Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ.
Του Giovanni Reale.
1. Πρόλογος στο πρόβλημα το οποίο αφορά την έννοια τής ψυχής (psychè) σαν δημιουργία τών Ελλήνων.
Η θεωρητική φιγούρα τής ψυχής συνιστά-κάτω από πολλές απόψεις-την πιό δυνατή έννοια και με την πιό δυνατή επιρροή, τής σκέψης τών Ελλήνων, την οποία διαπραγματεύτηκαν οι περισσότεροι φιλόσοφοι με κορυφαίους τον Πλάτωνα και τον Πλωτίνο. Στους Πλατωνικούς διαλόγους ο όρος ψυχής συναντάται 1143 φορές, στις Ενεάδες 1509 φορές. Ο Αριστοτέλης τον χρησιμοποιεί 785 φορές, αλλά το έργο του "περί ψυχής" αποτελεί ένα απο τα θεμελιώδη κείμενα και ο Hegel το θεωρούσε την καλύτερη πραγματεία στο θέμα αυτό που γράφτηκε μέχρι τους χρόνους του!
Πολλοί θεωρούν την έννοια τής ψυχής τυπική τής Χριστιανικής σκέψης, διαπράττοντας ένα ιστορικο-ερμηνευτικό λάθος αληθινά σημαντικό. Είναι αλήθεια ότι οι Χριστιανοί προσπάθησαν να οικειοποιηθούν αυτή την έννοια. Αλλά στα κείμενα τής Κ.Δ ο όρος ψυχή, όχι μόνον εμφανίζεται λίγες φορές, αλλά πάνω απ'όλα με την σημασία τής "ζωής" και με μία διαφορετική σημασία απο εκείνη των Ελλήνων.
Απο καιρό μερικοί μελετητές τόνισαν το γεγονός ότι "η αθανασία τής ψυχής" με την Ελληνική σημασία και η "ανάσταση των νεκρών" με την ακριβέστατη σημασία του Χριστιανικού μηνύματος είναι κάτω απο πολλές απόψεις αντίθετες μεταξύ τους και πάντως συμφωνούν με έναν ιδιαιτέρως προβληματικό τρόπο. Πιό συγκεκριμένα, οι Έλληνες σε συνάρτηση τής έννοιας τής "αθανασίας τής ψυχής" ερμήνευσαν και αναπαρέστησαν την εμπειρία και το μέγεθος τού θανάτου μ'έναν τρόπο ιδιαιτέρως μειωτικό! Αρκεί να σκεφθούμε την περιγραφή τού θανάτου τού Σωκράτη στις τελευταίες σελίδες τού Φαίδωνος και την περιγραφή τού θανάτου τού Χριστού στα Ευαγγέλια. Ο Πλάτων και ο Παύλος-έλεγε ο O.Culmann-είναι καθαρά σε αντίθεση!
Όταν αναφερόμαστε στην προβληματική τής ψυχής είναι αναγκαίο να διακρίνουμε τρείς πλευρές τού θέματος, διαφορετικές ανάμεσά τους!
α) Μπορούμε να υπολογίσουμε την ψυχή στις λειτουργίες της, και επομένως μπορούμε να την χειριστούμε με την πρακτική-λειτουργική σημασία!
β)Μπορούμε επίσης να την υπολογίσουμε στην φύση της, και επομένως με την οντολογική και μεταφυσική σημασία!
γ) ή μπορούμε ακόμη να την υπολογίσουμε απο την εσχατολογική οπτική γωνία, στο πεπρωμένο της στο επέκεινα και επομένως με την θρησκευτική σημασία.
Η έννοια της ψυχής με την δεύτερη και τρίτη σημασία επηρέασε ιδιαιτέρως την φιλοσοφία και την Θεολογία. Με την πρώτη σημασία-την πρακτική λειτουργική-επηρέασε βαθειά και τις ανθρωπιστικές σπουδές με διάφορους τρόπους: ας σκεφτούμε την ψυχολογία, την ψυχανάλυση, την ψυχοθεραπεία στις διάφορες ενδοχές της, για να κατανοήσουμε τον βαθμό αυτής τής επιρροής.
2. Μερικές επισημάνσεις σχετικά με την επιρροή τής έννοιας τής ψυχής στον δυτικό πολιτισμό γενικώς και στις ανθρωπιστικές επιστήμες ειδικώς.
Ο Umberto Galimberti στο βιβλίο του "το σώμα" υποστηρίζει ότι αυτή ακριβώς η εξάρτηση τής ψυχολογίας απο την ελληνική έννοια τής ψυχής θα πρέπει να είναι αυτό που πρέπει να εγκαταλειφθή, με μία ριζική αντιστροφή τής τοποθετήσεως : "εάν δέν σκεφθούμε την ψυχολογία ενάντια στην αναπαράσταση που είναι δοσμένη απ'αρχής, απο εκείνη την ελληνική αυγή στην οποία ξεκίνησε η αυτοονομασία τής ψυχής, η ψυχολογία όχι μόνον δέν θα φθάσει ποτέ στην κατανόηση τής πρωτότυπης εκφραστικότητος τού σώματος, αλλά θα υποχρεωθεί στην περιπλάνηση, διότι αγνοεί το λάθος το οποίο βρίσκεται στην βάση τής επιστημονικής της θεμελίωσης, της γέννησής της σαν επιστήμης".
Ο Galimberti δείχνει ακριβώς στον πλάτωνα την πηγή αυτού τού λάθους : με την υπερβατική μεταφυσική, ο φιλόσοφος αντικατέστησε, την καταγωγική συμβολική αμφιθυμία, με την δισθενή ψυχή, η οποία βασίζεται στην λογική αποδεσμεύοντας τό "φυσικό" απο το "υπερφυσικό" και επομένως αφομοιώνει την πραγματικότητα στην αξία"!
Ο Galimberti γράφει: "Έτσι ο Πλάτων θεμελιώνει την κουλτούρα, τον πολιτισμό τής Δύσεως, εκεί όπου η αξία, η ιδέα, το πνεύμα, και μπορούμε να προσθέσουμε η συνείδηση, η αίσθηση, η ουσία, η μορφή είναι η αληθινή πραγματικότης και σε σχέση με τα οποία η ύλη, τα πράγματα, τα σώματα, στο παιχνίδι τών διαφορών τους, απογυμνώνονται απο την σημασία τους η οποία είναι πάντοτε "αλλού", στο γενικό ισοδύναμο που τα μετρά".
Αλλά ακριβώς η πρόσκληση την οποία απευθύνει ο Galimberti στην ψυχολογία "να σκεφθεί τον εαυτό της ενάντια στην ίδια", καταργώντας το σχίσμα ανάμεσα σε "ψυχή" και "σώμα" και η ίδια λογική δομή τού λόγου του προϋποθέτουν με έναν αναπόφευκτο τρόπο ακριβώς εκείνες τις έννοιες ενάντια στις οποίες θα'πρεπε να πορευθούμε! Η ίδια η έννοια στην οποία στοχεύει ο Galimberti-δηλαδή η έννοια εκείνης τής αμφιθυμίας σαν ανοίγματος τού νοήματος, η οποία θέτει σε αμφισβήτηση όλες τις σημασίες οι οποίες απο καταγωγής, δηλαδή απο πρίν απο την διαχωριστική λογική την οποία εισήγαγε ο Πλάτων, ήταν συμβολικώς συγκεχυμένα και ανακατωμένα, δέν είναι και δέν είναι δυνατόν να ξαναπροταθεί στην "πρωτότυπη" σημασία! Διότι η έννοια τής αμφιθυμίας επανασχεδιάζεται χρησιμεύοντας σε μία σκληρή ελεγκτική συζήτηση (ανασκευαστική με την κλασσική σημασία) ενάντια στην εννοιολόγηση τού ανθρώπου η οποία γεννήθηκε στην Ελλάδα και η οποία κράτησε όλη την ιστορία τού Δυτικού πολιτισμού, αλλά ταυτοχρόνως, επιχειρείται με συστηματικό τρόπο στο φώς αυτής, με την επανατοποθέτηση στην διαμάχη ακριβώς εκείνες τις έννοιες! Χωρίς το "δισθενές" με την διάκριση τής σημασίας,ο Galimberti δέν θα μπορούσε να εκφράσει έναν λεπτομερέστατο λόγο, τόσο λεπτό και συνεπή, όπως έκανε στην αμφιθυμία, σαν "αδιάκοπη κυκλοφορία νοήματος και σαν αντιστροφή τών εναλλαγών τών δισθενών δομών, οι οποίες προέρχονται απο το πλατωνικό σχίσμα! [το οποίο επινόησε ο Καρτέσιος].
Συνεπώς, με οποιονδήποτε τρόπο και άν αξιολογήσουμε την επιρροή τής Ελληνικής έννοιας τής ψυχής-και ιδιαιτέρως στην διατύπωση που τής έδωσε ο Πλάτων -παραμένει μία απο τις βάσεις στην οποία θεμελιώνεται ο δυτικός πολιτισμός στις διάφορες εκδοχές του!
ΣΧΟΛΙΟ: Ας έχουμε κατά νού ότι η γερμανική έννοια Πρόσωπο αντικατέστησε τήν Ψυχή. Στήν προσπάθεια τής Δύσεως, μέ πρωτεργάτη σήμερα τόν Χάιντεγκερ καί τήν θεσμοθέτησή της από τήν Β' Βατικάνειο Σύνοδο διά τής συνδρομής τής Ρωσικής Θεολογίας, νά απελευθερωθεί από τήν Ελληνική της κληρονομιά. Στήν Ελλάδα ενεργοποιούνται, γιά τήν κατάργηση τής ψυχής, οι μαθητές τού Ζηζιούλα, ανάμεσά τους καί ο Λουδοβίκος καί ο Γιανναράς, αντικαθιστώντας την μέ τό σύνθετο ψυχής καί σώματος, πολεμώντας τόν Νού, τό θείο στοιχείο στόν άνθρωπο καί καταδικάζοντας ολόκληρη τήν Πατερική μας Παράδοση σέ μιά ύπουλη εξορία στά μουσεία τών βιβλιοθηκών τής οικουμένης.
Ο Galimberti δείχνει ακριβώς στον πλάτωνα την πηγή αυτού τού λάθους : με την υπερβατική μεταφυσική, ο φιλόσοφος αντικατέστησε, την καταγωγική συμβολική αμφιθυμία, με την δισθενή ψυχή, η οποία βασίζεται στην λογική αποδεσμεύοντας τό "φυσικό" απο το "υπερφυσικό" και επομένως αφομοιώνει την πραγματικότητα στην αξία"!
Ο Galimberti γράφει: "Έτσι ο Πλάτων θεμελιώνει την κουλτούρα, τον πολιτισμό τής Δύσεως, εκεί όπου η αξία, η ιδέα, το πνεύμα, και μπορούμε να προσθέσουμε η συνείδηση, η αίσθηση, η ουσία, η μορφή είναι η αληθινή πραγματικότης και σε σχέση με τα οποία η ύλη, τα πράγματα, τα σώματα, στο παιχνίδι τών διαφορών τους, απογυμνώνονται απο την σημασία τους η οποία είναι πάντοτε "αλλού", στο γενικό ισοδύναμο που τα μετρά".
Αλλά ακριβώς η πρόσκληση την οποία απευθύνει ο Galimberti στην ψυχολογία "να σκεφθεί τον εαυτό της ενάντια στην ίδια", καταργώντας το σχίσμα ανάμεσα σε "ψυχή" και "σώμα" και η ίδια λογική δομή τού λόγου του προϋποθέτουν με έναν αναπόφευκτο τρόπο ακριβώς εκείνες τις έννοιες ενάντια στις οποίες θα'πρεπε να πορευθούμε! Η ίδια η έννοια στην οποία στοχεύει ο Galimberti-δηλαδή η έννοια εκείνης τής αμφιθυμίας σαν ανοίγματος τού νοήματος, η οποία θέτει σε αμφισβήτηση όλες τις σημασίες οι οποίες απο καταγωγής, δηλαδή απο πρίν απο την διαχωριστική λογική την οποία εισήγαγε ο Πλάτων, ήταν συμβολικώς συγκεχυμένα και ανακατωμένα, δέν είναι και δέν είναι δυνατόν να ξαναπροταθεί στην "πρωτότυπη" σημασία! Διότι η έννοια τής αμφιθυμίας επανασχεδιάζεται χρησιμεύοντας σε μία σκληρή ελεγκτική συζήτηση (ανασκευαστική με την κλασσική σημασία) ενάντια στην εννοιολόγηση τού ανθρώπου η οποία γεννήθηκε στην Ελλάδα και η οποία κράτησε όλη την ιστορία τού Δυτικού πολιτισμού, αλλά ταυτοχρόνως, επιχειρείται με συστηματικό τρόπο στο φώς αυτής, με την επανατοποθέτηση στην διαμάχη ακριβώς εκείνες τις έννοιες! Χωρίς το "δισθενές" με την διάκριση τής σημασίας,ο Galimberti δέν θα μπορούσε να εκφράσει έναν λεπτομερέστατο λόγο, τόσο λεπτό και συνεπή, όπως έκανε στην αμφιθυμία, σαν "αδιάκοπη κυκλοφορία νοήματος και σαν αντιστροφή τών εναλλαγών τών δισθενών δομών, οι οποίες προέρχονται απο το πλατωνικό σχίσμα! [το οποίο επινόησε ο Καρτέσιος].
Συνεπώς, με οποιονδήποτε τρόπο και άν αξιολογήσουμε την επιρροή τής Ελληνικής έννοιας τής ψυχής-και ιδιαιτέρως στην διατύπωση που τής έδωσε ο Πλάτων -παραμένει μία απο τις βάσεις στην οποία θεμελιώνεται ο δυτικός πολιτισμός στις διάφορες εκδοχές του!
Συνεχίζεται
Σήμερα ακούμε τούς οπαδούς τού Ρωμανίδη, όπως τόν Ι. Βλάχο, νά λέει μέ θράσος ότι εμείς έχουμε λογική καί νοερή ενέργεια. Τό όργανο τής λογικής είναι τά μάτια μας. Τής νοερής ενέργειας ποιό είναι;. Θά αρκούσε νά μάς πείς πώς τήν απέκτησες άνθρωπε. Αντί νά μάς κοροϊδεύεις.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου