Η ΒΥΘΙΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΦΥΛΗΣ ΑΦΡΙΚΑΝΩΝ ΚΥΝΗΓΩΝ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '60, ΩΣ ΑΝΑΤΡΙΧΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ HOMO SAPIENS
Γράφει η Χρυσούλα Μπουκουβάλα
Φανταστείτε μια κοινωνία όπου κανείς δεν δίνει σε κανέναν και όλοι επιδιώκουν μόνο να παίρνουν. Τι είδους ζωή θα ήταν αυτή; Ο ανθρωπολόγος και συγγραφέας Κόλιν Τέρνμπουλ (Colin Turnbull, 1924-1994) αυτό το βίωσε από πρώτο χέρι τη δεκαετία του ’60, ζώντας με την ολιγάριθμη και απομονωμένη φυλή των Ικ (Ik) ή Τέουζο (Teuso), στα βουνά της βορειοανατολικής Ουγκάντας.Η αμφιλεγόμενη μελέτη του Τέρνμπουλ είχε τίτλο The Mountain People (Οι άνθρωποι των βουνών), δημοσιεύτηκε το 1972 και είχε θέμα την απότομη μετάλλαξη της ζωής των Ικ, και προκάλεσε κρύο ιδρώτα στους μέχρι τότε ανέμελους δυτικούς πολίτες που είχαν ριχτεί με πάθος στον καταναλωτισμό.
Ο Τέρνμπουλ χαρτογράφησε την κοινωνική αποσύνθεση αυτής της φυλής των Αφρικανών κυνηγών, η οποία, από πολλές απόψεις, ήταν παράλληλη με εκείνη των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Αυτό που είδε τότε ήταν η κάθοδος στην Κόλαση μιας κοινωνίας που τα μέλη της είχαν ξεχάσει πώς να είναι άνθρωποι, είχαν απωλέσει την ικανότητα να αγαπούν, να βοηθούν τους αδύναμους, αλλά και να ελπίζουν.
Ο Τέρνμπουλ προειδοποίησε τότε την ανθρωπότητα ότι κάθε μέλος των δυτικών κοινωνιών μας, τουλάχιστον στις πόλεις, ζούσε ήδη σε απόλυτη συναισθηματική απομόνωση, όπως ακριβώς και οι Ικ.
Το αποτρόπαιο παράδειγμα των Ικ λειτουργεί ως ανατριχιαστική προειδοποίηση απανθρωπισμού των σημερινών μας κοινωνιών που οδηγεί κατ’ ευθείαν στον μετανθρωπισμό.
Η μελέτη βασίστηκε στις πληροφορίες που συνέλεξε ο ίδιος ο Τέρνμπουλ με τον επίσης ανθρωπολόγο βοηθό και εραστή του, Τζόζεφ Τάουλς (Joseph Towles, 1937-1988), ανάμεσα στα έτη 1964–1967 και περιγράφει τους Ικ ως έναν λαό που αναγκάστηκε να στραφεί στον άκρατο ατομικισμό, προκειμένου να επιβιώσει κατά τη διάρκεια ενός φοβερού λιμού που προέκυψε έπειτα από μία παρατεταμένη ξηρασία.
Η φυλή των Ικ είχε πάντα τους προσωρινούς καταυλισμούς της στα ψηλότερα βουνά της Ουγκάντας, «πάνω από τα σύννεφα», όπως έλεγαν τα ίδια τα μέλη της. Αυτό ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα που τη διαφοροποιούσε από τις άλλες. Ο Τέρνμπουλ, και ο συνάδελφός του, πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου 1964 -1967 μαζί τους, μόνο που τα δύο τελευταία χρόνια ενέσκηψε η φοβερή ξηρασία και ο λιμός που μετάλλαξε τη συμπεριφορά τους.
Το μεγάλο ενδιαφέρον της μελέτης δεν συνίσταται στην αφήγηση της ζωής μιας φυλής Αφρικανών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αλλά της μετάβασης αυτών των ανθρώπων προς την κτηνωδία και την απανθρωποποίηση.
Οι Ικ άρχισαν να αντιμετωπίζουν τις πρώτες δυσκολίες στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς τα νέα εθνικά κράτη στην περιοχή «οριστικοποίησαν» τα σύνορά τους που μέχρι τότε ήταν ασαφή.
Προηγουμένως, κυκλοφορούσαν ελεύθερα μεταξύ εκείνων των περιοχών, κυνηγώντας θηράματα στην κοιλάδα Κιντέπο (Kidepo Valley) και ακολουθώντας τα μέσα από τα βουνά, στο Νότιο Σουδάν και την Κένυα.
Ωστόσο, όταν η κοιλάδα Κιντέπο κηρύχθηκε Εθνικό Πάρκο Θηραμάτων από την αποικιοκρατική κυβέρνηση που ελεγχόταν από τους Άγγλους, τους απαγορεύτηκε να κυνηγούν οτιδήποτε εκεί. Στη συνέχεια, όφειλαν να αποκτήσουν μόνιμη βάση, αλλά στην αφιλόξενη και άγονη ορεινή ανατολική άκρη του Πάρκου, μια περιοχή που προηγουμένως προοριζόταν μόνο για προσωρινή ανάπαυση.
Χάρτης κατανομής ομιλούμενων γλωσσών στην Ουγκάντα. Η περιοχή που ζούσαν οι Ικ, σημειώνεται πάνω δεξιά, με μωβ χρώμα.
Η έρευνα του Τέρνμπουλ δείχνει ότι η παραδοσιακή κοινωνία της χαλαρής συνεργασίας για το κυνήγι και των όχι και πολύ ισχυρών οικογενειακών δεσμών, στάθηκε ανεπαρκής να ανταποκριθεί στη νέα, τρομακτική πρόκληση που αντιμετώπισε η φυλή.
Δείχνει αναλυτικά πώς η επιβίωση, από ομαδική υπόθεση, έγινε πλέον απολύτως ατομική. Το φαγητό δεν μοιραζόταν πλέον σε όλους εξίσου. Οι άντρες κυνηγούσαν ό,τι μπορούσαν και το έτρωγαν μακριά από το χωριό, ενώ οι γυναίκες μάζευαν καρπούς μόνο για τον εαυτό τους.
Η συνέπεια αυτής της συμπεριφοράς, ήταν τα βρέφη, τα παιδιά, και οι ηλικιωμένοι γονείς και συγγενείς να αρχίσουν να πεθαίνουν από πείνα, και η φυλή να γίνεται δυσμενώς γνωστή για τις κλοπές βοοειδών που άρπαζαν από τις γειτονικές φυλές.
Η κλοπή έγινε πολύ διαδεδομένη μεταξύ τους και ο Τέρνμπουλ παρατήρησε τον τρόπο με τον οποίο κατέστη ο νέος κανόνας, το νέο «ήθος». Η ειλικρίνεια ανακηρύχθηκε ως βλακεία και το ψέμα έγινε τέχνη.
Μήπως αυτό μας θυμίζει ό,τι ακριβώς επικρατεί σήμερα και στην κοινωνία μας;
Ο Τέρνμπουλ επεσήμανε ότι σε αντίστοιχους καιρούς μεγάλων περιβαλλοντικών αλλαγών, και άλλες ανθρώπινες ομάδες δεν προστατεύτηκαν από τη γνώση, την αλληλεγγύη, και το νόμο (δηλαδή τον πολιτισμό), έτσι ώστε η κατάληξή τους να μην είναι η πλήρης κατάπτωση, όπως εκείνη που βίωναν οι Ικ.
Ωστόσο, από τότε πολλοί ανθρωπολόγοι αμφισβήτησαν τα πορίσματα του Τέρνμπουλ, ισχυριζόμενοι ότι ουσιαστικά ασκήθηκε γενοκτονία στους Ικ, και η κυβέρνηση τους δυσφήμισε εσκεμμένα, αποκρύπτοντας την αιτία της ηθικής τους κατάπτωσης που ήταν η προσχεδιασμένη γενοκτονία τους, προκειμένου να μην …απωθούνται αργότερα οι δυτικοί τουρίστες που θα έρχονταν για σαφάρι στην Κοιλάδα Κιντέπο.
Η κοιλάδα Κιντέπο διαφημίζεται πλέον ως «Το μαργαριτάρι της Αφρικής», «Η χαμένη Εδέμ» ή «Η αληθινή εμπειρία άγριας ζωής» στους διεφθαρμένους δυτικούς τουρίστες, ιδανικός τόπος για να περάσουν τις διακοπές των …Χριστουγέννων (κάτω εικόνα).
Αλλά όπως συμβαίνει συνήθως, δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά… Τι λόγους είχε ο Τέρνμπουλ, να δυσφημίσει αυτή τη συγκεκριμένη φυλή, και να την παρουσιάσει ως ζωντανή αποτυχία της ανθρωπιάς σε συνθήκες αφόρητης πίεσης και στερήσεων;
Να διευκολύνει άραγε το έργο της αποικιοκρατικής κυβέρνησης του βρετανικού Imperium και των ντόπιων συνεργατών της, ή απλώς περιέγραψε με ειλικρίνεια αυτά που έβλεπε; Πως πρέπει να αντιμετωπίσουμε τελικά τη μελέτη του;
Είτε υπήρξε δόλος γενοκτονίας και έξωσης των Ικ από τα εδάφη τους προκειμένου να μετατραπούν σε πάρκο αναψυχής για δυτικούς τουρίστες, είτε ο λιμός συνέβη λόγω ξηρασίας, το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Ικ έχασαν τη φυσική ικανότητα της αλληλοβοήθειας, κάτι που οφείλει να μας βάλει σε βαθιές σκέψεις.
Η ουσία είναι ότι η απάνθρωπη συμπεριφορά τους δεν ήταν αποτέλεσμα μιας πολιτισμικής προσαρμογής σε συνθήκες χρόνιας έλλειψης τροφής, αλλά ακραίας και ξαφνικής πείνας.
Στην Ιστορία υπάρχουν βέβαια πολλά παραδείγματα απανθρωπισμού: ένα απ’ αυτά είναι ότι κατά τη διάρκεια του μεγάλου Λιμού της Ιρλανδίας του 1845 ως το 1852, εξαιτίας της προσβολής των καλλιεργειών της πατάτας από έναν μύκητα.
Σε συνδυασμό με την κτηνώδη αντιμετώπιση των φτωχών δουλοπάροικων Ιρλανδών από την κατοχική Αγγλική κυβέρνηση, που ενώ πέθαιναν, εκείνη εξακολουθούσε να εξάγει όση σοδειά είχε απομείνει, καταγράφηκαν περιστατικά κανιβαλισμού.
Μάνες και πατεράδες έκοβαν κομμάτια από τα σώματα των αποστεωμένων πεθαμένων παιδιών, παιδιά από τα αδέλφια, τους γονείς ή τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους…
Οικογένειες προσπαθούν να εισέλθουν σε φτωχοκομείο κατά τον λιμό της Ιρλανδίας προκειμένου να φάνε από τα συσσίτια, αλλά η είσοδος είχε πλέον απαγορευτεί. Το αποτέλεσμα ήταν ενάμισι εκατομμύριο νεκροί και δύο εκατομμύρια μετανάστες, που κατευθύνθηκαν κυρίως προς τις ΗΠΑ.
Ο κανιβαλισμός έχει τεκμηριωθεί και σε πολλούς άλλους ιστορικούς λιμούς σε όλο τον κόσμο, όπως στην αγγλοκρατούμενη Ινδία, τη Σοβιετική Ένωση των Τροτσκιστών, την Κίνα του Μάο, την Καμπότζη, την Αιθιοπία και αλλού.
Ωστόσο, κανείς απ’ αυτούς δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κανίβαλος επειδή αναγκάστηκε να φάει νεκρούς, ούτε η κουλτούρα τους έχει χαρακτηριστεί κανιβαλιστική (ούτε και θα έπρεπε).
Μπορεί οι Ικ να μην έφαγαν τους δικούς τους νεκρούς, αλλά δεν έχει κανένα νόημα να λέμε ότι φταίει η κουλτούρα τους για την κτηνώδη συμπεριφορά που επέδειξαν, όπως δεν έχει κανένα νόημα να λέμε ότι η Ιρλανδική, η Ινδική, η Ρωσική, η Κινεζική κουλτούρα κ.ο.κ. φταίει για τον κανιβαλισμό. Άλλοι ήταν οι ένοχοι και αυτό είναι αναμφισβήτητο.
Ωστόσο, όπως θα δούμε παρακάτω, υπάρχει ένα όριο που δεν μπορεί να ξεπερνιέται γιατί εν συνεχεία ενεργοποιείται ένα είδος «κώδικα» που ωθεί στην αποκτήνωση. Αυτό οι κυβερνώντες ανέκαθεν το γνώριζαν, όπως και πώς να εξαναγκάζουν το είδος Homo Sapiens να εγκλωβίζεται στα κατώτερα ζωικά του ένστικτα, ζώντας σαν αναίσθητο κτήνος, λίγο πριν πεθάνει…
Αιτίες
Αυτή η φυλή, σαφώς και δεν ήταν πάντα έτσι. Αρχικά, οι Ικ ήταν μια ολιγάριθμη φυλή κυνηγών που ζούσαν απομονωμένοι στα υψίπεδα των βουνών που βρίσκονται στα σύνορα της Ουγκάντας με το Νότιο Σουδάν και την Κένυα.
Λόγω της δημιουργίας ενός Εθνικού Πάρκου Θήρας, εντός του οποίου απαγορεύτηκε να κυνηγούν τα ζώα που κάποτε τους συντηρούσαν και τους επέτρεπαν να ζουν αξιοπρεπώς, αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε άλλα, άγονα μέρη, αντί να ζουν στους φυσικούς κυνηγότοπούς τους.
Οι γύρω φυλές ανέκαθεν θεωρούσαν ότι οι Ικ έχουν έλθει από τον μακρινό βορρά, και συγκεκριμένα από την Αίγυπτο, δια μέσου του Σουδάν, και ότι φυλετικά δεν έχουν καμμία σχέση με τις άλλες φυλές της περιοχής. Μάλιστα δε γλωσσολογικά, η γλώσσα τους εντοπίστηκε να είναι ίδια με του Μέσου Βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου (Νειλο-σαχάρια ομάδα). Γι’ αυτό και οι Ικ δύσκολα γίνονταν κατανοητοί από τις υπόλοιπες φυλές της Ουγκάντας.
Μετά από την δυσμενή εξέλιξη της αλλαγής χρήσης της γης τους, οι Ικ μάταια προσπάθησαν να γίνουν αγρότες σε εδάφη στα οποία δεν έβρεχε σχεδόν ποτέ. Αποκλεισμένοι σε μια πολύ περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη, καταδιωκόμενοι από τους χωροφύλακες, χωρίς να μπορούν πλέον να τραφούν με τις συνήθεις τεχνικές τους, έχασαν γρήγορα τη ζωτική τους δύναμη και κατόπιν την ψυχική τους ισορροπία.
Οι ψυχικές διαταραχές έγιναν έκδηλες, και οι οικογενειακές τους δομές, που δεν ήταν άλλωστε και τόσο ισχυρές, διαλύθηκαν. Τέλος, λόγω του απομονωτισμού τους, έχασαν σε μεγάλο βαθμό και τη χρήση του λόγου, ένα ακόμα τραγικό γνώρισμα της εποχής μας,
Σε λιγότερο από τρεις γενιές, από μια ομάδα ευημερούντων και γενναίων κυνηγών, μετατράπηκαν σε διάσπαρτες ομάδες παραπαιόντων ανθρώπων, που ο μοναδικός στόχος τους ήταν η ατομική επιβίωση και που έμαθαν ότι το τίμημα αυτής της επιβίωσης ήταν να απεμπολήσουν τη συμπόνοια, την αγάπη, τη στοργή, την καλοσύνη, την αλληλεγγύη, και τη φροντίδα ακόμα και των δικών τους ανθρώπων.
Περιχαρακωμένοι από τους περιορισμούς που άλλοι τους είχαν θέσει, εξέλιξαν μια κοινωνία της οποίας η ηθική και οι πεποιθήσεις πήγαζαν από τη δύσκολη θέση τους και που οι καταστροφικές της ιδιότητες αντικατοπτρίζουν τον ψυχρό και μοναχικό ατομικισμό των δικών μας, δυτικών κοινωνιών.
Την περίοδο της πείνας, οι νεαροί άντρες μάζευαν περίσσεια τροφή για τον εαυτό τους, ενώ ταυτόχρονα, λίγα μέτρα πιο πέρα, οι πατεράδες, οι μανάδες, οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους πέθαιναν από την πείνα.
Τα δε παιδιά, περίμεναν μέχρι οι ηλικιωμένοι να μασήσουν το φαγητό τους, και κατόπιν τους άνοιγαν το στόμα, το άρπαζαν και το έτρωγαν. Αηδιαστική, όσο και ακραία απεγνωσμένη κίνηση.
Μετά τη δημοσίευση της μελέτης του Τέρνμπουλ, οι Ικ απέκτησαν τόσο κακή φήμη στη Δύση, ούτως ώστε ο επιστημονικός αρθρογράφος Lewis Thomas έγραψε σε ένα άρθρο του ότι «Αφοδεύουν ο ένας στο κατώφλι του άλλου», ενώ οι New York Times έγραψαν ότι «Αποτελούν ένα στοιχειωμένο λουλούδι του Διαβόλου στην γωνιά του κήπου του πολιτισμού»…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου