Επιστρέψτε στην εκκλησία, ακόμη και χωρίς να πάτε στη λειτουργία

Marcello Veneziani

Πόσος καιρός έχει περάσει από τότε που πήγες σε εκκλησία; Πριν από πολύ καιρό, οι περισσότεροι θα απαντήσουν. Ρωτάω μια Κυριακή στα τέλη Ιουλίου, μια από αυτές τις καλοκαιρινές Κυριακές βγαλμένες από εντελώς διαφορετικούς προορισμούς και εντελώς διαφορετικές προθέσεις. Υπάρχουν τώρα μόνο λίγοι που πηγαίνουν στην εκκλησία, και μόνο μια μικρή μειοψηφία συμμετέχει στις λειτουργίες, έστω και μόνο στις γιορτές. Περιττό να επαναλάβουμε το κομπολόι των κινήτρων: πρακτικός αθεϊσμός, καλπάζουσα εκκοσμίκευση, αδιαφορία, θρησκευτική απάθεια, αμφιβολίες και μετά βιασύνη, περισπασμός, κοσμικότητα και εμφάνιση. Θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει, επαναλαμβάνοντας γνωστά πράγματα, σπάζοντας ανοιχτές πόρτες και κλείνοντας κλειστές πλέον πόρτες.
Αντίθετα, για μια φορά, ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε διαφορετικά, να φανταστούμε διαφορετικά και να το μεταφράσουμε με έναν πρακτικό, απροσδόκητο τρόπο. 

Τι θα γινόταν αν εξακολουθούσαμε να πηγαίνουμε στην εκκλησία, έστω και με όλες τις αμφιβολίες, την απόσταση και την εξωστρέφεια, τη δυσπιστία και την αντιπάθεια για τους ιερείς; 

Λέω όχι στη λειτουργία της Κυριακής, όχι με τον παπά, δεν ζητάω τόσα πολλά. Και ούτε καν από τουριστική και αισθητική περιέργεια, όπως οι επισκέπτες που θέλουν να δουν ένα έργο τέχνης, ένα μωσαϊκό ή ένα βωμό. 

Τι θα γινόταν όμως αν γυρνούσαμε πίσω ένας-ένας, για να ξαναγεμίσουμε τις ερειπωμένες εκκλησίες, για σύντομες αλλά όχι σποραδικές παύσεις για προβληματισμό; Πόσα διαλείμματα κάνουμε μέσα στη μέρα, για καφέ στο μπαρ, για κάπνισμα, για social media, για τηλεφωνήματα; Γιατί να μην προγραμματίσεις ένα διάλειμμα χωρίς αντικείμενο, σε ένα μέρος που σε κάνει να σκεφτείς; Δεν είναι άσεμνη πρόταση, δεν θέλει να βεβηλώσει ούτε ισχυρίζεται ότι προσηλυτίζει. Θέλει να ανοίξει το μυαλό σου, να ξαναβρεί μια ατμόσφαιρα, να εξαγνίσει τα πάθη και να αναζωογονήσει τις εκκλησίες, τις τόσο ερημωμένες.

Ας θεωρήσουμε για μια φορά την εκκλησία όχι μόνο ως τον Οίκο του Κυρίου, ή τον ιερό και μητρικό χώρο για τον οποίο μιλούν ο Πάπας, οι ιερείς, η κατήχηση. Πόσο ιερό θα ήταν αυτό. Αλλά ως χώρο διαλογισμού, προστατευμένο από το θόρυβο και την κατανάλωση, ήρεμο και αθόρυβο, στον οποίο μπορεί να σωπάσει ακόμα και το smartphone, χωρίς οθόνες, χωρίς κατανάλωση ή διαφήμιση. Ένας χώρος αναζωογόνησης για το μυαλό και την ψυχή, διακοπής της χρονικής ροής, αποχωρισμού από τη βέβηλη ροή του κόσμου και των ανθρώπων (άλλωστε το ιερό, όπως και ο ναός, σημαίνει αυτό που είναι ξεχωριστό). Ένα μέρος για να συγκεντρωθείς, να κάνεις ερωτήσεις και να δώσεις απαντήσεις, αποφεύγοντας τον ψυχαναλυτή ή τα ναρκωτικά. Και να νιώθεις βυθισμένος σε μια ασυνήθιστη ατμόσφαιρα, χρωματισμένη από μυστήριο και απόμακρο. Ένας τόπος που έχει μακρά ιστορία, στον οποίο πρέπει να διώχνεις τίς μνησικακίες, όπου μπορείς να επαναλαμβάνεις ότι το μίσος βλάπτει, πάνω απ' όλα αυτούς που μισούν. Και αναγκάστε τον εαυτό σας στη γαλήνη.
Είναι τρέλα να φανταζόμαστε ότι κατά τη διάρκεια της ημέρας, στο ίδιο το κέντρο, στη μέση της διαπραγμάτευσης μπορεί να χαράξουμε ένα σύντομο κομμάτι σκέψης μοναξιάς, ενός ήρεμου οράματος, ενός άλματος στο χρόνο, δεν θα  πούμε στην αιωνιότητα αλλά σε άλλη εποχή, ή καλύτερα σε μια άλλη σάρωση του χρόνου, σε μια άλλη κατεύθυνση; Πιστεύεις ότι ένα τέτοιο διάλειμμα δεν είναι καλό για σένα; Πιστεύετε ότι δεν καθαρίζει το μυαλό και δεν βοηθά στον έλεγχο των παθών, του θυμού, του μίσους, του άγχους; Ίσως ο ιερέας της ενορίας δεν θα χαρεί, ούτε και ο Πάπας, που μπορεί να γίνει μια κοσμική, μη ομολογιακή, μη ευσεβής «χρήση» του Οίκου του Κυρίου, χωρίς να περάσει από τη μεσολάβησή τους. Ναι, αυτός είναι ο σωστός τρόπος, αλλά για έναν άτονο και ανθεκτικό λαό, που μένει μακριά από τις εκκλησίες και κοιτάζει προς την αντίθετη κατεύθυνση, θα ήταν ήδη υπέροχο να αφυπνίσουμε μια ασυνήθιστη προσοχή για έναν διαφορετικό τρόπο να βλέπεις, να αισθάνεσαι, να είσαι στον κόσμο. Αλλά τότε είναι πολύ διαφορετικό από τις βέβηλες χρήσεις της Εκκλησίας, που περιορίζεται στην καλύτερη περίπτωση σε ένα καταφύγιο, καντίνα και κατασκήνωση για τους άστεγους και στη χειρότερη σε αίθουσα συνεδριάσεων, μουσικό χώρο, ξενώνα ή ακόμα και εστιατόριο, που κάποτε αποκαθαγιάστηκε, γιατί τώρα είναι έρημος; Αν είναι διαφορετικό, είναι προς το καλύτερο. Πιστεύετε ότι δεν πρόκειται για μια σωστά θρησκευτική χρήση της εκκλησίας, για να βοηθήσει τους ανθρώπους να βρουν τη δική τους εσωτερικότητα, μια βαθιά σχέση με τον περιβάλλοντα κόσμο, με τους άλλους, τον σεβασμό στη σιωπή, την ηρεμία, τον διαλογισμό, την προσοχή και την προσευχή; Δεν είναι πίστη ή ιεροτελεστία, Ευχαριστία ή λειτουργία. Αν μη τι άλλο, στα μάτια ενός πιστού ή ενός ιερέα, μπορεί να είναι αυτό που προηγείται, προετοιμάζει το ευνοϊκό έδαφος για αυτούς. Ακόμα καλύτερα από το τίποτα. Θα ήταν ωραίο να δούμε εκκλησίες να αναβιώνουν, να ανοίγονται σε πολυάσχολους ταξιδιώτες που αναζητούν και ίσως ανακαλύπτουν ξανά νόημα, μυστήριο και σεβασμό για τη ζωή. Για να μειώσουμε αυτό που κοστίζει πολύ έξω, αλλά αξίζει λίγο, για να εξαγνιστούμε από την μανία/μνησικακία και την οργή.

Φυσικά, ο πιστός θα πει ότι πηγαίνει κανείς στην εκκλησία για να συναντήσει τον Θεό, να τον λατρέψει και να προσκυνήσει τους αγίους, να προσευχηθεί, να παρακολουθήσει τη λειτουργία, να εξομολογηθεί και να κοινωνήσει ή να βαπτιστεί, να επιβεβαιωθεί, να παντρευτεί και να ευλογήσει τον αποθανόντα. Αλλά δεν θα ήταν ανάρμοστο ή τετριμμένο να συλλάβουμε την εκκλησία ως ένα μέρος για να αναπνεύσουμε με το μυαλό και την καρδιά, να αποτοξινωθούμε από τη βέβηλη ζωή, να είμαστε πιο αληθινοί, πιο ανοιχτοί στο νόημα της ζωής. Ως ένα μέρος για να νιώσεις μετά από πολύ καιρό εκείνο το χάδι που κάποτε λέγαμε πνευματικό. Είμαστε πνευματικά αναλφάβητοι, χρειαζόμαστε μια πρώτη, στοιχειώδη μύηση…
Τότε, ποιος ξέρει, μπορεί να προκύψει επιτόπου η «γεύση» της προσευχής, της συμμετοχής σε ένα τελετουργικό, της παρουσίας σε μια ενορία, της ομιλίας με τον ιερέα ή με τους πιστούς. Αλλά δεν νομίζω ότι αυτό θα πρέπει να είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα. Είναι αρκετά καλό έτσι όπως είναι. Είναι καλό για όσους μπαίνουν, είναι καλό για όσους το βλέπουν να μπαίνεις, είναι καλό για εκείνους που μένουν μέσα, για την ίδια την Εκκλησία που επιστρέφει ζωντανή, όχι ταριχευμένη, παρούσα και όχι παρελθόν, όπου δεν προσποιούμαστε λατρεία και αφοσίωση, αλλά όπου κάποιος είναι πιο άοπλος και αληθινός. Ίσως μόνο για να περάσουμε ένα τέταρτο της ώρας της αλήθειας, αντί για το περίφημο και οδυνηρό τέταρτο της ώρας της φήμης.

Tornate in chiesa, anche senza andare a messa - Marcello Veneziani