Ένα πολύ πυκνό άρθρο του Lorenzo Borrè στο περιθώριο της πρόσφατης διαδήλωσης στο Μιλάνο για τα «νέα δικαιώματα» των οικογενειών και των ομογονέων έχει το προτέρημα να ανεβάσει το επίπεδο της συζήτησης για τα ανθρωπολογικά ζητήματα, το πραγματικό πεδίο μάχης του παρόντος και την ίδια στιγμή να σηκώσει το πέπλο πάνω σε ένα αποφασιστικό ζήτημα της εποχής μας: τον ρόλο της τεχνολογίας. Ο Borrè είναι καλός νομικός και ο λόγος του ιντριγκάρει ακριβώς από τον τίτλο: Ο νόμος της τεχνικής. Το χρέος προς τον Καρλ Σμιτ και τον «Νόμο της γης», το νομικό αριστούργημα του Γερμανού στοχαστή, είναι εμφανές.
«Η ελληνική λέξη που δηλώνει την πρώτη μέτρηση, από την οποία προέρχονται όλα τα άλλα κριτήρια μέτρησης· την πρώτη κατάληψη γης, με σχετική διαίρεση και ανακατανομή χώρου· την αρχική υποδιαίρεση της διανομής, είναι ο νόμος» (Schmitt). Για τον Borrè, η τεχνική είναι η κοινή λογική, το κόκκινο νήμα της εποχής μας. Ο Έζρα Πάουντ είχε κάνει μια παρόμοια ερώτηση. Για τον ποιητή των Cantos, κάθε εποχή έχει ένα θεμέλιο, μια συγκεκριμένη γνώση που τη σηματοδοτεί: για τον Μεσαίωνα ήταν η θεολογία, για την Αναγέννηση, η τέχνη, για τον 19ο αιώνα, η πρόοδος και η μηχανή, και για τον 20ό αιώνα, η οικονομία, που ο Πάουντ ονόμασε τοκογλυφία. Σύμφωνα με τον ίδιο, ήταν θέμα ήθους –μια συνολική συμπεριφορά-ηθική στάση– και όχι nòmos, νόμου. Η διαφορά αφορά μόνο τον διαφορετικό πολιτισμικό σχηματισμό των Pound και Borrè.
Η διατριβή του νομικού είναι η εξής: ο κόσμος που έδειξε στο Μιλάνο -το πολύχρωμο LGBTQI+ ουράνιο τόξο, ο ριζοσπαστικός προοδευτισμός κοντά στην «κουλτούρα της ακύρωσης», αλλά και μια συστημική πολιτική δύναμη όπως το PD του Elly Schlein - παρουσιάζει μια ανθρωπολογική ανατροπή: «οι αρχετυπικές φιγούρες πατέρα και μητέρας που αντικαταστάθηκαν από τον πελάτη 1 και τον πελάτη 2 σηματοδοτούν τη μετάβαση από το νόμο της Φύσης σε εκείνο της Τεχνικής». Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι η αναγνώριση μιας ή περισσότερων νομικών περιπτώσεων που συνδέονται με το οικογενειακό δίκαιο, αλλά η επίθεση που εξαπολύθηκε εναντίον ενός χιλιόχρονου οντολογικού τοίχου, ομοούσιου με τον άνθρωπο, τον οποίο «η ιδεολογία του μετα-ανθρώπου σκοπεύει να διαρρήξει: να εισαγάγει την αρχή ότι η γονεϊκή σχέση, χάρη στην Τεχνική και τις οικονομικές δυνατότητες όσων καταφεύγουν σε αυτήν, δεν προϋποθέτει γονείς διαφορετικών φύλων, ούτε γενετικό δεσμό, αρκεί η πρόθεση να είναι ο πελάτης ενός γονικού έργου». Αυτό υπονομεύει τα θεμέλια του φυσικού βιολογικού νόμου, καθώς στοχεύει να καλωσορίσει στο νομικό μας σύστημα τον θεσμό της ομογονεϊκής γονιμοποίησης που εφαρμόζεται μέσω της ετερόλογης γονιμοποίησης ή/και της παρένθετης μητρότητας.
Το ανθρωπολογικό καταστατικό που απορρέει από αυτό είναι η «σκόπιμη ορφανοποίηση» του αγέννητου παιδιού, η οποία αποκλείεται από οποιαδήποτε σχέση με έναν ή και τους δύο φυσικούς/βιολογικούς γονείς, η άρνηση του δικαιώματός του να γνωρίζει την ταυτότητα και των δύο και να διατηρεί σχέση με αυτούς συναισθηματικά! «Η αντικατάσταση του κοινωνικο-συναισθηματικού δεσμού μεταξύ των γονέων με τη συμβατική ρύθμιση ολόκληρης της διαδικασίας, ιατρικά υποβοηθούμενης, τεκνοποίησης και τη γονική απομείωση της ευθύνης του δότη/παρένθετου. (…) η αντικατάσταση της αναπαραγωγικής σεξουαλικότητας με τυποποιημένες διαδικασίες για την παραγωγή του ζωντανού». Δηλαδή η συνολική εμπορευματοποίησή του, ανάγεται σε πλαστική βιοχημική μάζα.
Τρέχουμε προς μια ηθική και ανθρωπολογική άβυσσο που δεν γίνεται αντιληπτή από τη συλλογική συνείδηση καθώς ο νόμος ή το ήθος του παρόντος είναι η τεχνική: δεν είναι άλλη από την πραγμοποίηση (αναγωγή σε πράγμα) του ζωντανού, στο πλαίσιο μιας εμπορευματοποίησης από τήν οποία δεν γλυτώνει καμμία πτυχή της ζωής και του ανθρώπου. Η τεχνική – που παραμένει μέσο – αναπτύσσεται μέσα στη λογική της Αγοράς ως μέτρο όλων των πραγμάτων. Ακόμη και η αναπαραγωγή και η μετάδοση της ζωής γίνεται μια συσκευή στην οποία «ο κοινωνικός δεσμός και η γενεσιουργός σεξουαλική σχέση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας αντικαθίστανται από μια συναλλαγή ιδιωτικής φύσης που έχει ως αντικείμενο την παραγωγή ενός ανθρώπου».
Ο νόμος που εξήγγειλε ο Dennis Gabor, ο Ούγγρος φυσικός που πήρε το όνομά του από αυτόν, ισχύει σε κάθε τομέα: καθώς η τεχνική και η τεχνολογία είναι ανεξέλεγκτες, αφαιρούνται από την κρίση της ουσίας και από κάθε ηθικό δικαστήριο: ό,τι είναι τεχνικά εφικτό πρέπει να επιτευχθεί. Με την προϋπόθεση ότι μπορεί να δημιουργήσει αγορά, ή μάλλον κέρδος.[ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΚΟΠΟ ΠΟΥ ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑ, ΤΗΝ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤ] Τις τελευταίες μέρες έχει σημάνει συναγερμός από τον Elon Musk (ο οποίος είναι και υποστηρικτής) προς την τεχνητή νοημοσύνη. Ο ιδιοκτήτης των Tesla και Neuralink ζητά μορατόριουμ, ανησυχώντας ότι μια τεχνική που στοχεύει στη μίμηση και την υπέρβαση της ανθρώπινης νοημοσύνης θα μπορούσε να ξεφύγει από τους εφευρέτες της, με ανυπολόγιστους κινδύνους. Αμφιβάλλουμε ότι θα ακουστεί, ψηλά και χαμηλά. Από την κυρίαρχη ολιγαρχία για το μεγαλείο των συμφερόντων, κάτω για την άγνοια και τη ναρκωτική αδιαφορία. Το κουτί της Πανδώρας είναι ανοιχτό.
Είτε πρόκειται για πρακτικές που σχετίζονται με την αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους, τεχνικές που αποσκοπούν στην εισβολή στο φυσικό σώμα, στον αποικισμό του νου ή στην τροποποίηση της ουσίας της ζωής και του ανθρώπινου είδους, υβριδοποιώντας το με το τεχνητό, μέχρι την αντικατάστασή του ή την κατασκευή αλλου(έτερου) από τό ίδιο,(ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΠΡΟΣΩΠΟ), αυτό που συμβαίνει, οι ιδέες που διαδίδονται, η κρίση που κρύβεται πίσω από ορισμένες «τεχνικές» πρακτικές δεν αφορά την ευαισθησία των πιστών ή των ηθικών φιλοσόφων. Είναι μια πρόκληση που περιλαμβάνει πολιτισμό, ανθρωπολογία, κοινωνικούς δεσμούς, την ιδέα του ατόμου και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Παραδειγματικός είναι ο προβληματισμός του Ernst Junger, του πρώτου που αντιμετώπισε το ζήτημα της τεχνολογίας με μετα-ιστορικούς και μετα-πολιτικούς όρους. «Έμβλημα ενός ταξιδιού προς μια άγνωστη άβυσσο, η τεχνική παραβιάζει ακόμη και το ταμπού του δικαιώματος απόκτησης πατέρα μέσω της θεωρίας και της πιθανής εφαρμογής της διαδικασίας τεχνητής γονιμοποίησης, τοποθετώντας τον εαυτό της στον τοίχο του χρόνου, όπου πνέει ο ανησυχητικός άνεμος τών εποχικών αλλαγών. Είναι η ίδια η αρχή που ζωντανεύει αυτόν τον νέο τύπο αναπαραγωγής και όχι η επέκτασή της που είναι πιο γεμάτη με συνέπειες για το πεπρωμένο μας από ό,τι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι».
Χρειαζόμαστε μια βαθιά ανάλυση των λόγων που έκαναν την τεχνολογία nomos της συγχρονικότητας αντί της φύσης. Η βασική αρχή της δυτικής μετανεωτερικότητας είναι να υπερβεί κάθε όριο, να καταργήσει όλες τις ταυτότητες, να διαγράψει όλες τις ιδέες που ελήφθησαν στην προμηθεϊκή αναζήτηση για ένα μεταανθρώπινο μέλλον. Εκτός από το να κόβουν κάθε ρίζα, μέχρι εκείνη που δένει τον καθένα με τον εαυτό του, οι υποστηρικτές πρέπει να κάνουν αδιαμφισβήτητη την πρωτοκαθεδρία όχι της επιστήμης, αλλά της τεχνολογίας. Η πρώτη είναι πάντα η σκέψη, η έρευνα, η εικασία που βασίζεται σε θέσεις, υποθέσεις και συνθέσεις. Ο επιστήμονας χρειάζεται έναν ευρύ πολιτισμικό ορίζοντα, προσπαθεί και ξαναπροσπαθεί, παραποιεί τη δική του υπόθεση για να επαληθεύσει την εγκυρότητά της. Μόλις ανακαλυφθούν και διατυπωθούν νέοι φυσικοί ή μηχανικοί νόμοι, η εργασία περνά στην τεχνολογία, η οποία προσδιορίζει πρακτικές εφαρμογές.
Αμέσως επεμβαίνει η Τεχνική, δηλαδή το σύνολο κανόνων στους οποίους βασίζεται η πρακτική άσκηση μιας δεδομένης δραστηριότητας. Η τεχνική είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί στην εκτέλεση κάποιου πράγματος, η εφαρμογή τεχνο-επιστημονικών αποκτημάτων για χρήση συσκευών και οργάνων. Ο φιλόσοφος Umberto Galimberti προειδοποίησε να μην θεωρούμε την τεχνολογία ως εργαλείο στη διάθεσή μας, αφού «έχει γίνει το περιβάλλον που μας περιβάλλει και μας συγκροτεί σύμφωνα με εκείνους τους κανόνες ορθολογισμού που, μετρημένοι μόνο με κριτήρια λειτουργικότητας και αποτελεσματικότητας, δεν διστάζουν να υποτάξουν τις ανάγκες του ανθρώπου στις ανάγκες του τεχνικού μηχανισμού. Χωρίς να το γνωρίζουμε, συνεχίζουμε να κινούμαστε με τα τυπικά χαρακτηριστικά του προ-τεχνολογικού ανθρώπου που έδρασε εν όψει στόχων εγγεγραμμένων σε έναν ορίζοντα νοήματος, με μια αποσκευή ιδεών και ένα σύνολο συναισθημάτων στα οποία αναγνώριζε τον εαυτό του. Όμως η τεχνική δεν στοχεύει σε έναν στόχο, δεν προωθεί ένα νόημα, δεν ανοίγει σενάρια σωτηρίας, δεν λυτρώνει, δεν αποκαλύπτει αλήθειες: η τεχνική λειτουργεί». Σύμφωνα με τον Schmitt, «Οι τεχνικές ανακαλύψεις είναι το εργαλείο μιας νέας, τεράστιας μαζικής κυριαρχίας. Η τεχνική μπορεί να είναι τυφλή, αλλά όχι ουδέτερη».
Το βήμα που δεν κάνει ο Galimberti είναι η ηθική και πνευματική κρίση, η μόνη αληθινά ανθρώπινη, προτείνοντας μόνο να «επανεξετάσουμε τις έννοιες του ατόμου, της ταυτότητας, της ελευθερίας, της σωτηρίας, της αλήθειας, του νοήματος, του σκοπού, αλλά και εκείνων της φύσης, της ηθικής, της πολιτικής, τής θρησκείας, τής ιστορίας, που έθρεψαν την ανθρωπιστική εποχή και που τώρα, στην εποχή της τεχνολογίας, θα πρέπει να επανεξεταστούν, να εγκαταλειφθούν ή να ξαναθεμελιωθούν στις ρίζες». Η αναγνώριση, αν και κριτική και με τα εργαλεία της διαλογιστικής σκέψης, δεν αρκεί. Ακόμη και η ηθική προσέγγιση δεν αρκεί: χρειάζεται ένας μεταφυσικός και μεταϊστορικός ορίζοντας, σε συνδυασμό με έναν έντονο ουμανισμό. Δυστυχώς, ένα τέτοιο κριτήριο αποκλείεται. Αφενός, λόγω της απεραντοσύνης της πρόκλησης που θέτει η Τεχνολογία - δηλαδή οι κύριοι της - στη φύση και στον άνθρωπο. από την άλλη, λόγω της επέκτασης μιας βασικής άγνοιας που είναι ένα από τα γνωρίσματα της μετανεωτερικότητας.
Ο επιστήμονας πρέπει να γνωρίζει, ο τεχνικός περιορίζεται στο να ενεργοποιεί, να θέτει σε κίνηση, να εφαρμόζει κανόνες και πρωτόκολλα των οποίων τους νόμους και τα κίνητρα αγνοεί, αδιαφορώντας για τα άκρα. Ο τεχνικός είναι ο υπάλληλος της τάξης ενός είδους κοινοτοπίας του κακού, του εξαναγκασμού να επαναλάβουμε τη χειρονομία, του οργάνου που έχει σκοπό. Δεν κατέχει τα μέσα, τους κανόνες και τις συσκευές: περιορίζεται να τα χρησιμοποιεί στο κομμάτι της γνώσης που του έχει παραχωρηθεί από την εξουσία. Με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιδεξιότητα, πάντα στο πλαίσιο της ενόργανης γνώσης, ενδιαφέρεται για το «πώς να το κάνω», ποτέ για το γιατί.
Ο νόμος της τεχνολογίας βασίζεται στον μύθο της προόδου, στην αφοσίωση σε ό,τι είναι νέο, που δεν αντιτίθεται στην αξιολόγηση της αξίας, παρά μόνο στη χαρούμενη σφραγίδα της καινοτομίας. Όλα αυτά δεν θα ήταν δυνατά – ούτε η τεχνολογία θα είχε ξεπεράσει τις επιστήμες – της φύσης και του πνεύματος – χωρίς τη διάδοση της άγνοιας. Οι λαοί της Δύσης έχουν γίνει πιο ευκολόπιστοι καθώς γίνονται αδαείς: εκπαιδευμένοι αμόρφωτοι, πολύ λιγότερο μορφωμένοι. Χρήστες και χειριστές τεχνικών συσκευών, πιο ανόητοι (το πηλίκο νοημοσύνης μειώνεται) γιατί δεν έχουν συνηθίσει να σκέφτονται. Η σκέψη, αν είναι τέτοια, είναι πάντα κριτική, δηλαδή κρίνει. Αλλά δεν μπορεί κανείς να κρίνει χωρίς έναν πίνακα αξιών που προέρχονται από αρχές.
Αυτό που μένει είναι η τεχνική, η απαθής δύναμη του μηχανισμού, η προϋπόθεση του καταναλωτισμού μιας χρήσης. Ο κόσμος περιορίστηκε σε εφαρμογή. Ανησυχεί ότι οι ελίτ, σε αντίθεση με τους υπηκόους τους, δεν είναι καθόλου αδαείς και δεν περιορίζονται σε «τεχνικές» γνώσεις. Μελετούν τα κλασικά της σκέψης και ο πολιτισμός που αρνούνται σε εμάς – αποδέκτες κατακερματισμένης και λειτουργικής γνώσης – βρίσκεται στο σπίτι στα πανεπιστήμια εκείνων που προορίζονται να διοικήσουν, όπου μελετάται ακόμη και η ρητορική τέχνη, βγαλμένη από την ελληνική σκέψη. Το στενό στο οποίο μας έχουν φυλακίσει, το σπήλαιο που κατοικούμε με το προνόμιο της σύνδεσης, δεν περιλαμβάνει πολιτισμό και ακόμη λιγότερο κριτική σκέψη. Η μεγαλύτερη επιθυμία όσων κυβερνούν τον κόσμο είναι να είμαστε αδαείς, δηλαδή να αγνοούμε. Για τον κυρίαρχο, τίποτα δεν είναι καλύτερο από μια μάζα χωρίς ταυτότητα, εξυπνάδα και σκέψη.
Ο Θερβάντες είπε ότι η άγνοια είναι μια γκρίνια που σκοντάφτει τον αναβάτη σε κάθε βήμα και κάνει τον αναβάτη να γελοιοποιείται. Ποτέ δεν υπήρξε μεγαλύτερη ηλιθιότητα ή μεγαλύτερη υπερηφάνεια από τό να είσαι λειτουργικά αναλφάβητος. Ο νόμος της τεχνολογίας είναι η άγνοια που γίνεται ηθική αδιαφορία. Και απαλή, απαρατήρητη δικτατορία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου