Η Σοφιολογία του Sergeii Bulgakov - Κριτική προσέγγιση (4)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 2 Ιανουαρίου 2023

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

 Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας 

Αξάρης Γεώργιος 

Η Σοφιολογία του Sergeii Bulgakov Κριτική προσέγγιση 

Σύμβούλος Καθηγητής: Δημήτριος Τσελεγγίδης 

Θεσσαλονίκη 2019 

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

2. Παράγοντες επίδρασης στη θεολογική σκέψη του S.Bulgakov (συνέχεια)

β)Υποκειμενικές βιωματικές εμπειρίες

Ο ίδιος ο S. Bulgakov αποκαλύπτει, μέσα από τις αυτοβιογραφικές σημειώσεις του, ως πηγή της Σοφιολογίας του τις προσωπικές θρησκευτικές εμπειρίες του, στις οποίες οι μελετητές51 του έργου του και της ζωής του εντοπίζουν την αρχή της έμπνευσής του για την ανάπτυξη της σκέψης με αντικείμενο τη Σοφία, και πιο συγκεκριμένα τη Σοφία του Θεού. Εξάλλου, ο ίδιος ο S. Bulgakov στις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις τονίζει και παρουσιάζει αυτές τις εμπειρίες ως σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της Σοφιολογικής του σκέψης. Ειδικότερα, ένα βραδινό βλέμμα στα βουνά της Νότιας Ρωσίας, η θέα της Παναγίας του Αγίου Σίξτου στον πίνακα του Ραφαήλ και η επίσκεψή του στον τρούλο της Αγίας Σοφίας αποτέλεσαν της μυστικιστικές εμπειρίες, τις οποίες είδε αργότερα ως την πρώτη συνάντησή του με τη Σοφία και ως απτή απόδειξη της Σοφιακής φύσης του κόσμου52.

Αναλυτικότερα, μέσα στις σελίδες του έργου του περιγράφει με λεπτομέρεια την θρησκευτική εμπειρία53 που είχε στη θέαση του πίνακα του Ραφαήλ κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του σε μια έκθεση τέχνης. Στον πίνακα αυτό εικονίζεται η Παναγία με τον Υιό της. «Ήταν ένα ομιχλώδες πρωί του φθινοπώρου. Πήγα στην γκαλερί τέχνης για να κάνω το καθήκον μου ως τουρίστας. Οι γνώσεις μου για την ευρωπαϊκή ζωγραφική ήταν αμελητέες. Δεν ήξερα τι να περιμένω. Τα μάτια της Ουράνιας Βασίλισσας, της Μητέρας που κρατά στην αγκαλιά της το Αιώνιο Βρέφος, διάτρησαν(τρυπησαν) την ψυχή μου. Υπήρχε μέσα τους μια τεράστια δύναμη καθαρότητας και προφητικής αυτοθυσίας - η επίγνωση του πόνου και η ετοιμότητα για την επ’ ελευθερίαν ταλαιπωρία και η ίδια προφητική ετοιμότητα για θυσία που φαινόταν στα διόλου παιδαριώδη, σοφά μάτια του Παιδιού ... Έκλαψα χαρούμενα, αλλά με πικρά δάκρυα, και με αυτά ο πάγος έλιωσε από την ψυχή μου, και μερικοί από τους ψυχολογικούς μου κόμπους χαλάρωσαν. Αυτό ήταν ένα αισθητικό συναίσθημα, αλλά ήταν επίσης μια νέα γνώση, ήταν ένα θαύμα. Ήμουν ακόμα μαρξιστής, αλλά ήμουν υποχρεωμένος να ονομάσω την σκέψη μου για την Παναγία (ως) προσευχή». Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί στο πλαίσιο αυτής της περιγραφής δηλώνει έντονα την επίδραση του πίνακα στον εσωτερικό του κόσμου. Λέξεις όπως ψυχή, δάκρυα, ψυχολογικός, αισθητικός, συναίσθημα αποδεικνύουν την παραπάνω θέση, επιβεβαιώνοντας τη βαρύτητά της για την διαμόρφωση της θεολογικής του θεωρίας. Ο S. Bulgakov βίωσε τη συγκεκριμένη εμπειρία ως μια καινούρια γνώση, ως θαύμα που έλιωσε τον πάγο της ψυχής του, ως τεράστια δύναμη που του προκάλεσε δάκρυα χαράς και λύπης. Αυτός ο πίνακας, λοιπόν, αποτέλεσε τη μια εκ των τριών προσωπικών του μυστικών εμπειριών.

Η επίσκεψη στο ναό της Αγίας Σοφίας αποτέλεσε την αφορμή της δεύτερης θρησκευτικής εμπειρίας54, για την οποία σημειώνει τα εξής: «Πραγματικά, ο ναός της Αγίας Σοφίας είναι η καλλιτεχνική, απτή απόδειξη και εκδήλωση της Αγίας Σοφίας - της σοφιανικής φύσης του κόσμου και της κοσμικής φύσης της Σοφίας. Δεν είναι ούτε ο ουρανός ούτε η γη, αλλά ο θόλος του ουρανού πάνω από τη γη. Δεν αντιλαμβανόμαστε εδώ ούτε τον Θεό ούτε άνθρωπο, αλλά τη θεότητα, το θεϊκό πέπλο που ρίχνεται πάνω στον κόσμο. Πόσο αληθινό ήταν το συναίσθημα των προγόνων μας σε αυτό το ναό, πόσο σωστά λέγανε ότι δεν ήξεραν αν βρισκόντουσαν στον ουρανό ή στη γη! Πράγματι, δεν ήταν ούτε στον ουρανό ούτε στη γη, ήταν στην Αγία Σοφία - μεταξύ των δύο»..55 Ουσιαστικά, μέσα από μια λυρική περιγραφή του ναού, συνδέει την ιδέα της ομορφιάς με τον ναό, και οδηγείται μέσα από μια αναγωγική διαδικασία στη θεϊκή Σοφία. Πλούσιες λυρικές εικόνες πιστοποιούν το παραπάνω συλλογισμό: θεϊκό πέπλο, τον ουρανό που λυγίζει για να αγκαλιάσει τη γη, ωκεανός φωτός. Όλα τα δομικά συστατικά του ναού αποτελούν το θαύμα, το μάθημα, το έναυσμα και την καλλιτεχνική απόδειξη για την κατανόηση της Σοφιανικής φύσης του κόσμου και της κοσμικής φύσης της Σοφίας56. Ο παραδεισένιος θόλος του ναού παραλληλίζεται με την ίδια Σοφία του Θεού, αποκαλυπτόμενη συγχρόνως μέσα στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.

Τρίτη βιωματική εμπειρία που συνετέλεσε στη δημιουργία της θεολογικής του άποψης περί Σοφίας και ουσιαστικά την πρώτη συνάντηση με τη Σοφία, κατά την ομολογία του ίδιου του S. Bulgakov, αποτελεί η ενατένιση των βουνών του Καυκάσου, η οποία περιγράφεται λυρικά στο σύγγραμμά του: ‘Τhe unfading light’57. Η γεμάτη έκσταση και πλούσια σε συναισθήματα εμπειρία που έζησε στις στέπες των βουνών του Καυκάσου, αποτέλεσε την αιτία επιστροφής του στην πίστη στον Θεό και στην αποκάλυψη της Σοφίας. Η ενατένιση των βουνών, η μυρωδιά του χόρτου, το άκουσμα της φύσης, πλημμύρισαν τη σκέψη του και το συναίσθημά του κατά τρόπο απόλυτο, με αποτέλεσμα να αποτελέσουν την απαρχή της θεολογικής του πορείας. Η ομορφιά, αποτελεί και στην τρίτη αυτή εμπειρία, την αφορμή για τη δημιουργία όλων των συναισθημάτων (εκστατική απόλαυση, χαρά, ευδαιμονία, γλυκιά λαχτάρα), η οποία συνιστά ουσιαστικά την αποκάλυψη της Σοφίας. Ο τρόπος περιγραφής των τόσο έντονων συναισθημάτων του αποκαλύπτει και αποδεικνύει τη βαρύτητα της συγκεκριμένης εμπειρίας, όχι μόνο ως προς τη διαμόρφωση της Σοφιολογίας του, αλλά και ως προς την αλλαγή της πορείας της ζωής του προς το δρόμο της θεολογίας γενικά.

Συνοψίζοντας και συγκρίνοντας τις τρεις εμπειρίες που αναλύσαμε παραπάνω ως παράγοντες επίδρασης στη θεολογική σκέψη του συγγραφέα μας, είναι απαραίτητο να σημειώσουμε τα κοινά στοιχεία και των τριών, έτσι ώστε να κατανοηθεί πληρέστερα η ανάπτυξη της θεωρίας του περί Σοφίας, καθώς τα στοιχεία αυτά θα φωτίσουν τη Σοφιολογία του, αφού αποτελούν τις γενεσιουργίες αιτίες της.

Το σχήμα που ακολουθείται και στις τρεις περιπτώσεις είναι το εξής:
ομορφιά→ συναισθηματική εμπειρία →θρησκευτική ερμηνεία και θέση.

Η ομορφιά της φύσης (βουνά του Καυκάσου) και των καλλιτεχνικών έργων (ο Ναός της Αγίας Σοφίας, η εικόνα του Ραφαήλ) που συνδέονται με τη θρησκευτικότητα έχουν επίδραση στην ψυχή του S. Bulgakov, και μάλιστα ισχυρή, με αποτέλεσμα η έντονη συναισθηματική του φόρτιση, συνδυαζόμενη με τη θεολογική του και θρησκευτική του αναζήτηση, να τον οδηγεί σε μια θρησκευτική ερμηνεία των εμπειριών και παραγωγή της θεολογικής του θεωρίας περί Σοφίας.

ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΟ ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΑ Ο ΣΟΛΟΒΙΕΦ ΜΕΤΑΛΛΑΣΣΕΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟΝ ΠΑΠΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ.
Σημειώσεις

51. Scott Sharman, The Hour is Coming, and is Now…, ό.π. σελ. 96.

52. Scott Sharman, The Hour is Coming, and is Now…, ό.π. σελ. 96.

53. Bulgakov S., Unfading Light: Contemplations and Speculations, translated by Thomas Allan Smith, Eerdmans, 2012: «It was a foggy autumn morning. I went to the art gallery to do my duty as a tourist. My knowledge of European painting was negligible. I did not know what to expect. The eyes of the Heavenly Queen, the Mother who holds in her arms the Eternal Infant, pierced my soul. There was in them an immense power of purity and of prophetic self-sacrifice—the knowledge of suffering and the readiness for free suffering, and the same prophetic readiness for sacrifice that was to be seen in the unchildishly wise eyes of the Child.... I cried joyful, yet bitter tears, and with them the ice melted from my soul, and some of my psychological knots were loosened. This was an aesthetic emotion, but it was also a new knowledge; it was a miracle. I was still a Marxist, but I was obliged to call my contemplation of the Madonna by the name of “prayer».

54. Scott Sharman, The Hour is Coming, and is Now…, ό.π. σελ. 96.

55. Bulgakov S., Sophia…, ό.π., σελ. Xiv: «Truly, the temple of St. Sophia is the artistic, tangible proof and manifestation of St. Sophia—of the Sophianic nature of the world and the cosmic nature of Sophia. It is neither heaven nor earth, but the vault of heaven above the earth. We perceive here neither God nor man, but divinity, the divine veil thrown over the world. How true was our ancestors’ feeling in this temple, how right they were in saying they did not know whether they were in heaven or on earth! Indeed, they were neither in heaven nor on earth, they were in St. Sophia—between the two».

56. Bulgakov S., Sophia…, ό.π., σελ. 18. «Truly, the temple of St. Sophia is the artistic, tangible proof and manifestation of St. Sophia—of the Sophianic nature of the world and the cosmic nature of Sophia». Αποδίδουμε τον όρο ‘sophianic’ με τη λέξη σοφινιακός.

57. Bulgakov S., Unfading Light: Contemplations and Speculations, translated by Thomas Allan Smith, Eerdmans, 20