Jean-François Mattéi - Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ (8)

Συνέχεια από:

Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

Jean-François Mattéi

Συζήτηση

Ένας ακροατής. - Επιμείνατε στον αγώνα υπέρ ή εναντίον του Πλάτωνα, στη βούληση ορισμένων φιλοσόφων, όπως ο Ντελέζ, να «ανατρέψουν τον πλατωνισμό» και στις βλαβερές, κατά τη γνώμη σας, συνέπειες αυτής της τοποθέτησης. Σε τελευταία όμως ανάλυση, δεν πρόκειται για έναν αγώνα περιχαρακωμένο μέσα στα πλαίσια μιας διαμάχης μεταξύ φιλοσόφων; Τι προεκτάσεις μπορούν να έχουν αυτές οι συγκρούσεις, έξω από τον χώρο της ιστορίας της φιλοσοφίας;

Ζαν-Φρανσουά Ματτεί. - Δεν νομίζω πως τα ζητήματα αυτά είναι μονάχα εσωτερικά της ιστορίας της φιλοσοφίας, της ιστορίας του Πανεπιστημίου ή εκείνης των πανεπιστημιακών. Αντίθετα, είμαι πεισμένος πως αφορούν το νόημα της ύπαρξης.
• Η ανθρώπινη ύπαρξη έχει κάποιο νόημα;
• Μπορούμε να απορρίψουμε την ιδέα του κόσμου;
• Εξακολουθεί να έχει κάποιο νόημα το να αναρωτιόμαστε αν υπάρχει κάτι που ονομάζεται Αγαθό;
Αυτές είναι κατά τη γνώμη μου οι προεκτάσεις των φιλοσοφικών συζητήσεων γύρω από τον πλατωνισμό και την ανατροπή του. Τελικά διακυβεύεται η ύπαρξη της ηθικής.

Σ' ετούτο το Φόρουμ γίνεται συχνά λόγος για την απόρριψη όλων των μορφών ναζισμού, ρατσισμού, φασισμού. Εννοείται βέβαια ότι προσυπογράφω, με τα δυο χέρια μάλιστα. Μου κάνει όμως κατάπληξη, όταν βλέπω πως η απόρριψη ή η άρνηση αυτή βασίζεται συχνά σε ηθικές προϋποθέσεις μάλλον ανεπεξέργαστες. Λόγου χάρη, γιατί απορρίπτουμε τον ναζισμό; Μήπως μόνο επειδή είναι της μόδας σήμερα να μην είναι κανείς ναζί; Θα σας θυμίσω πως, κάποτε, ήταν της μόδας να είναι. Στη δεκαετία του '30 δεν ήταν καθόλου ανάρμοστο, ακόμα και για τους μεγαλύτερους Γερμανούς διανοούμενους, το να συνοδοιπορήσει κανείς για λίγο, για να μην πούμε τίποτα περισσότερο, με τον ναζισμό. Τέτοια ήταν η περίπτωση του Χάιντεγκερ, και όχι μονάχα εκείνου. Άλλα κείμενα μεγάλων Γερμανών διανοουμένων δείχνουν μια περισσότερο από ύποπτη συμπάθεια για ορισμένες ναζιστικές θέσεις. Τι είναι αυτό που μας επιτρέπει να απορρίψουμε τέτοιες ενδοτικές πράξεις χωρίς να κάψουμε τα χλωρά μαζί με τα ξερά, δηλαδή χωρίς εντέλει να αποποιηθούμε τη φιλοσοφία ή ακόμη και την ποίηση αυτών των Γερμανών στοχαστών;

Ας υποθέσουμε για μια στιγμή - απλή υπόθεση κάνω- ότι η επιστήμη μπορεί να αποδείξει τετραγωνικότατα πως υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες φυλές. Αν αποδεικνυόταν πως υπάρχουν γονίδια ανωτερότητας του άντρα ως προς τη γυναίκα, μιας φυλής ως προς μιαν άλλη, ή ακόμα και μιας εποχής ως προς μιαν άλλη, τι συμπεράσματα θα βγάζατε; Αν είστε καθαρά ορθολογικός, θα πρέπει να το παραδεχτείτε. Τότε από πού θα προέλθει η διαμαρτυρία σας; Δεν θα μπορεί να έρθει από την Πολιτεία, η οποία αρκείται να επαναλαμβάνει την κοινή γνώμη, που με τη σειρά της επαναλαμβάνει ίσως τις γνώμες των επιστημόνων. Άρα, είναι φανερή η ανάγκη ύπαρξης μιας αρχής στην οποία να προσφύγει κανείς.

Να γιατί μιλούσα προηγουμένως για προσφυγή στον Πλάτωνα, κάτι που κάνει, για παράδειγμα, ο Εμμανουέλ Λεβινάς στο Autrement qu'être ou au-delà de l'essence, που έχει ιουδαιοχριστιανικό, αλλά και πλατωνικό προσανατολισμό. Ο Λεβινάς λέει ορθότατα, στο τέλος αυτού του βιβλίου, ότι όλος ο προσανατολισμός του κρατάει από το Ταλμούδ, που το υπομνηματίζει με τη γνωστή του ιδιοφυΐα, αλλά και από το ΣΤ΄ βιβλίο της Πολιτείας του Πλάτωνα. Μέσα απ' αυτές τις διαμάχες των φιλοσόφων, το ζητούμενο είναι να αναρωτηθούμε τι είναι αυτό που μας οδηγεί να αξιώνουμε μιαν ηθική τάξη υψηλότερη από την τάξη, ή την αταξία, του κόσμου και της Πολιτείας.

M. Lelièvre. - Είπατε προηγουμένως: «Ο φασισμός είναι η υποταγή της σκέψης στο γεγονός». Για μένα, αντίθετα, ο φασισμός έγκειται μάλλον στην υποταγή των γεγονότων σ' ένα ορισμένο ντικτάτ, στο ντικτάτ μιας προκαθορισμένης σκέψης, ακόμη κι αν αυτή η σκέψη θέλει το καλό μας. Εσείς τι λέτε;

Ζ.Φ.Μ. - Η διαφορά μας είναι λεκτική. Όταν ο Μαρκούζε μιλάει για «υποταγή της σκέψης στο γεγονός», εννοεί μ' αυτό ότι υπάρχει στον άνθρωπο ένα ηθικό αίτημα, που δεν μπορεί να γεννηθεί μονάχα μέσα από την πράξη της διαπίστωσης ενός γεγονότος, και, κατά μείζονα λόγο, ούτε μπροστά στην υποταγή στο τετελεσμένο γεγονός. Θα σας φέρω ένα πολύ απλό παράδειγμα: το Α΄ βιβλίο του «Κοινωνικού Συμβολαίου» του Ρουσσώ.
Τι λέει στην ουσία ο Ρουσσώ; «Γιατί έχουμε δικαιολογήσει τη δουλεία; Απλούστατα γιατί, αντί να γυρέψουμε το δίκαιο και το λόγο, ξεκινάμε από το γεγονός πως υπάρχουν δούλοι». Στο μεταξύ, σήμερα υπάρχουν ακόμα δούλοι σε κάμποσες χώρες, στην Αφρική και αλλού, παρ' όλη την Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948 και σε πείσμα του ηθικού αιτήματος. Θα υποταχθούμε σ' αυτό το γεγονός; Υπάρχουν ηθικά αιτήματα που δεν ξεπήδησαν σαν τέτοια από το γεγονός. Δεν θα παραγάγω το δίκαιο από το γεγονός. Αυτό είναι όλο κι όλο εκείνο που ήθελα να θυμίσω.

Ένας ακροατής. - Τι θα απαντούσατε, αν σας ρωτούσαν: «Ως προς τι είναι νεωτερικοί οι Έλληνες;»

Ζ.-Φ.Μ. - Το Φόρουμ αυτό προσέλκυσε ούτε λίγο ούτε πολύ οχτακόσια άτομα, στις διακοπές των Αγίων Πάντων! Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο κόσμος έρχεται να δει διάσημους συγγραφείς και προσωπικότητες. Έχει καλώς. Είναι μια πιθανή εξήγηση.

Ίσως υπάρχει ένας δεύτερος λόγος, που θα αποκρινόταν κάπως καλύτερα στο ερώτημά σας. Διαισθανόμαστε κάπως υπόκωφα πως υπάρχει κάτι στην αρχαία κληρονομιά, που προχωρεί πέρα από την περιέργεια του αρχαιοδίφη και την αγάπη για τις παλιατζούρες. Τι όμως; Ένας πόθος γι' αυτό που ονομάζεται -ο όρος είναι αδέξιος, μα δεν γνωρίζω καλύτερον- ανθρωπισμός, ή γι' αυτό που θα έδινε ένα νόημα στη ζωή μας.

Εκείνο που με ενοχλεί στη νεωτερικότητα, είναι η άρνηση κάθε ανθρωπιστικής προϋπόθεσης, που είναι κοινή σε πολλούς συγγραφείς. Σε τελευταία ανάλυση, η εποχή μας αρνείται να δώσει ένα νόημα στο νόημα, σε θεωρητικό επίπεδο, και να δεχτεί το πρακτικό αίτημα του να αντιμετωπίσει τον άνθρωπο ως άνθρωπο. Ίσως η ανεωτερικότητα» των Ελλήνων να βρίσκεται στο ότι μας κάνουν να βλέπουμε την ανεπάρκεια αυτών των αρνήσεων και τα αδιέξοδα που προκαλούν. Και κυρίως, το νεωτερικό που μπορούν να έχουν οι Έλληνες είναι να μας ξανακάνουν να αναρωτηθούμε, στο όνομα τίνος πράγματος μπορούμε να δώσουμε νόημα στον κόσμο και στη διαγωγή μας.

ΤΕΛΟΣ