Κβαντική φυσική και διαλεκτικός υλισμός (1)

Από το βιβλίο «Φιλοσοφία και θετικές επιστήμες στην Σοβιετική Ένωση»,

Κεφάλαιο Ι: Κβαντική φυσική

του Gustav A. Wetter (Γεννήθηκε το 1911 στην Βιένη. Αποφοίτησε από το Collegium Russicum στην Ρώμη, που προετοίμαζε ιερείς για να υπηρετήσουν στην Ρωσία. Ασχολήθηκε με θέματα της Ανατολικής Εκκλησίας. Έγραψε διδακτορική διατριβή με θέμα το έργο του Ρώσου φιλόσοφου της θρησκείας Lew Platonowitsch Karsawin. Δίδαξε ιστορία της ρωσικής φιλοσοφίας. Διετέλεσε επίσης πρύτανης του Collegium Russicum)

Δεν είναι σκοπός μας να κρίνουμε την σοβιετική ερμηνεία της κβαντικής φυσικής, από την σκοπιά της φυσικής επιστήμης. Αυτό που μας ενδιαφέρει, είναι κατά πόσον ισχύει ο ισχυρισμός του Omeljanowski: «Η νέα φυσική... επικυρώνει τον διαλεκτικό υλισμό, και με το περιεχόμενο της θέτει στους επιστήμονες την αποστολή, να εφαρμόσουν συνειδητά τον διαλεκτικό υλισμό στην διερεύνηση της φύσης.» Σε ποια σημεία όμως βλέπουν οι σοβιετικοί φιλόσοφοι την επικύρωση του διαλεκτικού υλισμού δια της κβαντικής φυσικής;

Στο θέμα αυτό παίρνουμε την εξής απάντηση: ο νόμος της ενότητας και του αγώνα των αντιθέτων μπορεί να βοηθήσει να δοθεί μια εξήγηση τής «γεμάτης αντιθέσεις εξέλιξης» τής φύσης(ένα παράδειγμα τέτοιων «αντιφάσεων»: η ύλη έχει χαρακτήρα κύματος και σωματιδίου-όπως ατόμου καί κοινωνίας,όπως κηρύττει η σύγχρονη υλιστική φιλοσοφία καί θεολογία). Αυτός ο διπλός χαρακτήρας του ηλεκτρονίου και του φωτός υποδεικνύει πως αυτά τα δυο, στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε σωματίδια ούτε κύμα, αλλά ένα «διαλεκτικό οικοδόμημα», «ενότης στην αντίθεση». Το γεγονός ότι στην κβαντική φυσική επεκτάθηκαν τα όρια της γνώσης μας, χρησιμοποιείται ως επιβεβαίωση της πρότασης του Λένιν περί της αστείρευτης φύσης της ύλης. Το πως οι σοβιετικοί φιλόσοφοι βρήκαν στην διδασκαλία του διαλεκτικού υλισμού περί της σχέσης της ανάγκης προς την τυχαιότητα, την λύση του προβλήματος της αιτιοκρατίας στην κβαντική φυσική, θά τό εκθέσουμε στήν συνέχεια.

Για όλα αυτά έχουμε όμως να πούμε: αν πάρουμε τα φιλοσοφικά θεμέλια του διαλεκτικού υλισμού ως δεδομένα, τότε μπορούμε-αυτό μας δείχνουν οι σοβιετικοί φυσικοί-από αυτή την τοποθέτηση, να δώσουμε μια φιλοσοφική ερμηνεία τών γνώσεων της κβαντικής φυσικής. Αν ως θεμέλιο πάρουμε μια θετικιστική-ιδεαλιστική γνωσιολογία, τότε επίσης είμαστε σε θέση να ερμηνεύσουμε τα δεδομένα της κβαντικής φυσικής. Αυτό μας έχει δείξει η σχολή της Κοπεγχάγης. Η φιλοσοφική ερμηνεία λοιπόν των φυσικών δεδομένων, δεν καθορίζεται μονοσήμαντα από τα δεδομένα αυτά, αλλά εξαρτάται από την φιλοσοφική θεώρηση που παίρνουμε ως θεμέλιο. Από αυτό το γεγονός προκύπτει πως δεν μπορούμε να μιλάμε για επικύρωση του διαλεκτικού υλισμού δια της μοντέρνας φυσικής. Το μόνο που αποδεικνύεται είναι η συμφωνία του διαλεκτικού υλισμού με την κβαντική φυσική.

Ακόμα ένα σημείο είναι ουσιώδες: η όλη συζήτηση δεν έχει ουσιαστικά ως θέμα την αντίθεση ιδεαλισμού-υλισμού, αλλά την αντιπαράθεση μιας ιδεαλιστικής-θετικιστικής και μιας ρεαλιστικής γνωσιολογίας. Αναγνωρίζουμε την προσπάθεια της σοβιετικής φιλοσοφίας να υπερβεί κάποιες ιδεαλιστικές και θετικιστικές τάσεις στην ερμηνεία της κβαντικής φυσικής. Επισημαίνουμε όμως την κατάχρηση του όρου «υλισμός», γιατί στην συζήτηση αυτή συγχέεται με τον όρο «ρεαλισμός». Εάν για παράδειγμα, αποδειχθεί ότι το στοιχειώδες σωματίδιο είναι μια υπαρκτή πραγματικότητα, ανεξάρτητη από την διαδικασία μέτρησης και παρατήρησης, τότε αυτή δεν είναι μια υλιστική, αλλά ρεαλιστική ερμηνεία. Όταν ένα γνωρίζον υποκείμενο γνωρίσει μια ανεξάρτητη πραγματικότητα, τότε αυτό δεν είναι «υλισμός», επειδή το γεγονός αυτό δεν λέει κάτι για το ερώτημα περί της φύσης της πραγματικότητας. Γιά το ερώτημα δηλαδή αν η ύλη είναι η μόνη και έσχατη πραγματικότητα.

Συνεχίζεται. 

Αμέθυστος