HEIDEGGER (1)

HEIDEGGER 

Enrico Berti.

1. Η ενότης του Είναι σαν "ουσία".

      

Ο Ευρωπαίος φιλόσοφος στον οποίο είναι καθοριστική η παρουσία τού Αριστοτέλη είναι στα σίγουρα ο Χάιντεγκερ! Ο Αριστοτέλης είχε ασκήσει την αποφασιστική του επιρροή στην σκέψη τού Χάιντεγκερ, ήδη απο τα πρώτα χρόνια τού αιώνος. Όπως αποκαλύπτεται σ'ένα είδος αυτοβιογραφίας που αποτελεί η ομιλία τού 1962, Mein Weg in die Phanomenologie!

          

« Οι πανεπιστημιακές μου σπουδές άρχισαν τον Χειμώνα τού 1909-1910 στην σχολή της Θεολογίας του Πανεπιστημίου τού Φράϊμπουργκ. Το μεγαλύτερο μέρος τής εργασίας ήταν αφιερωμένο στην Θεολογία. Υπήρχε όμως και μεγάλος χώρος και για την φιλοσοφία, η οποία περιείχετο στο πρόγραμμα σπουδών. Έτσι απο το πρώτο εξάμηνο υπήρχαν στο γραφείο μου οι δύο τόμοι της λογικής τού Χούσσερλ. Απο μερικές νύξεις σε φιλοσοφικά περιοδικά είχα μάθει ότι ο τρόπος σκέψης τού Χούσσερλ είχε καθορισθεί απο τον Franz Brentano. Η διατριβή τού Brentano, "Η πολλαπλή σημασία τού Είναι στον Αριστοτέλη" τού 1862, ήταν όμως απο το 1907 και το μοναδικό στήριγμα που διέθετα στις αβέβαιες προσπάθειες μου να εισέλθω στην φιλοσοφία. Παρότι όμως μ'έναν ανεπαρκή τρόπο, μού κινητοποιούσε την σκέψη: Εάν το ουσιώδες λέγεται με πολλούς τρόπους, ποιά είναι τότε η οδηγητική του σημασία, η θεμελιώδης; Τί σημαίνει Είναι; ». 
Παρά την νύξη στον Χούσσερλ, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι η ομιλία αφηγείται την πορεία τού Χάιντεγκερ μέσω της φαινομενολογίας, δέν υπάρχει καμμία αμφιβολία πώς το βιβλίο του Brentano πάνω στις πολλαπλές σημασίες τού Είναι που διέκρινε ο Αριστοτέλης, ήταν η αιτία να ερευνήσει "την καθοδηγητική θεμελιώδη σημασία".

          Απο αυτό το σημείο κι'έπειτα ο Χάιντεγκερ δοκίμασε καθεμιά απο τις σημασίες τού Είναι στην σειρά, όπως διακρίθηκαν απο τον Αριστοτέλη, δηλαδή το Είναι σύμφωνα με τις κατηγορίες και επομένως κυρίως σύμφωνα με την ουσία, το Είναι σαν αλήθεια, και το Είναι σύμφωνα με το δυνάμει και ενεργεία, δοκιμάζοντας την ικανότητα τής καθεμιάς σημασίας να χρησιμεύση σαν ενοποιό θεμέλιο των άλλων. [Δηλαδή να καταργήσει τον Αριστοτέλη].

          Η πρώτη απο τις σημασίες τού Είναι τού Αριστοτέλη την οποία ερεύνησε ο Χάιντεγκερ υπήρξε εκείνη που θεωρήθηκε σαν θεμελιώδης απο τον Brentano δηλαδή το Είναι σύμφωνα με τις κατηγορίες, ανάμεσα στις οποίες η πρώτη είναι η ουσία! Για όλη την περίοδο λοιπόν κατά την οποία έμεινε πιστός στον καθολικισμό του, και στην σχολαστική φιλοσοφία επομένως, δηλαδή μέχρι την μεταστροφή του στην φαινομενολογία του Χούσσερλ (1916) ο Χάιντεγκερ υποστηρίζει, μαζί με τον Μπρεντάνο, πώς η βασική σημασία του Είναι, όπως το έδειξε και ο Αριστοτέλης, εκείνη που είναι ικανή να δώσει ενότητα σε όλες τις άλλες και επομένως να αποτελέσει την αληθινή και σωστή ενότητα τού Είναι, είναι η ουσία και σαν καλός σχολαστικός φιλόσοφος μοιράζεται και ο ίδιος και φιλοσοφικά αυτή την βεβαιότητα! Αυτό το δεδομένο δέν είναι μικρής σημασίας, διότι όπως θα δούμε, όταν στην συνέχεια ο Χάιντεγκερ, θα διακόψει και θα ξεφύγει απο τον σχολαστικισμό κάνοντας τον Αριστοτέλη τον βασικό στόχο της κριτικής του, συνέχισε να σκέπτεται πώς ο Αριστοτέλης είχε μειώσει το Είναι ουσιαστικώς στην ουσία, και γι'αυτό του άσκησε κριτική. Μόνο που αυτή του η πεποίθηση, ήταν μόνον η ερμηνεία τού Αριστοτέλη που είχε δώσει ο σχολαστικός Μπρεντάνο και την είχε μοιραστεί και ο Χάϊντεγκερ!

          Στην πραγματικότητα ο Μπρεντάνο, όχι μόνον μείωνε τις τέσσερις σημασίες τού Είναι που διέκρινε ο Αριστοτέλης στην Μεταφ. Δ7, δηλαδή το συμβεβηκός Είναι, το Είναι καθαυτό, δηλαδή σύμφωνα με τις κατηγορίες, το Είναι σαν αλήθεια και το Είναι σύμφωνα με το δυνάμει και ενεργεία, μόνον στην δεύτερη εξ'αυτών, δηλαδή στο καθ'αυτό Είναι, αλλά στην συνέχεια μείωνε και αυτό στην ουσία, σχεδιάζοντας μάλιστα μίαν απαγωγή των άλλων κατηγοριών, κάτι που θα ήταν εφικτό μόνον στο πλαίσιο της μονοσήμαντης συλλήψεως του Είναι. Ο Μπρεντάνο, όπως και ο δάσκαλος του ο Trendelenburg ήταν και ένας καλός φιλόλογος επίσης και επομένως ήταν ενήμερος της ομωνυμίας, δηλαδή της ασάφειας του Είναι, βεβαιωμένης απο τον Αριστοτέλη, ήταν όμως επίσης και πεπεισμένος πώς μία τέτοια ομωνυμία συμβιβαζόταν με την ενότητα τής αναλογίας, εννοημένη όχι μόνον σαν αναλογικότητα, τήν μοναδική την οποία δέχεται ο Αριστοτέλης, όπως είχε δεί πολύ καλά και ο Trendelenburg αλλά επίσης και σαν αναλογία χορηγήσεως, ταυτισμένη απο αυτόν με την σχέση όλων των άλλων κατηγοριών με την ουσία, δηλαδή με την ομωνυμία πρός εν, όπως δηλώνεται απο τον Αριστοτέλη!

          Στην πραγματικότητα η θεωρία τής λεγόμενης αναλογίας χορηγήσεως είναι εντελώς ξένη στον Αριστοτέλη και είναι μία δημιουργία του νεοπλατωνισμού η οποία έφτασε στην Χριστιανική σχολαστική μέσω των Αράβων και η οποία εφαρμόζεται ουσιωδώς στην σχέση ανάμεσα στον Θεό και στα δημιουργήματα, και είναι θεμελιωμένη στην μετοχή, για την οποία ο Θεός είναι το Είναι κατ'ουσίαν και τα κτίσματα κατά μετοχήν. Είναι δηλαδή είναι προερχόμενο, καταγόμενο απο το Είναι του Θεού. Είναι τυπικό των σχολαστικών ερμηνειών να συγχέουν την σχέση τών κατηγοριών πρός την ουσία, δηλαδή την ομωνυμία πρός Εν, αποδεκτή απο τον Αριστοτέλη όσον αφορά το Είναι, με την νεοπλατωνική αναλογία τής χορηγήσεως, η οποία προϋποθέτει την τάση πρός μία μονοσήμαντη κατανόηση του Είναι.

          Ότι ο Μπρεντάνο ακολουθεί αυτή την τάση, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ερμηνεύει την βεβαίωση του Αριστοτέλη σύμφωνα με την οποία, παρά την ομωνυμία είναι δυνατόν μία μοναδική επιστήμη του Είναι, η επιστήμη ακριβώς του Είναι καθότι Είναι, σαν δυνατότητα να πραγματοποιηθεί μία αληθινή απαγωγή των κατηγοριών, εκείνη την απαγωγή της οποίας ο Κάντ και ο Hegel κατήγγειλαν, σωστά την έλλειψη!

          Στην πραγματικότητα για τον Αριστοτέλη η απαγωγή είναι εφικτή μόνον στο πλαίσιο ενός μοναδικού γένους, αλλά το Είναι δέν είναι ένα γένος, διότι έχει πολλές σημασίες και επομένως είναι αδύνατον να παραχθούν οι κατηγορίες απο την ουσία! Η αποδοχή τής απαγωγής, όπως κάνει ο Brentano, σημαίνει να χειριστούμε το Είναι σαν να ήταν ένα γένος, δηλαδή σαν να ήταν μονοσήμαντο. Επι πλέον και η τάση να κατανοηθεί η επιστήμη αποκλειστικά σαν απαγωγική πρόοδος παρούσα στον Μπρεντάνο είναι τυπική τής Σχολαστικής!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος