Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ (5)

  Συνέχεια από:  Δευτέρα 22 Ιανουαρίου 2024

W.WINDELBAND, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, Β ΤΟΜΟΣ.

Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ

6. Υπό το πρίσμα της διδασκαλίας για τον προκαθορισμό του ανθρώπου, η μεγαλειώδης εικόνα της ιστορικής ανέλιξης της ανθρωπότητας, την οποία ο Ιερός Αυγουστίνος είχε σχεδιάσει σύμφωνα με τον τρόπο και το πνεύμα ολόκληρης της πατερικής φιλοσοφίας, παίρνει σκοτεινά χρώματα και ιδιαίτερα άκαμπτα σχήματα. Όχι μόνο η συνολική πορεία του ανθρώπου προς τη λύτρωση αλλά, όπως υποστηρίζει ο Αυγουστίνος, και η ιδιαίτερη θέση που κατέχει κάθε άτομο σε αυτήν έχει προαποφασιστεί από τον Θεό. Γι' αυτό δύσκολα θα αποφεύγαμε τη δυσάρεστη εντύπωση ότι όλη αυτή η δίψα του ανθρώπου για σωτηρία, η οποία εκδηλώνεται στην ιστορική πορεία του, υποβαθμίζεται, σύμφωνα με την άποψη του Αυγουστίνου, σε ένα παιχνίδι με μαριονέτες, που η τελική έκβασή του είναι αμετάκλητα προκαθορισμένη. 

Κατά τον Αυγουστίνο, σε όλη τη διαδρομή της ιστορίας, ο κόσμος του πνεύματος διαιρείται σε δύο σφαίρες: στο βασίλειο του Θεού και στο βασίλειο του διαβόλου. Στο βασίλειο του Θεού ανήκουν οι άγγελοι που δεν έχουν εκπέσει και οι εκλεκτοί άνθρωποι της χάρης. Το βασίλειο του διαβόλου περιλαμβάνει τους κακούς δαίμονες και τους ανθρώπους που ο Θεός δεν τους προόρισε να σωθούν αλλά τους έχει αφήσει στην κατάσταση της αμαρτίας και της ενοχής. Το ένα είναι το βασίλειο του ουρανού, το άλλο το βασίλειο του κόσμου. Στην πορεία της ιστορίας αυτές οι δύο σφαίρες συμπεριφέρονται μεταξύ τους όπως δυό διαφορετικά γένη, που μόνο εξωτερικά αναμιγνύονται, ενώ εσωτερικά είναι εντελώς διαχωρισμένα. Η κοινότητα των εκλεκτών δεν έχει πατρίδα στη γη. Ζει στην ανώτερη ενότητα της θείας χάρης. Απεναντίας, η κοινότητα των κολασμένων είναι κατακερματισμένη, εξαιτίας της διχόνοιας που επικρατεί σε αυτήν, και μάχεται στο βασίλειο της γης για τις κίβδηλες αξίες της δύναμης και της εξουσίας.  Σε αυτό το στάδιο εξέλιξης η χριστιανική άποψη δεν μπορούσε ακόμη να κυριαρχήσει στον κόσμο, και γι' αυτό ο Αυγουστίνος θεωρεί ότι όλα τα γνωστά ιστορικά κράτη είναι επιμέρους περιοχές μιας κοινότητας αμαρτωλών  ανθρώπων, που εχθρεύονται τον Θεό και είναι καταδικασμένες να αντιμάχονται διαρκώς η μια την άλλη. Κατά την άποψή του το βασίλειο του Θεού δεν είναι του κόσμου τούτου. Και η Εκκλησία, ίδρυμα σωτηρίας στο βασίλειο του Θεού, εισχωρεί στην εντός χρόνου ζωή των ανθρώπων.

Με αυτές τις προϋποθέσεις η πορεία της παγκόσμιας ιστορίας εκλαμβάνεται ως ένας χωρισμός των δύο βασιλείων, που βαθαίνει ολοένα πιο πολύ. Τελικός σκοπός της ιστορίας είναι ο πλήρης και οριστικός διαχωρισμός του βασιλείου του Θεού από το βασίλειο του κόσμου. Ο Αυγουστίνος διαιρεί την παγκόσμια ιστορία σε έξι περιόδους, που αντιστοιχούν στις έξι ημέρες της δημιουργίας -όπως περιγράφονται στη μωσαϊκή κοσμογονία- και συνδέονται με γεγονότα της ιστορίας του Ισραήλ. Κατανοεί ελάχιστα την ουσία του ελληνισμού και διατυπώνει επιτιμητικές κρίσεις για τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Το αποφασιστικό σημείο αυτής της ιστορικής ανέλιξης είναι η εμφάνιση του Σωτήρα, με την οποία λυτρώνονται οι εκλεκτοί της θείας χάρης και ολοκληρώνεται ο διαχωρισμός τους από τους άλλους ανθρώπους, που είναι τέκνα του γήινου κόσμου. Αρχίζει έτσι η τελευταία κοσμική περίοδος, που θα τελειώσει με τη Δευτέρα Παρουσία. Ως αναγκαστική κατάληξη της πάλης θα έρθει ύστερα το Σάββατο, η ειρήνη του Κυρίου - που όμως θα είναι ειρήνη μόνο για τους εκλεκτούς του Θεού. Απεναντίας, όσοι δεν έχουν προοριστεί να σωθούν θα χωριστούν εντελώς από τους αγίους και θα αφεθούν να βασανίζονται για την αθλιότητά τους.

Μολονότι η μακαριότητα και ο πόνος εκλαμβάνονται εδώ με νόημα εξιδανικευμένο (χωρίς όμως να λείπει και η παράπλευρη εικόνα της φυσικής τους διάστασης), και ειδικότερα η αθλιότητα της κόλασης ως αποδυνάμωση του είναι που οφείλεται στην απουσία της θείας αιτιότητας, είναι ολοφάνερο ότι ο δυϊσμός του καλού και του κακού αποτελεί για τον Αυγουστίνο την τελική κατάληξη της παγκόσμιας ιστορίας. Ο άνθρωπος αυτός, που τόσο έντονα επηρεάστηκε από πολλά και ισχυρά φιλοσοφικά ρεύματα, δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει το μανιχαϊσμό των νεανικών χρόνων του. Γι' αυτό στη χριστολογία του παρεμβάλλονται και μανιχαϊστικές απόψεις. Κατά τους μανιχαϊστές η αντίθεση καλού και κακού είναι πρωταρχική και ανεξάλειπτη. Κατά τον Αυγουστίνο η αντίθεση αυτή είναι επιγενόμενη, αλλά οριστική και αμετάκλητη. Ο παντοδύναμος, παντογνώστης και πανάγαθος Θεός έπλασε τον κόσμο, που διαχωρίστηκε για πάντα στο βασίλειο του Θεού και στο βασίλειο του σατανά.