Ο άνθρωπος χωρίς σκιά είναι αυτός που χάνει τους δεσμούς με το παρελθόν. Τι θα ήμασταν χωρίς αναμνήσεις; Εμείς οι πολίτες της νεωτερικότητας βρισκόμαστε στη διαδικασία να χάσουμε τη «σκιά» μας, δηλαδή τον δεσμό με το παρελθόν που είναι η πιο αληθινή μας ουσία.
Δεν υπάρχουν πολλοί Αμερικανοί μυθιστοριογράφοι που έχουν ασχοληθεί με το θέμα των βετεράνων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. κάτι που δεν είναι τόσο περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι, για την αμερικανική κοινωνία, η συμμετοχή σε
Είναι ο άνθρωπος χωρίς σκιά κάποιος που χάνει τους δεσμούς με το παρελθόν; Χωρίς τη σύνδεση με το παρελθόν δεν υπάρχει ταυτότητα, και χωρίς ταυτότητα δεν υπάρχουν πια άνθρωποι, αλλά μόνο ένα ανώνυμο και αδιευκρίνιστο κοπάδι εξατμισμένων και ξεριζωμένων ατόμων, μισθοφόρων πρόθυμοι να μετακινηθούν και να εργαστούν σε οποιοδήποτε μέρος, κάτω από οποιονδήποτε αφέντη, επειδή δεν έχουν πλέον ένα συναισθηματικό και ιδανικό αγκυροβόλιο με τη δική τους ιστορία και ρίζες!
Το μυθιστόρημα του Ζέιν Γκρέι αφιερωμένο στο δράμα των βετεράνων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είναι ο Ποιμένας της Γαδαλούπης και ανήκει στην ωριμότητα του συγγραφέα, μάλιστα σχεδόν στα γηρατειά του, αφού είναι του
1930, άρα φέρει ίχνη πιο ήρεμου και στοχαστικού τρόπου αντιμετώπισης του θέματος και σκιαγραφεί μια πιο στοχαστική ατμόσφαιρα, σε μια Δύση που δεν είναι πλέον αυτή των συνόρων, αλλά που έχει πλέον εξημερωθεί σε μεγάλο βαθμό, από τότε που έφτασαν ο σιδηρόδρομος, ο τηλέγραφος και τα άλλα χαρακτηριστικά του σύγχρονου πολιτισμού. Πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος είναι ο νεαρός Κλίφτον Φόρεστ, ο οποίος επιστρέφει στην πατρίδα του μετά την τρομερή εμπειρία του πολέμου των χαρακωμάτων στο γαλλικό μέτωπο, υπονομευμένος σε ψυχή και σώμα από τα βάσανα που υπέστη. Το μόνο που του μένει να θέλει είναι να δει ξανά το αγαπημένο τοπίο του Νέου Μεξικού και να αγκαλιάσει ξανά την οικογένειά του, περιμένοντας να πεθάνει κάτω από τον ήλιο των παιδικών του χρόνων. Και γι' αυτόν, ωστόσο, όπως και για πολλούς άλλους βετεράνους πολέμου, ειδικά τους Ευρωπαίους, η επιστροφή φέρνει μια πικρή απογοήτευση: αντί να βρει λίγη γαλήνη και ησυχία περιμένοντας το τέλος, βρίσκει την οικογένειά του σχεδόν απελπισμένη λόγω της Βουλημίας ενός αδίστακτου γείτονα, τού Λούντιν, ο οποίος, μαζί με τον Μεξικανό σύντροφό του Μάλπας, αφού κατέστρεψαν τα Δάση, θα ήθελε να καταλάβει το αγρόκτημα και τη γη τους. Να, λοιπόν πού ο νεαρός Κλίφτον κυριολεκτικά αναγκάζεται να ξυπνήσει και να αντιδράσει, ειδικά καθώς ξαφνικά ανάβει ένα φως σε αυτό που πίστευε ότι ήταν η αναπόφευκτη παρακμή του: η αγάπη μιας πολύ γλυκιάς γυναικείας φιγούρας, της Βιρτζίνια, της κόρης του Λούντιν, που θα καταφέρει να παρέμβει στη σύγκρουση των δύο οικογενειών που το θανάσιμο μίσος είχε διχάσει. Με την καλοσύνη και τη γενναιοδωρία της, η κοπέλα όχι μόνο θα καταφέρει να βοηθήσει τους Φόρεστς να βγουν από την πολύ δύσκολη κατάστασή τους, αλλά και να δώσει στον Κλίφτον τη θέληση να ξαναζήσει, κάτι που θα τον βάλει στον δρόμο προς μια απρόσμενη ανάκαμψη. Αυτή, εν συντομία, είναι η πλοκή του βιβλίου.
Στην πρώτη σελίδα συναντήσαμε μια όμορφη περιγραφή αυτής της αξίας, σήμερα συνεχώς απειλούμενη, αρνούμενη, γελοιοποιημένη και δαιμονοποιημένη, χωρίς την οποία δεν πιστεύουμε ότι είναι δυνατόν να ζήσουμε μια ζωή αντάξια των ανθρώπων: δηλαδή τη σύνδεση με το παρελθόν του, με μέρη, τα πράγματα και τους ανθρώπους της παιδικής του ηλικίας και ό,τι συμβάλλει στο να δώσει στους ανθρώπους μια ταυτότητα και επομένως έναν βαθύ λόγο ζωής. Στην πραγματικότητα, χωρίς τη σύνδεση με το παρελθόν δεν υπάρχει ταυτότητα, και χωρίς ταυτότητα δεν υπάρχουν πια άνθρωποι, αλλά μόνο ένα ανώνυμο και αδιευκρίνιστο κοπάδι εξατμισμένων και ξεριζωμένων ατόμων, μισθοφόρων πρόθυμων να μετακινηθούν και να εργαστούν σε οποιοδήποτε μέρος, κάτω από οποιονδήποτε αφέντη, γιατί δεν έχουν πια συναισθηματικό και ιδανικό αγκυροβόλιο με τη δική τους ιστορία και τις ρίζες τους. Είχαμε ήδη μιλήσει για αυτό σε μερικά άρθρα:ΠΑΒΕΣΕ: ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΜΙΑ ΧΩΡΑ και ΠΟΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ;(δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο της Accademia Nuova Italia στις 20/11/17 και 22/05/19 αντίστοιχα). τώρα θέλουμε να συνεχίσουμε τη συζήτηση. Και εδώ είναι η σελίδα Zane Grey που αναφέραμε (από: The shepherd of Gadaloupe)
Γύρω από τον Φόρεστ η θάλασσα, σκοτεινή και φουρτουνιασμένη, του θύμιζε κάπως τα κυματιστά λιβάδια της αγαπημένης του Δύσης, που έλπιζε διακαώς να δει άλλη μια φορά, πριν υποκύψει στις πληγές που είχε αφήσει ο πόλεμος στο σώμα και στην ψυχή του.
Ακουμπούσε στη ράγα του μεγάλου πλοίου, σε ένα σκοτεινό σημείο προς την πρύμνη, στη σκιά των ναυαγοσωστικών λέμβων. Ήταν η δεύτερη νύχτα που έπλεε από το Cherbourg και η πρώτη του φορά στο κατάστρωμα. Ο Ατλαντικός, ασταθής και κυματισμένος, θύμιζε, εκτός από την αδιάκοπη κίνηση του, την απέραντη έρημο. Το βρυχηθμό του ανέμου στα σάβανα του θύμιζε αόριστα τον ήχο του ανέμου στα κλαδιά των λεύκων στο σπίτι, έναν ήχο που τον θυμόταν καλά όλα τα χρόνια της απουσίας του. Στις μαύρες κοιλότητες των κυμάτων υπήρχε το ίδιο μυστήριο που από τα νιάτα του έβλεπε και φοβόταν στις σκοτεινές χαράδρες των λόφων.
Ζέιν ΓκρέυΕίδε στο μυαλό του την κοιλάδα να τυλίγει κατά μήκος των ασημένιων λόφων, καλυμμένη με όμορφες χρυσοπράσινες λεύκες που έδωσαν το όνομά του στο μέρος. το ρυάκι που κατέβαινε στην κοιλάδα ανάμεσα στα βράχια, πλαισιωμένο από ιτιές και θάμνους φασκόμηλου, κουβαλώντας το παγωμένο γαλάζιο νερό που έβγαινε από τα χιόνια των βουνών. το παλιό εξοχικό, ισπανικού στιλ, με τους λευκούς τοίχους και τα κλήματα που σκαρφαλώνουν μέχρι τα κόκκινα πλακάκια.
Αυτές οι αναμνήσεις έμοιαζαν να τον απομακρύνουν από τη φρίκη του πολέμου στον οποίο είχε βρεθεί παγιδευμένος. Θα ήταν καλύτερα, τώρα που επέστρεφε σπίτι, να ζήσει με τη σκέψη του σύντομου μέλλοντος που του απέμεινε. Και το μυαλό του κόλλησε στις ζωογόνες αναμνήσεις.
Adelbert von Chamisso (1781-1838)
Σε αυτή τη σελίδα της πεζογραφίας, η βασική ιδέα είναι η εξής: λαχταρούσε εκείνους τους αγαπημένους δεσμούς του παρελθόντος που θυμόταν τόσο καλά και που επιβίωσαν ακόμη. Τι θα ήμασταν χωρίς τις αναμνήσεις μας; Και ποιες θα ήταν οι αναμνήσεις αν δεν ήταν ένα με το παρόν μας, και αν δεν συνέβαλαν στο να μας κάνουν ακριβώς αυτό που είμαστε, και επομένως στο να μας δώσουν μια ταυτότητα; Επομένως, όσοι πιστεύουν ότι οι αναμνήσεις έχουν να κάνουν μόνο με το παρελθόν και άρα με μια εποχή που δεν υπάρχει πια, κάνουν λάθος. Οι αναμνήσεις είναι μέρος του εαυτού μας, καθορίζουν την ύπαρξή μας, ενισχύουν την επίγνωση που έχουμε για τον εαυτό μας, προσφέροντας μας μια σταθερή άγκυρα στη μεταβλητότητα του κόσμου και της ίδιας μας της ζωής. Σημειώστε, ωστόσο, ότι ο Αμερικανός συγγραφέας δεν γράφει: λαχταρούσε εκείνους τους δεσμούς του παρελθόντος που θυμόταν τόσο καλά, αλλά μάλλον: λαχταρούσε εκείνους τους αγαπημένους δεσμούς του παρελθόντος που θυμόταν τόσο καλά, όπου αυτό το επίθετο, «αγαπημένους», δηλώνει τη στοργή που δένει τον χαρακτήρα του με τις αναμνήσεις του και που είναι μια αντανάκλαση της αρμονίας που υπάρχει μέσα του μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Όποιος δεν ξέρει πώς να κοιτάξει απαλά τις αναμνήσεις του, σε σημείο να τις θεωρεί με τρυφερότητα και καλοσύνη, ακόμα κι αν, προφανώς, δεν μπορούν να είναι όλες όμορφες, δεν έχει επιτύχει τη γαλήνη που πηγάζει από την εσωτερική ισορροπία. Το να μισείς τις αναμνήσεις σου ισοδυναμεί με το να είσαι σε πόλεμο με τον εαυτό σου, δηλαδή να μην έχεις αποδεχτεί αυτό που συνέβη και να τρέφεις πικρία και αγανάκτηση επειδή τα πράγματα πήγαν διαφορετικά από ό,τι ήλπιζες. Πράγματι, είναι απαραίτητο να συμφιλιωθεί κανείς όχι μόνο με τα γεγονότα του παρελθόντος του, αλλά ακόμη και με τα μέρη που ήταν το σκηνικό για αυτόν. Εάν, για παράδειγμα, τρέφουμε δυσαρέσκεια για την πόλη ή το νοσοκομείο, όπου μας άφησε ένα αγαπημένο πρόσωπο, αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε αποδεχθεί αυτό το γεγονός και δεν το έχουμε καλωσορίσει ως μέρος του παρελθόντος μας: είναι ξεκάθαρο, στην πραγματικότητα, ότι τα μέρη είναι «άψογα» και ότι τα μισούμε επειδή μισούμε αυτό που συνέβη σε αυτά. Αλλά έχουμε ήδη μιλήσει για αυτό, γιά εκείνη τη στιγμή, επομένως δεν θα επιμείνουμε περαιτέρω σε αυτό το σημείο και θα προχωρήσουμε στην ανάπτυξη μιας άλλης πτυχής (δείτε το άρθρο:ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΜΕ ΤΟΠΟΥΣ, που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο Accademia Nuova Italia στις 16/08/17).
Ο Peter Schlemihl σε μια εκτύπωση του 1827Η επόμενη σκέψη που θέλουμε να κάνουμε αφορά το γεγονός ότι η απώλεια του παρελθόντος ισοδυναμεί με την απώλεια της ταυτότητάς μας. Επομένως, εάν στον σύγχρονο κόσμο υπάρχουν πολύ ισχυρές δυνάμεις, οικονομικής φύσης, που έχουν στόχο να ξεριζώσουν τους λαούς από τα σπίτια τους, να τους κάνουν αιώνιους μετανάστες και να αναγκάσουν ακόμη και μεμονωμένα άτομα, εντός της επικράτειάς τους, να γίνουν μετακινούμενοι που ξοδεύουν τις περισσότερες ώρες της ημέρας σε μεταφορικά μέσα και σε χώρους εργασίας που βρίσκονται μακριά από το σπίτι, τότε μπορεί να συναχθεί, με εύλογη βεβαιότητα, ότι ο αληθινός και απώτερος στόχος αυτών των δυνάμεων, εκτός από τον πιο άμεσο και συγκεκριμένο, όπως η μείωση του κόστους εργασίας και συνεπώς η όλο και πιο εκτεταμένη και αδυσώπητη εκμετάλλευση της ανθρώπινης εργασίας, είναι να κλέβουν την ταυτότητά τους, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Για ποιο σκοπό; Γιατι; Με στόχο να μεταμορφωθούν όλοι σε φτωχούς περιπλανώμενους χωρίς αγκυροβόλιο και χωρίς συναισθηματική σταθερότητα, κωφοί στο κάλεσμα της πατρίδας τους και αναίσθητοι στη φωνή των αναμνήσεων, που ασχολούνται αποκλειστικά με έναν πολύ σκληρό αγώνα για τη ζωή, όπου αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η κατάκτηση ή η υπεράσπιση μιας τελευταίας δουλειάς, ολοένα και πιο επισφαλούς, ολοένα και πιο ανθυγιεινής και όλο και χειρότερα αμειβόμενης, αλλά η διατήρηση ή η απώλεια της ψυχής κάποιου. Εκείνοι που δεν έχουν πια ισχυρό δεσμό με τον κόσμο των αναμνήσεων και με τη χώρα της παιδικής ηλικίας είναι σαν ένα πλοίο χωρίς κατάρτια και πανιά, που μεταφέρονται τυχαία από ανέμους και ρεύματα και αναπόφευκτα προορισμένοι να ναυαγήσουν, αργά ή γρήγορα, ενάντια σε κάποιο εμπόδιο που το πλήρωμα δεν θα μπορέσει σε καμία περίπτωση να αποφύγει. Αν προσθέσουμε σε αυτό την εσωτερική δυσφορία, την ανέχεια και τη μοναξιά του ξεριζωμού, την λανθάνουσα επιθετικότητα σε αυτούς που έχουν παρακινηθεί να απογυμνωθούν από το πιο αγαπητό και απαραίτητο πράγμα, τη δική τους ταυτότητα, μαζί με την οποία φεύγουν, ως αδυσώπητη συνέπεια, ακόμη και η υπερηφάνεια, η αγάπη για τον εαυτό, η αίσθηση του να είναι κανείς χρήσιμος στον εαυτό του και στους άλλους, θα έχει μια αρκετά αληθινή εικόνα της πνευματικής κατάστασης του σύγχρονου ανθρώπου, μεταμορφωμένη από τους άγριους οικονομικούς μηχανισμούς της παγκόσμιας τοκογλυφίας σε ένα φτωχό ον χωρίς σπίτι, χωρίς ιδανικά, χωρίς συναισθηματικές εκκλήσεις, χωρίς σημεία αναφοράς και αναγκασμένο να ζει σαν θηρίο που φροντίζει να ικανοποιεί τις πιο επείγουσες υλικές ανάγκες και δεν έχει χρόνο, ούτε επιθυμία, να ανησυχεί για οτιδήποτε άλλο.
Και δεν είναι μόνο αυτό: λείπει ο τελευταίος κρίκος της στρατηγικής καταστροφής του παρελθόντος και της ταυτότητας, δηλαδή η πολιτιστική, πολιτική και κοινωνική προβολή της κατάστασης του μετανάστη από το φύλο του, με την ανάταση και την πλήρη νομιμοποίηση όχι μόνο τής ομοφυλοφιλίας, αλλά του δικαιώματος στην τρανσεξουαλικότητα. Με άλλα λόγια, αυτό το σύγχρονο άτομο, ζαλισμένο, αποπροσανατολισμένο, αποστερημένο από το καλύτερο μέρος του εαυτού του, δεν πρέπει μόνο να αμφιβάλλει για την κατάστασή του ως άνδρα ή γυναίκας. Πρέπει να παρακινηθεί να επιθυμεί να μπορεί να αλλάξει φύλο ή ακόμα και απλώς ταυτότητα (για παράδειγμα, υποχρεώνοντας άλλους, βάσει νόμου, να τον αποκαλούν "αυτή" ή "αυτός" ανάλογα με την ιδιοτροπία του), με το ψυχικό απόθεμα που θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ακόμη περισσότερο σε μια «αλλαγή», δεδομένου ότι τόσο η χειρουργική τεχνική όσο και ο αστικός κώδικας του δίνουν την ευκαιρία. Και αυτή η παρεκκλίνουσα ιδέα πρέπει να του ψιθυριστεί και να του εμφυσηθεί από νωρίς, δηλαδή από τα χρόνια του νηπιαγωγείου, όταν η επίγνωση της δικής του σεξουαλικής ταυτότητας είναι στην πραγματικότητα ακόμη σε διαδικασία διαμόρφωσης και οι κριτικές του ικανότητες είναι ανύπαρκτες. Στο μυθιστόρημα του Adelbert von Chamisso (1781-1838), The Extraordinary Story of Peter Schlemihl (Η ασυνήθιστη ιστορία του Peter Schlemihl), αναφέρεται ένας άντρας που συμφώνησε να πουλήσει τη σκιά του, με αντάλλαγμα μια τσάντα χρυσού με ανεξάντλητο περιεχόμενο, σε έναν μυστηριώδη χαρακτήρα που στο τέλος, θα αποδειχθεί ότι είναι ο διάβολος. Χωρίς τη σκιά του, παρόλο που είναι πλούσιος, ο Πίτερ αντιμετωπίζει μια σειρά από όλο και πιο σοβαρές δυσκολίες: οι άλλοι άντρες τρομοκρατούνται από την παρουσία του, ο γάμος με τη γυναίκα που αγαπά γίνεται αδύνατος και μόνο τότε συνειδητοποιεί ότι δεν έχει παραδώσει, λόγω απληστίας, ένα δευτερεύον πράγμα, αλλά το ουσιαστικό για να ζήσεις μια ζωή αντάξια ενός ανθρώπινου πλάσματος. Ιδού: όλοι εμείς, οι πολίτες της νεωτερικότητας, μοιάζουμε με αυτόν του Peter Schlemihl. Όλοι είμαστε στη διαδικασία να πουλήσουμε ή σε κάθε περίπτωση να χάσουμε τη σκιά μας, δηλαδή τον δεσμό με το παρελθόν και την πιο αληθινή και βαθύτερη ουσία μας. Αν αυτο μπορούσε νά συμβεί, θα παρακμάζαμε από την ανθρώπινη κατάσταση σε έναν υπάνθρωπο…
Φραντσέσκο ΛαμεντόλαΣΗΜΕΙΩΣΗ
(1) Ο Ζέιν Γκρέι , γεννημένος ως Περλ Ζέιν Γκρέι (Zanesville, 31 Ιανουαρίου 1872 – Αλτάδενα, 23 Οκτωβρίου 1939), ήταν Αμερικανός συγγραφέας. Είναι γνωστός για τις δημοφιλείς περιπέτειές του σε μυθιστορήματα και διηγήματα όπου παρουσίασε μια εξιδανικευμένη εικόνα της Παλαιάς Δύσης. Από τον Ιούνιο του 2007, η βάση δεδομένων ταινιών Διαδικτύου πιστώνει στον Γκρέι 110 ταινίες, ένα τηλεοπτικό επεισόδιο και μια σειρά, το Zane Grey Theatre του Ντικ Πάουελ βασισμένη χαλαρά στα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του. Τα έργα του έχουν πουλήσει συνολικά διακόσια πενήντα εκατομμύρια αντίτυπα.
«L’UOMO SENZ’OMBRA, è chi perde i legami col passato» - Inchiostronero
ΑΥΤΟ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΠΕΤΥΧΟΥΝ ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΤΟ ΠΕΤΥΧΑΝ, ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΟΙ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ. ΝΑ ΜΑΣ ΚΛΕΨΟΥΝ ΤΗΝ ΨΥΧΗ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου