεγαλύνθηκες, και φανερώθηκες, σε μένα με τη δύναμή σου, ως φως τέλειο και δεν εκάλυψες με αισχύνη το πρόσωπό μου... Γιατί μου γνώρισες τα μυστήρια των θαυμασίων σου και στα μυστήρια των θαυμασίων Σου και της δυνάμεώς Σου στάθηκα. Έκανες, θαυμάσια ενώπιον πολλών για χάρη της δόξας σου και για να γνωστοποιήσεις σε κάθε ζώντα τα μεγαλεία Σου..» (IV 22-29).

Όλοι αυτοί οι ύμνοι θυμίζουν τον Ψλ. 22 που ολόκληρο ή τον πρώτο στίχο του απήγγειλε ο Ιησούς από του σταυρού: «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες»..., καθώς και τα κείμενα του Ησαΐα περί των παθημάτων του Δούλου που φέρνει τη σωτηρία στον κόσμο.

Ο Dupont-Sommer θεωρεί και περικοπές από τις Διαθήκες Λευί και Νεφθαλί, που βρέθηκαν στο Qumran, ως αναφερόμενες στο μαρτύριο του Διδάσκαλου της Δικαιοσύνης (Βλ. Ο.Π., σελ. 301 εξ.). Το θέμα όμως εδώ μπλοκάρισε, γιατί άλλοι ερευνητές (De Jonge, Milik, Cross κ.α.) θεωρούν τις Διαθήκες των 12 Πατριαρχών ιουδαιοχριστιανικό έργο, που βέβαια στηρίχθηκε σε κάποιες προηγούμενες εσσαϊκές Διαθήκες όπως αυτές του Λευί και του Ναφθαλί, σπαράγματα των οποίων βρέθηκαν ήδη στο Qumran. Από ένα ιουδαιοχριστιανικό έργο δεν μπορεί κανείς να υποστηρίξει ό,τιδήποτε για το θάνατο του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης. Δεν θα εισέλθουμε εδώ στο θέμα των Διαθηκών των XII Πατριαρχών. Αλλού διά μακρών εκθέτουμε την άποψή μας στο θέμα. Μάλιστα, στα υπάρχοντα επί του θέματος στοιχεία προσθέσαμε ενδιαφέρουσα ανάλυση της παραδόσεως του κειμένου των Διαθηκών (της Μονής Κουτλουμουσίου), για να καταλήξουμε παρ’ όλη τη δυσχέρεια του προβλήματος, σε συμπεράσματα όμοια προς αυτά του R.H. Charles (The Greek Versions... Oxford 1980· 1960), ότι δηλ. το έργο δεν είναι ιουδαιοχριστιανικό, είναι ιουδαϊκής προελεύσεως με χριστιανικές παρεμβολές πατροπασχιτικού χαρακτήρος (Βλ. τα δικά μας: Τα Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης, Κείμενα - Εισαγωγαί - Σχόλια, τόμος A' Αθήναι 1973, σελ. 163-260). Εκείνο που δεν μπόρεσα να καταλάβω είναι η μεγάλη επιμονή από μέρους ορισμένων χριστιανών ερευνητών να αμφισβητήσουν οπωσδήποτε με κάποιο τρόπο τον τυχόν βίαιο θάνατο του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης. Προφανώς, νοιώθουν κάποιο ιδιαίτερο δισταγμό εξαιτίας του παράλληλου βίαιου θανάτου του Ιησού. Φυσικά, όλοι αντιλαμβανόμαστε τις δυσχέρειες που προκύπτουν από τη φθορά των εσσαϊκών κειμένων. Σύμφωνα όμως μ’ αυτό που σ’ αυτήν εδώ την Εισαγωγή μας παρουσιάστηκε ως ιδιοφυΐα του χριστιανισμού, οποιοσδήποτε θάνατος και αναμονή επιστροφής του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης ως Μεσσία κατά την Τελική Κρίση και Ανάσταση είναι απλώς ένα ιστορικά πολύ ενδιαφέρον παράλληλο, που δεν άπτεται όμως της ουσίας του χριστιανικού σωτηριώδους γεγονότος. (Βλ. σχετικώς και άλλους, ιδιαίτερα τους Frank Cross, The Ancient Library of Qumran, Anchor Books, N. York, 1961, σελ. 200 εξ.· και Crister Stendahl, The Dead Sea Scrolls and the New Testament, 1959, όπου γίνεται λόγος για διαφορετικό βαθμό προγεύσεως (anticipation) του εσχατολογικού πληρώματος από τους Εσσαίους). Οι Εσσαίοι ήσαν ένα παράγωγο του αρχικού ιουδαϊκού Φαρισαϊσμού με αρκετές Ζηλωτικές επαναστατικές αποκλίσεις. Ο χριστιανισμός ήταν ενός άλλου είδους επαναστατικός δρόμος: Στην Κ.Δ. ο Μεσσίας Ιησούς, στη σύγκρουσή του με τον κατεστημένο θρησκευτικό και πολιτικό κόσμο, έπρεπε να πεθάνει, ανοίγοντας έτσι με την αμέσως ακολουθούσα τον θάνατο ανάστασή του νέες δυνατότητες για το ρίζωμα και την εξάπλωση του καινούργιου κόσμου της Βασιλείας του Θεού μέσα στον κόσμο. Σταύρωση και Ανάσταση του Μεσσία, ενός Μεσσία που έχει την προσωπικότητα του Ιησού, αυτό αποτελεί το επαναστατικό στοιχείο του χριστιανισμού. Ο Χριστός με το θάνατο και την ανάστασή του εισάγει, έστω και υπό τύπο αρραβώνα και πρόγευσης, τώρα αμέσως, στην Καινή Κτίση, στη νέα ζωή. Οι άρχοντες των Ιεροσολύμων και η Ρωμαϊκή αρχή μπορούσαν αστεϊζόμενοι να αναμείνουν την ανάσταση του Διδασκάλου της Δικαιοσύνης ως ιερατικού Μεσσία κατά την Τελική Κρίση· «άφησέ τους να περιμένουν», θα έλεγαν. Μαθημένοι να σκέφτονται έτσι, παρόμοια διαλογίστηκαν και για τους χριστιανούς αρχικά· «άφησέ τους να λατρεύουν τον Ιησού και να τον περιμένουν μετά την ανάστασή του να ξαναγυρίσει για να κρίνει ζώντας και νεκρούς». Τί θα είχε από έναν τέτοιο Μεσσία να φοβηθεί ένας Σαδδουκαίος, που δεν πίστευε όπως και οι Ρωμαίοι, στην ανάσταση; Απολύτως τίποτε. Έτσι, Ιουδαίοι άρχοντες και Ρωμαίοι νόμιζαν αστεϊζόμενοι αρχικά, έως ότου ξύπνησαν τελικά οι μεν Ιουδαίοι για να καταλάβουν πως ο θάνατος, η ανάσταση και η καινούργια κοινωνία του Ιησού γρήγορα εξελίχθηκε σε σοβαρή αντίπαλο του κατεστημένου Ιουδαϊσμού, οι δε Ρωμαίοι πως στην αντιπαράθεση του Χριστού προς τον Καίσαρα και της Εκκλησίας προς την Αυτοκρατορία είχαν να παλαίψουν προς ένα σοβαρό εσωτερικό εχθρό της ρωμαϊκής τάξης, σοβαρότερο ακόμα και από την απειλή των Βαρβάρων, που έκρουαν από παντού τις πύλες του ρωμαϊκού Imperium.

Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα πως ο μελετητής των Βιβλίων της Κ. Διαθήκης μέσα σ' αυτές τις ιστορικές και θεολογικές παραμέτρους πρέπει να καταλάβει τις ποικίλες απόψεις που αυτά εκφράζουν περί του θανάτου του Χριστού. Η ιστορικοθεολογική προσέγγιση μας στο θέμα δίνει νομίζουμε, τη δυνατότητα να δει κανείς όλο το εύρος των ζητημάτων, πολλά από τα οποία κρύβονται κάτω από τον θρησκευτικό παραδοσιακό συμβολισμό και τη θεολογική σημειογραφία.

Βιβλιογραφικά σημειώνονται εδώ ως έργα γενικότερου προσανατολισμού τα εξής: Πέτρος Βασιλειάδης, Σταυρός και Σωτηρία, 1983· R. Bultmann, Existence and Faith, Living Age Books, N. York, 1960· C.H. Dodd, The Apostolic Preaching and its Developments, London, 1936· J. Jeremias, Ο Ιησούς και το Ευαγγέλιό του, μετάφρ. Σ. Αγουρίδη, Αθήνα 1984· John Knox. The Death of Jesus, the Cross in the New Testament and Faith, Abingdon Press, N. York, 1985· Ed. Lohse, Επιτομή θεολογίας της Κ. Διαθήκης, μετάφ. Σ. Αγουρίδη, εκδ. Αρτος Ζωής, Αθήνα, 1993· Leon Morris, The Apostolis Preaching of the Cross, The Tyndale Press, London, 1965· Heinz Schürmann, Jesu Ureigener Tod, Herder, Freiburg, 2te Auf., 1976· Vincent Taylor, The Atonement in the New Testament Teaching, Epworth Press, London, repr. 1950· Του Αυτού, The Cross of Christ, London, 1957.

ΦΤΑΣΑΜΕ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΤΕΛΟΥΣ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΜΕΝΗΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ  ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΦΩΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΝΟΜΑΖΟΥΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ. ΕΥΤΥΧΩΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΔΕΝ ΖΟΥΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΟΠΟΥ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΔΕΝ ΣΗΚΩΝΑΝ ΕΥΚΟΛΑ ΝΑ ΣΥΚΟΦΑΝΤΟΥΝ ΤΗΝ ΜΑΝΝΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥΣ.