Τοτέμ και ταμπού τής τερματικής Δύσης– Roberto Pecchioli

Υπάρχει μια έντονη συζήτηση σε εξέλιξη στη Βρετανία. Δεν πρόκειται για το Brexit ή τη μοναρχία, αλλά για κάτι απείρως πιο σοβαρό: αν θα γκρεμιστούν ή όχι τα αγάλματα του Ουίνστον Τσόρτσιλ και του Λόρδου Νέλσον. Με την αφέλεια εκείνων που ζουν στην ακραία περιφέρεια της αυτοκρατορίας, νομίζαμε ότι ο συντηρητικός πολιτικός κατηγορήθηκε για τον τρομακτικό βομβαρδισμό των γερμανικών πόλεων, της Δρέσδης και του Αμβούργου πάνω απ 'όλα. Ο ναύαρχος του Τραφάλγκαρ συμμετείχε ενεργά ως λαμπρός στρατιωτικός διοικητής στη βρετανική αποικιοκρατία. Δεν είναι έτσι. Ο Τσώρτσιλ ήταν προφανώς ένας «υπέρμαχος της ανωτερότητας της λευκής φυλής»: έτσι τον περιγράφει ένας συνοφρυωμένος Σκωτσέζος βουλευτής. Το άγαλμα του Νέλσον στην πλατεία του Λονδίνου που πήρε το όνομά του από την πιο διάσημη νίκη του κινδυνεύει για τον ίδιο λόγο: ο Λόρδος Οράτιος ήταν ρατσιστής. Όχι μια χούφτα φρικιά, αλλά αυστηρές προοδευτικές φωνές που φιλοξενούνται από τον διάσημο The Guardian.

Ο άνεμος, ξέρετε, έρχεται από τον Ατλαντικό και στην πραγματικότητα η ιδέα της κατεδάφισης στηλών και μνημείων δεν χαρίζεται στον Χριστόφορο Κολόμβο στις ΗΠΑ. Η καινοτομία είναι ότι δεν θα αποδοθεί φόρος τιμής σε δύο ηρωίδες του φεμινισμού του δέκατου ένατου αιώνα, τις σουφραζέτες Susan B. Anthony και Elizabeth Cody Stanton. Οι γλυπτές φιγούρες τους δεν θα κοσμούν τη Νέα Υόρκη: φεμινίστριες ναι, άγριες μαχήτριες για την ψήφο των γυναικών, αλλά, δυστυχώς, και ρατσίστριες. Ένας κριτικός ρωτά: μόλις καθιερώσουμε την αρχή της κατάργησης κάθε χαρακτήρα του παρελθόντος του οποίου η κοσμοθεωρία δεν συμπίπτει με τη δική μας, πού θα καταλήξουμε; Σοφή ερώτηση, με μια πολύ απλή απάντηση στο δράμα της: θα καταλήξουμε στο τίποτα, στο πνευματικό κενό ενός πολιτισμού που έχει φτάσει στην τελική φάση.

Είναι πιο σοβαρό να αναρωτηθούμε γιατί φτάσαμε σε αυτό το σημείο, αφού μόνο από την απάντηση μπορεί να προκύψει η ελπίδα αντιστροφής της πορείας. Ξεκινάμε με τον χειρότερο από τους κακούς δασκάλους, τον Σίγκμουντ Φρόιντ, και τον οξύτερο επικριτή του αμερικανικού φιλελευθερισμού, τον Αλέξις ντε Τοκβίλ. Τοτέμ και ταμπού είναι το έργο του Φρόιντ στο οποίο η ψυχανάλυση και η ανθρωπολογία συναντιούνται εν μέσω της διαμάχης με τον Γιουνγκ.

«Η λέξη ταμπού εκφράζει δύο αντίθετες έννοιες: κατά μία έννοια σημαίνει ιερός, αφιερωμένος, με την άλλη απειλητικός, επικίνδυνος, απαγορευμένος, ακάθαρτος και αντιπροσωπεύει ένα είδος φρίκης προικισμένο με κρυμμένη δαιμονική δύναμη που προκαλεί έναν αντικειμενοποιημένο φόβο, μια απαγόρευση σχεδόν ιερής φύσης».

Το ταμπού δεν διαφέρει, στην ψυχολογική του φύση, από την καντιανή κατηγορική προσταγή, αφού δρα σε καταναγκαστική μορφή αποκλείοντας κάθε πραγματικά συνειδητό κίνητρο.

Το συμπέρασμα είναι η ιδεοληπτική νεύρωση ως η φυσιολογική κατάσταση των (νεο)φιλελεύθερων Δυτικών. Το ταμπού είναι επίσης ένα τοτέμ, το συγκεκριμένο ή υποστατικό αντικείμενο με βαθιά συμβολική σημασία που ενώνει μια δεδομένη κοινότητα ή κοινωνική ομάδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εικονιστικός ορισμός του τοτέμ στο λεξικό που δημοσίευσε η Repubblica, κεντρικό στοιχείο του ελευθεριακού φιλελεύθερου προοδευτισμού: ένα αντικείμενο δεισιδαιμονίας στο οποίο αποδίδεται μια ευλαβική λατρεία. Το συμπέρασμά μας είναι ότι η άρνηση της ιδέας της φυλής, επομένως το άσβεστο μίσος απέναντι σε κάθε μορφή εθνοτικής διαφοροποίησης, είναι το τοτέμ της εποχής μας. Ταμπού γίνεται κάθε ιδέα, πράξη, πρόσωπο ή λαός που τολμά να αρνηθεί την αξία του τοτέμ, καθολικοποιημένη επειδή καθολική, σε φιλοδοξία, είναι η ανθρωπολογία που αντιπροσωπεύει.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ακόμη και ένα άλλο άυλο σύμβολο της συγχρονίας, ο φεμινισμός, παραμερίζεται εάν η καχυποψία του ρατσισμού επενδύει ή αγγίζει μόνο προσωπικότητες όπως οι αμερικανικές σουφραζέτες που αναφέρθηκαν. Είναι εκπληκτική η μετατόπιση ενός πολιτισμού που χαρακτηρίζεται με αρνητική έννοια, αντί, ενάντια σε κάτι που επίσης αποφεύγει να ορίσει για να σας κάνει να επιστρέψετε οποιαδήποτε συμπεριφορά ανεπιθύμητη σε εκείνους που ελέγχουν και φυλάσσουν το τοτέμ. Κατά τη γνώμη μας, το αντιρατσιστικό τοτέμ-ταμπού κρύβει ένα άλλο, το οποίο επιτρέπει και ενισχύει το πρώτο. Πρόκειται για την ισότητα, μια αρχαία ιδέα που η νεωτερικότητα έχει αντλήσει από τη Γαλλική Επανάσταση αλλά και από την αμερικανική. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον Τοκβίλ, τον Γάλλο στοχαστή της μετεπαναστατικής εποχής, του οποίου το κεφαλαιούχο έργο είναι η Δημοκρατία στην Αμερική, αποτέλεσμα μακράς παραμονής στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ήταν ο πρώτος που κατάλαβε την αδυσώπητη τάση προς την απολυτοποίηση της ισότητας, που προορίζεται να μεταφραστεί σε κομφορμισμό, κοινωνική μαζικοποίηση, αφού η πιο σοβαρή παθολογία της δημοκρατίας είναι η μη αποδοχή της διαφοράς. Το όραμα του Τοκβίλ είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον για την παρατήρηση ότι μέσα στη δημοκρατία, παράλληλα με την τάση προς την ισότητα, υπάρχει επίσης το πάθος για κατοχή, η εγωμανία του έχειν, μια τάση που προορίζεται να μην ικανοποιηθεί ποτέ, πράγμα που εξηγεί την παράξενη συνύπαρξη του τοτέμ της ισότητας και τη ριζική άρνησή του στην οικονομία και στη συγκεκριμένη οργάνωση της κοινωνίας.

Έτσι το έθεσε ο Τοκβίλ:

«Δεν γνωρίζω χώρα όπου η ανεξαρτησία του πνεύματος και η λιγότερο γνήσια ελευθερία συζήτησης βασιλεύουν λιγότερο από ό,τι στην Αμερική. Ο δάσκαλος δεν σου λέει πια: σκέψου σαν εμένα αλλιώς θα πεθάνεις. Αλλά λέει: Είσαι ελεύθερος να μη σκέφτεσαι σαν εμένα. Η ζωή σου, τα υπάρχοντά σου, όλα θα μείνουν μαζί σου, αλλά από αυτή τη στιγμή είσαι ξένος ανάμεσά μας».

Ανατριχιαστική στην ακρίβειά της είναι η πρόβλεψη της οποίας βλέπουμε κάθε λεπτομέρεια να γίνεται πραγματικότητα:

«Αν προσπαθήσω να φανταστώ τον σύγχρονο δεσποτισμό, βλέπω ένα τεράστιο πλήθος ομοϊδεατών και ίσων όντων να κάνουν κύκλους γύρω από τον εαυτό τους για να προμηθευτούν μικρές και ασήμαντες απολαύσεις με τις οποίες τρέφονται οι ψυχές τους. Πάνω από αυτό το πλήθος, βλέπω μια τεράστια κηδεμονική δύναμη να υψώνεται, η οποία ασχολείται μόνο με τη διασφάλιση της ευημερίας των υποκειμένων και την παρακολούθηση της μοίρας τους. Είναι απόλυτος, σχολαστικός, μεθοδικός, διορατικός, ακόμη και ήπιος. Θα έμοιαζε με την πατρική εξουσία αν είχε ως σκοπό της, όπως αυτή της προετοιμασίας των ανθρώπων για την ανδρική ηλικία. Αλλά, αντίθετα, επιδιώκει μόνο να τους κρατήσει σε μια αέναη παιδική ηλικία. (...) Δεν θα τους αφαιρούσε επίσης τη δύναμη να ζουν και να σκέφτονται;»

Η ισότητα, αφαιρώντας από τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές της, είναι το τοτέμ ανώτερο από κάθε άλλο. Οι διαφορές πρέπει να απορρίπτονται έντονα ως ανύπαρκτες, ένα αστείο της φύσης που η κοινωνία έχει το δικαίωμα και το καθήκον να διορθώσει. Τις τελευταίες δεκαετίες, το πιο ισχυρό όπλο έχει γίνει η πολιτική ορθότητα ή η αλλαγή της σημασίας των λέξεων για να αλλάξει το όραμα της πραγματικότητας. Ο στόχος είναι πάντα να μηδενίσουμε, να απαγορεύσουμε, να δαιμονοποιήσουμε τη διαφορά, αποκλείοντας αυτή του εισοδήματος. Στη Νέα Υόρκη εγκρίνουν την απαγόρευση του δυσμενούς σχολιασμού των μαλλιών του μαύρου πληθυσμού, με πολύ υψηλά πρόστιμα. Αυτές τις μέρες είναι η επίθεση κατά της σεξουαλικής διαφοράς στον κόσμο του αθλητισμού. Ένας πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής ποδοσφαίρου, ο Φούλβιο Κολοβάτι, τέθηκε σε διαθεσιμότητα από τη Rai επειδή επέκρινε τη σύζυγο του ποδοσφαιριστή Ικάρντι. Το έγκλημά του είναι ο σεξισμός, ένας νεολογισμός που καταδικάζει την ιδέα της ανισότητας μεταξύ των φύλων.

Στο βωμό της αρχής της ισότητας, η πιο προφανής διαφορά, η εθνική, απορρίπτεται και επιδιώκεται ως κεφαλαίο αμάρτημα, η μεγαλύτερη και ασυγχώρητη φρίκη. Ένα είδωλο ανοχής και ειρήνης όπως ο Γκάντι δεν ξεφεύγει από τη μεταμοντέρνα λογοκρισία. Ο Μαχάτμα διατρέχει τον κίνδυνο να εκδιωχθεί από το ηθικό βάθρο που καταλαμβάνει. Στο Λονδίνο θα ήθελαν να γκρεμίσουν – δύο στην τιμή του ενός – το άγαλμά του, τοποθετημένο στην ίδια πλατεία με αυτό του Τσώρτσιλ. Η κατηγορία είναι η ίδια: ακόμη και ο σεβαστός Ινδός αρχηγός ήταν ρατσιστής. Φέρεται να υποστήριξε το απαρτχάιντ εναντίον των Αφρικανών όταν ζούσε στη Νότια Αφρική και συμβούλεψε τους ινδουιστικούς πολιτισμούς να μην αναμειγνύονται δημόσια με τους Αφρικανούς «αυτόχθονες». Στη Γκάνα, μια χώρα που θα έπρεπε να έχει πιο συγκεκριμένες ανησυχίες, ένα από τα μνημεία του έχει ήδη αφαιρεθεί.

Το παιχνίδι της σφαγής δεν θα γλίτωνε τον Τοκβίλ, ένοχο για την καταστροφή του ισλαμισμού, αφού έγραψε ότι θεωρούσε «λίγες θρησκείες τόσο θανατηφόρες για τον άνθρωπο όσο αυτή του Μωάμεθ». Ο φετφάς των μουσουλμάνων, η καταδίκη για βλασφημία, αντιστοιχεί στη δυτική απαγόρευση στο όνομα της πολιτικής ορθότητας. Ο ίδιος ο Ιησούς έχει λίγες ελπίδες. Η Αγία Γραφή έχει ήδη αποσυρθεί από ένα ουαλικό πανεπιστήμιο, αλλά τι γίνεται με τις επιθέσεις της εναντίον των Φαρισαίων, τον παράλογο ισχυρισμό της ότι είναι «η οδός, η αλήθεια και η ζωή»;

Το τοτέμ και το ταμπού έχουν ένα άλλο εκπληκτικό χαρακτηριστικό: δρουν σε όλες τις ηλικίες σε κάθε επίπεδο. Ξεπερνούν στην πραγματικότητα έναν άλλο πυλώνα της σύγχρονης ιδεολογίας, τον σχετικισμό, μέσω της γενικευμένης ισοδυναμίας, προϋπόθεση της θεωρίας του ταυτόσημου. Η υποχρέωση να μην καταρτίζονται κατατάξεις ή βαθμολογίες απολυτοποιείται με την άρνηση οποιασδήποτε χρονικής ή πολιτιστικής πλαισίωσης. Σε ορισμένα αμερικανικά πανεπιστήμια, ο Σαίξπηρ περιθωριοποιείται. Φυσικά κατηγορείται για ρατσισμό,τόν Σάιλοκ, τον Μαυριτανό της Βενετίας, τήν περιφρόνηση για τους ανάπηρους (Κάλιμπαν στην Τρικυμία, Ριχάρδος Γ'), αλλά δεν είναι ασφαλής από κατηγορίες ούτε για σεξισμό (Το ημέρωμα της στρίγγλας, ο χαρακτήρας της Λαίδης Μάκβεθ). Όσο για τον Δάντη, ήταν ομοφοβικός, τόσο πολύ που οι σοδομίτες είναι στην κόλαση, αλλά και ρατσιστής ( άνθρωποι είστε, και όχι τρελά πρόβατα, έτσι ώστε ο Εβραίος ανάμεσά σας να μην γελάει). Ο Απόστολος Παύλος απαγορεύεται για την επιστολή προς τους Κορινθίους. Στην Αγγλία ορισμένοι ιεροκήρυκες έχουν ήδη καταγγελθεί ότι έχουν διαδώσει αποσπάσματα του Pauline αντίθετα με την ομοφυλοφιλία.

Ο απόστολος Ιάκωβος είναι ρατσιστής: ο Σαντιάγο ο Ματαμόρος. Δεν τα πάει καλύτερα για τον Θερβάντες, του οποίου η περιγραφή του φτωχού, κοντού, χοντρού και στραβού ματιού τής υπηρέτριας Maritornes είναι ένα απόσταγμα σεξισμού και αισθητικού ρατσισμού που χρονολογείται από τον Όμηρο. Ο Τερσίτης του, ένας παραμορφωμένος, τρεμάμενος και ειρηνιστής αντιήρωας, είναι το αντίθετο του ελληνικού ιδεώδους της ομορφιάς σε συνδυασμό με την καλοσύνη και το θάρρος. (kalòs kài agathòs). Ο ολοκληρωτισμός ενώνεται με τη θρησκευτική άγνοια στο ότι απαγορεύεται η πλαισίωση, δηλαδή η εισαγωγή γεγονότων, ιδεών και ανθρώπων στον χρόνο και τον τόπο στον οποίο έχουν ωριμάσει. Αδύνατον, οι νέες ιδέες είναι καλύτερες, οριστικές, αδιαμφισβήτητες, καθολικές. Ανατρέποντας τον Άγιο Βερνάρδο του Clairvaux, είμαστε γίγαντες αναγκασμένοι να κρατήσουμε τους νάνους του παρελθόντος. Το μικρόβιο βρίσκεται στον Διαφωτισμό, ο οποίος ενθρόνισε τη λογική ως το μοναδικό κριτήριο μιας ανθρωπότητας που τελικά αναδύεται από μια χιλιόχρονη παιδική ηλικία. Τα καθόλου του παρελθόντος όχι μόνο απορρίπτονται, αλλά γελοιοποιούνται, απλώς φλυαρούν τα παιδιά.

Η πιο προφανής ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων είναι αυτή της εξωτερικής εμφάνισης, του χρώματος του δέρματος, των διακριτών φυσικών και βιολογικών χαρακτηριστικών. Πρέπει να απορριφθεί χωρίς εξαίρεση, καθώς η κατάρρευσή της θα προκαλούσε την κατάρρευση ολόκληρου του κτιρίου και την καταστροφή του εδάφους. Το πανομοιότυπο δεν επιτρέπει αποκλεισμούς, επειδή ο στόχος είναι να οικοδομήσουμε ένα μέγεθος που ταιριάζει σε όλους, ανθρώπους ενός φύλου. Τυποποιημένα προϊόντα, οικονομία κλίμακας στην οποία εφαρμόζονται τα κριτήρια της βιομηχανίας και της κτηνοτροφίας. Επομένως, το παρελθόν και κάθε ιδέα που λαμβάνεται πρέπει να απορριφθεί στη ρίζα του. Ο άνθρωπος πρώτα αποδομείται – η επιχείρηση, στη Δύση, έχει σχεδόν ολοκληρωθεί – και στη συνέχεια αναγεννιέται με διαφορετική μορφή. Ο νέος και ακαθόριστος άνθρωπος γίνεται προϊόν, συνάθροιση κομματιών μέχρι τον επόμενο στόχο, τόν μετάνθρωπο, τόν άνθρωπο που δεν είναι πια τέτοιος, αλλά ένα αποσπασμένο κομμάτι, μια πρόθεση μεταξύ άλλων. Αν αποδειχθεί ανίκανος να προσαρμοστεί, πρέπει να τροποποιηθεί μέχρι τη δημιουργία του cyberanthropo, της τελικής διασταύρωσης του ανθρώπου-μηχανής που σκέφτηκε ο Descartes, θεωρητικός από τον αισθητικό La Mettrie, γρανάζι στο σύμπαν της μεγαμηχανής.

Ο βαθιά εικονοκλαστικός χαρακτήρας της τελικής Δύσης δεν πρέπει ποτέ να ξεχαστεί. Το κύριο καθήκον του είναι να ισοπεδώσει τη μνήμη, τις ιδέες και τις παλιές αξίες, να διαγράψει τα απομεινάρια τους και μέσα από τη λήθη μεγάλων προσωπικοτήτων. Το κάψιμο των ναζιστικών βιβλιοθηκών αναπαράγεται σε μια πολιτικά ορθή μορφή, την πρόσκληση, η οποία εκφυλίζεται σε μισαλλόδοξη υποχρέωση, να κρύβονται κείμενα που δεν είναι «στή γραμμή». Το damnatio memoriae υπενθυμίζει την αντιπολιτισμική δυστοπία του Fahrenheit 451, ενώ οποιοσδήποτε είναι ύποπτος για παρέκκλιση από το αντιρατσιστικό και εξισωτικό τοτέμ-ταμπού, είναι το αντικείμενο του εξοστρακισμού που ο Leo Strauss ονόμασε reductio ad hitlerum. Τουλάχιστον μία φορά την ημέρα, είμαστε όλοι Χίτλερ, όταν κρίνουμε, εκφράζουμε μια προτίμηση ή, ποτέ, δεν επιβεβαιώνουμε μια ιδιοσυγκρασία, δέν παραδεχόμαστε μια αντιπάθεια.

Η μόνη προκατάληψη που γίνεται αποδεκτή είναι αυτή που αρνείται την κρίση, δηλαδή τήν διάκριση, τήν κριτική σκέψη. Κριτική σημαίνει κρίση, η απαγόρευση της οποίας οδηγεί σε διανοητικό κλείσιμο, ο προάγγελος της αφασίας. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα ήταν ο ερμηνευτής, εν μέρει ασυνείδητα, στη θεωρητικοποίηση του τέλους της ιστορίας. Από άλλες απόψεις, θα μπορούσαμε να πούμε το αντίθετο: με τη μετανεωτερικότητα ο θρύλος τελειώνει, η μυθογραφία και η Ιστορία μπορεί τελικά να επιβληθεί με κεφαλαίο γράμμα, η περιπέτεια της μετα-ανθρωπότητας απελευθερωμένης από τήν παλιά υπακοή στον αγώνα για να ξεπεράσει τον εαυτό της. Φυλές και εθνότητες δεν υπάρχουν, οι διαφορές είναι ένα λάθος της δημιουργίας, ξεκινώντας από τη διάκριση των φύλων, όσοι δεν συμφωνούν προορίζονται για τον ίδιο σκοπό με τα αγάλματα των ηρώων του χθες, των κακοποιών του σήμερα.

Ο βρετανικός τύπος αναφέρει επιθέσεις vegan σε σούπερ μάρκετ φωνάζοντας συνθήματα κατά των σαρκοφάγων με σωματικές απειλές σε πελάτες κρεοπωλείων. Ο αρθρογράφος εικάζει ότι σύντομα η αναπαραγωγή, η θανάτωση και η κατανάλωση ζώων θα θεωρείται τόσο μισητή όσο σήμερα η προσβολή κάποιου για τη φυλή ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό του. Τίποτα παράξενο, ο λεγόμενος «σπισισμός», δηλαδή η απόδοση μιας υψηλότερης οντολογικής και ηθικής κατάστασης στα ανθρώπινα όντα σε σύγκριση με άλλα έμβια όντα είναι ένα άλλο μεταμοντέρνο σύνορο που κατεδαφίζεται. Αντλούμε από την ιστοσελίδα animal-ethics.org τον ακόλουθο ορισμό: «ο σπισισμός είναι μια μορφή διάκρισης εναντίον εκείνων που δεν ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο είδος. Στις περισσότερες σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες θεωρείται φυσιολογικό να γίνονται διακρίσεις εις βάρος ζώων άλλων ειδών. Η διαφορά, εν ολίγοις, δεν υπάρχει, δεν έχει καμία δικαιολογία και πρέπει να αποβληθεί με μανία από κάθε πτυχή της πραγματικότητας. Η ισότητα διασχίζει την ισοδυναμία των ειδών, ο Leonardo, τα σκαθάρια και οι φράχτες έχουν την ίδια αξία και ίση αξιοπρέπεια ή καμία αξιοπρέπεια.

Είμαστε αποξενωμένοι από τον εαυτό μας, βγαίνουμε από τον άνθρωπο δανείζοντας πίστη σε πρωτοφανή δόγματα. Διαφορετικά τοτέμ στήνονται, αρχαία ταμπού καταρρίπτονται για να δημιουργήσουν νέα. Το σημείο καμπής του δυτικού πολιτισμού είναι η απώλεια της αίσθησης του ορίου σε συνδυασμό με την άρνηση της υπέρβασης. Μια ζωική οπισθοδρόμηση που ονομάζεται πολιτισμός στο όνομα του αντιρατσισμού, της φανατικής ισότητας, της οντολογικής άρνησης: ζώα άλλου είδους... Για τους Έλληνες το απόλυτο κακό ήταν η ύβρις, η αλαζονεία της υπέρβασης των ορίων που προκαλούσε την οργή των θεών. Ο Θεός αφαιρεί την αίσθηση εκείνων που θέλουν να καταστρέψουν. Τα αγάλματα γκρεμίζονται, οι ιδέες που απορρίπτονται δημιουργούν συντρίμμια, αφήνουν σκόνη όπου υπήρχε, καλό ή κακό, πολιτισμός. Ο νέος κόσμος είναι δυαδικός, ανοιχτός/κλειστός, όπως η γλώσσα του υπολογιστή που αποτελείται από άπειρες ακολουθίες μηδενικών και μονάδων. Το μηδέν, φοβόμαστε, είναι ο δυτικός άνθρωπος.

ΡΟΜΠΈΡΤΟ ΠΕΤΣΙΌΛΙ

Τοτέμ και ταμπού του δυτικού τερματικού σταθμού – Roberto Pecchioli - EreticaMente