του Marcello Veneziani
Τι σημαίνει υγρή νεωτερικότητα; Ότι όχι μόνο ο γρανιτένιος αρχαίος κόσμος έχει τελειώσει αλλά και η σταθερή εποχή της προόδου. Έχουμε μπει σε μια μαγματική φάση, άπιαστη στις σχέσεις της, μεταμοντέρνα, στην οποία τα πάντα γλιστρούν και η ροή καταβροχθίζει κάθε επιμονή, κάθε μονιμότητα, κάθε ακαμψία. Καθολικός κατακλυσμός, όντως παγκόσμιος. Οι ανθρώπινες σχέσεις και οι κοινωνικοί δεσμοί γίνονται ρευστοί και ευμετάβλητοι, οι πεποιθήσεις και οι ταυτότητες γίνονται φευγαλέες και ρέουσες, και ούτω καθεξής. Τα σύνορα, τα όρια εξαφανίζονται βυθισμένα από τα υγρά κύματα. Η ρευστότητα υπάρχει παντού (εκτός από την οικονομία, όπου είναι σπάνια).
Θα μπορούσαμε να το απορρίψουμε ως ανακάλυψη του προφανούς, τόσο παλιό όσο και τα βουνά, αν σκεφτούμε το νερό ως παγκόσμιο μύθο των θρησκειών, της καθολικής αρχής του Θαλή και του Ηράκλειτου (Τὰ πάντα ῥεῖ, τα πάντα ρέουν). Και ταυτόχρονα τόσο τετριμμένο όσο η ανακάλυψη του ζεστού νερού, επειδή οι στοχαστές της πρώιμης νεωτερικότητας σκέφτονταν για αιώνες την επικράτηση του γίγνεσθαι έναντι του στερεού είναι. Η κυριαρχία της ιστορικότητας πάνω στην αιωνιότητα σηματοδότησε την υπεροχή της ροής. Ο ρομαντισμός ήταν η έλευση του υγρού σε αντίθεση με τον στερεό κλασικό κόσμο. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς στο Μανιφέστο τους, ήδη από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, προχώρησαν παραπέρα και θεώρησαν τις πάλαι ποτέ παγιωμένες κοινωνικές σχέσεις, με τις παραδόσεις και τους σιδερένιους κανόνες τους, όχι ρευστούς αλλά «εξαερωμένες/εξατμισμένες»: «Όλες οι σταθερές και άκαμπτες σχέσεις διαλύονται, με τη συνέχιση των αρχαίων και αξιοσέβαστων ιδεών και εννοιών τους, και όλες οι νέες ιδέες και έννοιες παλιώνουν πριν προλάβουν να διορθωθούν. Ό,τι ήταν σταθερό εξατμίζεται».
Το ότι η ρευστότητα αφορά τον άνθρωπο, τόσο η αρχή της ζωής όσο και η ουσία της, επιβεβαιώνεται και από τη δική μας βιολογική σύνθεση: ο άνθρωπος αποτελείται κυρίως από νερό, σε σχεδόν ανάλογη αναλογία με τον πλανήτη μας, που αποτελείται κατά επτά δέκατα από νερό. Και αυτή η αντιστοιχία μεταξύ μακρόκοσμου και μικρόκοσμου διδάσκει πολύ περισσότερα από την υγρή θεωρία του Bauman. Ο Gaston Bachelard έχει γράψει διεισδυτικές σελίδες για αυτό το θέμα. Αυτές τις μέρες αξίζει να αναφερθεί το φυλλάδιο του Massimo Donà “Dell'acqua” (Το πλοίο του Θησέα).
Όμως, η χρήση της ρευστότητας ως παντοδύναμου άλλοθι για να δικαιολογήσει οποιαδήποτε απιστία, οποιαδήποτε μετάλλαξη, οποιαδήποτε καταπάτηση, δεν εξηγεί τα πολύ πιο σύνθετα μονοπάτια της εποχής μας. Τα οποία δεν μπορεί να αναχθεί στην έλευση της υγρής κατάστασης. Τουλάχιστον τρία είδη αντιρρήσεων μπορούν επομένως να προβληθούν στο δόγμα της ρευστότητας.
Το πρώτο είναι ότι αν παραμείνουμε σε ένα χημικό ή καθαρά γραμμικό σχήμα, μετά τη στερεά και την υγρή κατάσταση υπάρχει η αέρια κατάσταση και επομένως είναι καιρός να κηρυχθεί η υγρή νεωτερικότητα παρωχημένη για να μιλήσουμε για την έλευση μιας αέριας κατάστασης, επιπλέον. ταιριάζει στην επικράτηση του αιθέρα και στα μη ψηλαφητά ηλεκτρομαγνητικά κύματα.
Η δεύτερη ένσταση είναι ότι η ρευστότητα δεν συμπίπτει με την απόλυτη λήθη και την άρνηση όλων των μορφών, γιατί, όπως μας εξηγεί η μοριακή βιολογία, υπάρχει και η μνήμη του νερού, που διατηρεί το αποτύπωμα των ουσιών με τις οποίες ήρθε σε επαφή. Υπάρχει η Λήθη, το νερό της λήθης, αλλά υπάρχει και το νερό της μνήμης, το ποτάμι που οι αρχαίοι ονόμαζαν Eunoè και που ρέει κοντά στη Λήθη. Υπάρχει το ρεύμα της επιστροφής, το νερό που φέρνει πίσω χαμένες φιγούρες, τόπους, χρόνους. Υπάρχει και κάτι αρνητικό που αντιστέκεται στη ρευστότητα: για παράδειγμα το πλαστικό στις θάλασσές μας, που δεν είναι ούτε βιοδιασπώμενο ούτε διαλυτό στο νερό.
Η τρίτη ένσταση είναι ότι παρά την κυμαινόμενη, υγρή και αέρια κατάσταση των σχέσεών μας, υπάρχει κάτι στερεό που παραμένει και ονομάζεται Φύση. Υπάρχει κάτι που αντιστέκεται στη ρευστότητα ή αναδύεται ξανά σαν βυθισμένη γη: αυτή είναι επίσης η εποχή των ταυτοτήτων που ανακαλύφθηκαν ξανά, των πατρίδων, των εθνών που ανακαλύφθηκαν ξανά, της κυριαρχίας, των εδαφών, των συνόρων. Στερεές, δερμάτινες ταυτότητες.
Πέρα από τη φύση υπάρχει μια ενέργεια, υπάρχει ένας άνεμος που φυσά και που οι αρχαίοι έλεγαν πνεύμα, υπάρχει μια ψυχή που είναι μια ζωτική πνοή. Και είμαστε φτιαγμένοι από νερό, από σάρκα, από οστά. και του μυαλού, του πνεύματος, της μνήμης. Πολλοί από εμάς τελειώνουν, πολλοί από εμάς μεταμορφώνονται, κάτι από εμάς επομένει. Κάτω από τα νερά του Μπάουμαν τα βάθη του Χάιντεγκερ αναδύονται ξανά. Τέλος, μια κοινωνία υγρών χρειάζεται δοχεία που εμποδίζουν την εξάπλωση και τη διασπορά της. Όσο πιο ρευστή είναι μια κοινωνία ή μια ζωή, τόσο περισσότερο χρειάζεται δοχεία και κανάλια, δηλαδή αίσθηση ορίων. Και αν η ρευστή κοινωνία υγρών ήταν μια τρύπα στο νερό;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου