Κεφάλαιο 8. Μια Αναλογική ταυτότητα (2) - π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ

 Συνέχεια από: Τρίτη 27 Φεβρουαρίου 2024

ΑΝΑΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ

ΠΑΤΕΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΠΑΝΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΔΥΤΙΚΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Εν τούτοις, εάν μου ζητούταν να συνοψίσω τα φιλοσοφικά χαρακτηριστικά αυτής της κατανόησης της ανθρώπινης υποκειμενικότητας ως αναλογική ταυτότητα,[ΜΙΑ ΡΕΥΣΤΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΥΓΡΟ ΚΟΣΜΟ] θα έκανα τον ακόλουθο κατάλογο χαρακτηριστικών που συνεπάγεται αυτή η έννοια· πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά ανήκουν στην βαθύτερη αυτογνωσία του Δυτικού εαυτού, ακόμα και στις πιο «κοσμικές» εκδοχές του:

1. Η ανθρώπινη ελευθερία για την αὐτό-δημιουργία-ἐν-μετοχῇ είναι απόλυτη και ομοιάζουσα με τον Θεό, σύμφωνα με το παραπάνω μοντέλο «τόσον-όσον». Το πρόσωπο συν-δημιουργεί ποιητικά τον αιώνιο εαυτό του. Το δώρο του εαυτού, του εαυτού μου, είναι αληθινό και αιώνιο και πραγματοποιείται αναλογικά. Η ανθρώπινη φύση είναι μια ανοικτή φύση 283. Καθώς κάθε είδος φιλοσοφικής αυτονομίας είναι συνδεδεμένο με ποικίλες μορφές περιορισμών, σχετιζόμενων με τη φύση, το σώμα, την κοινωνία, την ιστορία, το ασυνείδητο κ.λπ, η φιλοσοφική αυτονομία είναι τελικά στενά δεμένη με την αναγκαιότητα, όπως το κατανόησε τόσο καλά ο Hegel. Η μόνη ίσως πραγματική αυτονομία είναι αυτό το προσωπικό άνοιγμα στη θεία απειρία, πραγματοποιούμενο αναλογικά στον άνθρωπο διά μετοχής. Πρόκειται για μια αναλογική αυτονομία-μέσα-και-μέσω-μετοχής.

2. Η κοινωνία με τον/τους άλλον/άλλους λαμβάνει χώρα μέσα μου, αλλά επίσης επαληθεύεται διαρκώς έξω από μένα από τον (πραγματικό) άλλο, ως ένα ένδον-διά-συν-είναι 284. Με τους όρους που δημιουργήθηκαν σε αυτό το βιβλίο, πρόκειται για μια ενοποίηση της κατακερματισμένης κτιστής φύσης, κατ' αναλογία με το Τριαδικό ομοούσιο τόσο μέσα όσο και έξω από εμένα, και περιλαμβάνει την άσκηση με τον σκοπό ακριβώς της πρακτικής του ομοουσίου. Στον ψυχολογικό τομέα, αυτό απολήγει στη δημιουργία των ομοούσιων εαυτών 285.

3. Η θέληση είναι επίσης μία θέληση-για-τον-άλλον, προς χάρη επίσης και του άλλου, για την ενότητα με τον άλλον, δηλαδή μια θέληση-για-ομοούσιο, ενάντια σε οποιαδήποτε εκστατική θέληση-για-δύναμη.

4. Η αυτοσυνειδησία και η αυτογνωσία μου ευρίσκονται σταθερά σε μεταβολή, προς μια ολοένα βαθύτερη αυτεπίγνωση, χάρη σε μια ολοένα και βαθύτερη κοινωνία με τον/τους πραγματικούς άλλον/άλλους· μπορούμε να πούμε ότι όσο περισσότερη κοινωνία, τόσο πιο πολύ αυτεπίγνωση και, φυσικά, το αντίθετο.

5. Στη συνέχεια, το ψυχολογικό καθίσταται ολοένα και περισσότερο συνδεδεμένο με το οντολογικό· δεν υπάρχει ανεξάρτητη Ψυχολογία του Εγώ, αλλά, αντ' αυτής, υπάρχει ένα αναλογικό και συνεργητικό άνοιγμα στην αλήθεια των όντων, (που μπορεί να ανοίξει νέες διόδους, ακόμη και για τη θεραπεία ορισμένων νευρώσεων).

6. Επιπλέον, το ηθικό συνδέεται με το οντολογικό· δεν υπάρχει κανένα ξεχωριστό ατομικό ηθικό κατόρθωμα, αλλά μια συνεισφορά στο κοινό έργο να επιτύχουμε, εν κοινωνία, με έναν αναλογικό και συνεργητικό τρόπο, τον αληθινό, ομοούσιο τρόπο ύπαρξης των όντων.

7. Επομένως, οι ταυτότητες πάντοτε καταφθάνουν, όχι υπαγορευμένες αλλά πάντα συγκροτούμενες μέσω ελεύθερης διαλογικότητας, προερχόμενες πάντα από το μέλλον, ενώ οι φορείς τους χρησιμοποιούν την παράδοσή τους ως την σπίθα για αυτόν τον διάλογο, ο οποίος φιλοδοξεί να επιτύχει αναλογικά την δι-εννοημάτωση.

8. Κατά συνέπεια, η αντίληψή μας για την Ιστορία αλλάζει: δεν πρόκειται απλώς για μια Ιστορία της δύναμης, αλλά μια Ιστορία της επίτευξης του ομοουσίου. Καθίσταται μια ανοικτή Ιστορία, δηλαδή παύει να περικλείεται στους ορίζοντες ενός έθνους ή φυλής ή ομολογίας ή τάξης ή ακόμη και της προσωπικής μυθοντολογίας286. Αυτό που εννοώ εδώ δεν είναι μια αλλαγή στον τρόπο που η Ιστορία γράφεται από τους ιστορικούς – αυτό δεν μπορεί να αλλάξει· αυτό που εννοώ είναι ο προσωπικός μας τρόπος να αξιολογούμε την Ιστορία, να διακρίνουμε αυτό που είναι πνευματικής σημασίας σε αυτήν. Αυτό ας εκληφθεί και ως κριτική του συνεχούς πειρασμού της Δυτικής φιλοσοφίας της Ιστορίας, που είναι η Ουτοπία. Ο Ernst Bloch, η σύγχρονη μάλλον κορυφή του ουτοπικού οβελίσκου, ομίλησε στα νεώτερα χρόνια για «το άγρυπνο όνειρο της τέλειας ζωής»287,ή «το όνειρο της Βασιλείας του ανθρώπου»288, ή «την σύλληψη του απόλυτου σκοπού»289 της Ιστορίας, καθιστώντας έτσι φανερή την Νεομαρξιστική του προσήλωση. Ωστόσο, η προσέγγιση της ιστορίας που περιγράφεται εδώ είναι πολύ εγγύτερη, χωρίς φυσικά να ταυτίζεται, προς την προσταγή της ευθύνης, η οποία αντιπροσωπεύει την εύστοχη κριτική του Hans Jonas στον ουτοπισμό του Bloch, υπογραμμίζοντας τη ρεαλιστική ελευθερία του πραγματικού ανθρώπου να οικοδομήσει, βήμα-προς-βήμα, μια βαθύτερη και πιο υπεύθυνη νοηματοδότηση της Ιστορίας, μέσα σε υπεύθυνες κοινότητες290.

9. Ομιλούμε για μια ποίηση/δημιουργία του αναλογικού εαυτού, υπό την έννοια της ελευθερίας της φύσης να υπάρχει με τρόπους που υπερβαίνουν τα φαινομενικά όριά της ή, καλύτερα, για να δείξουμε ότι δεν υπάρχουν όρια για την κτιστή φύση καθόλου. Ο άνθρωπος είναι κατά χάριν άπειρος. Εν Χριστώ, αυτό οδηγεί στην θέωση· χωρίς τον Χριστό (αν και πάντοτε με διαστρεβλωμένους όρους της αναπόφευκτα «Χριστιανικής» Ανθρωπολογίας μας – ακόμη και όταν επιθυμεί να θεωρεί εαυτήν ως τυπικά αθειστική) αυτό οδηγεί σε μια άπειρη διασπορά του Εγώ στις χαοτικές τεχνολογίες του εαυτού, μαζί με μία παράλληλη μύηση/κατάβαση είτε στην προκτισιακή ανυπαρξία, είτε στο δαιμονικό.

10. Και στις δύο περιπτώσεις, ο Χριστιανικός εαυτός (είτε στην «θεϊστική», είτε στην «άθεη» εκδοχή του) παραμένει μια συνεχής και διαρκής αποκάλυψη. Αποκαλύπτει τα αδιανόητα βάθη και τους ανοικτούς ορίζοντες της ύπαρξης, μέσα από μια συνεργητική αναλογία, η οποία προσφέρει απείρως νέες ταυτότητες, μέσα από μια αέναη αλλαγή του κτιστού ψυχο- σωματικού τρόπου ύπαρξης, πέρα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη... Δεν μπορεί να γίνει δεκτή καμία κλειστή έννοια της ανθρώπινης φύσης από τον Δυτικό (και πάντα,συνειδητά ή ασυνείδητα) Χριστιανό άνθρωπο, από τους Μεσαιωνικούς Μυστικούς μέχρι τους άθεους υποστηρικτές του Διαφωτισμού: η ανθρώπινη ταυτότητα είναι μια αναλογική αποκάλυψη, πάντα νέα και πάντα αναμενόμενη, είτε στην εκκοσμικευμένη εκδοχή της, μέσω της Πολιτικής, της Βιοτεχνολογίας, της Ηθικής Συγκινησιοκρατίας/Μετά-ηθικής, των ψυχολογικών εναλλακτικών κ.λπ., ή μέσω μιάς συνεργητικής / μεθεκτικής / αναλογικής μεταφυσικής.

11. Ο χριστιανικός εαυτός, ως μια αναλογική ταυτότητα, είναι πάντα ένας εσχατολογικός εαυτός. Και πάλι, αυτό είναι αλήθεια, ακόμη και χωρίς την πίστη στον Χριστό. Ακόμα και οι «αθειστές» στη Δύση (και όταν λέω Δύση, εννοώ πάντα τόσο τη Δυτική Δύση όσο και την Ανατολική Δύση, δηλ. τον Χριστιανικό Ελληνοδυτικό κόσμο) κατανοούν το γεγονός του εαυτού και την προσωπική ταυτότητα μόνο ως κάτι που έρχεται, ως μια αναλογική μετοχή σε ένα υπέρτατο απόλυτο νόημα, είτε, με εκκοσμικευμένο τρόπο, μέσω της Πολιτικής, της Επιστήμης, της Ψυχοθεραπείας κ.λπ, είτε μέσω της θείας μετοχής (μαζί με τους πολλούς, ουτοπικούς ή μη, γόνιμους ή μη, συνδυασμούς των δύο). Η Δυτική ταυτότητα είναι μια πάντα και συνεχώς αποκαλυπτόμενη ταυτότητα μιάς, πάντα ερχόμενης, εσχατολογικής αναλογικής συνάντησης με το Απόλυτο, είτε αυτό το Απόλυτο είναι ο άκτιστος Χριστιανικός Θεός, είτε είναι ένα από τα πολλά κοσμικά, μεταφυσικά ή όχι, υποκατάστατά του…

12. Η Ελληνο-Δυτική Χριστιανική αναλογική ταυτότητα (του πιστού ή του άθεου!) είναι μια σταθερή και αποφασιστική αναζήτηση νοήματος, εδώ και τώρα. Δεν είναι απλώς ένα τελικό νόημα, αλλά ένα έσχατο και κοινωνητικό νόημα για κάθε ψυχοσωματική η υπαρξιακή κατάσταση ή γεγονός που ήδη συμβαίνει στην ανθρώπινη ζωή, μέσα στην ανθρώπινη κοινότητα. Όλα είναι απολύτως βαρυσήμαντα, και αυτή η σημασία, που περιλαμβάνει την προσωπική μου ερμηνεία για αυτά, εκφράζει την αναλογικά μεταβαλλόμενη ύπαρξή μου- σε-διάλογο-με-πραγματικούς-άλλους, την προσωπική μου οικειοποίηση του κόσμου, την ολότητά μου ως μια παν-κοσμική και καθολική όψη της αλήθειας – και αυτό, φυσικά, είναι βαθιά συνδεδεμένο με τη φυσική μου ελεύθερη θέληση (την φλεγόμενη επιθυμία μου, τον «καημό» μου) για μίαν απόλυτη επέκταση της πεπερασμένης φύσης μου…

Οι Χριστιανικές αναλογικές ταυτότητες, λοιπόν, προσφέρουν κάποιες νέες και ιδιαζόντως γόνιμες προοπτικές στην χειμαζόμενη σύγχρονη ανθρωπολογική έρευνα και αυτό μπορεί να επαναπροσανατολίσει την Ελληνο-Δυτική σκέψη εξ ολοκλήρου προς μια σημαντικά βαθύτερη επανερμηνεία της ανθρώπινης ύπαρξης, σε μίαν εποχή όπου η πιθανότητα να αποδοθεί ένα οντολογικό περιεχόμενο στην ύπαρξη αυτή καθίσταται όλο και περισσότερο φευγαλέα και σχεδόν ανέφικτη...

Σημειώσεις

283. Βλ. Loudovikos, N., 'Dialogical Nature, Enousion Person, and Non-ecstatic Will in St Maximus the Confessor: The Conclusion of a Long Debate', Analogia 2, 79-110, 2017a, 107.

284. Βλ. Λουδοβίκος, Ν., Ψυχανάλυση και Ορθόδοξη θεολογία: για την Επιθυμία, την Καθολικότητα και την Εσχατολογία, Αθήνα, 2003, 43-70.

285. Βλ. Loudovikos, N., 'Consubstantial Selves; a Discussion between Orthodox Personalism, Existential Psychology, Heinz Kohut, and Jean-Luc Marion', in A. Torrance, and S. Paschalidis (eds) Personhood in the Byzantine Christian Tradition: Early, Medieval and Modern Perspectives, New York, 2018, passim.

286. Βλ. Loudovikos, N., 'The Open History and its Enemies: Unity of God and Concept

of History in Gregory Palamas and Thomas Aquinas', in C. Athanasopoulos (ed.) Triune God. Incomprehensible but knowable, Newcastle upon Tyne, 2015b, 154-79. 

288. ό.π., 1619.

287. Ernst Bloch, Das Prinzip Hoffnung, Frankfurt, 1959, 1616.

289. ό.π., 1628.

290. Βλ. Hans Jonas, Ἡ Ἀρχή τῆς Εὐθύνης. Ἀναζητώντας μιά Ἠθική γιά τόν τεχνολογικό Πολιτισμό, Αθήνα 2018, 517-525.

 "Ο Άνθρωπος Χωρίς Περιεχόμενο είναι ένα δοκίμιο για τη φιλοσοφία της τέχνης του Giorgio Agamben που εξερευνά τη σύγχρονη αισθητική μέσα από το πρίσμα της αυτοεξόντωσης της τέχνης.

Ένας αυτοεκμηδενισμός που εκτείνεται σε ολόκληρη την κατάσταση του δυτικού ανθρώπου: χωρίς περιεχόμενο γιατί, έχοντας γίνει υγρός (η τυχερή διαίσθηση του Μπάουμαν) έχασε την ικανότητα να παραμένει αυτόνομος, συμπαγής, προικισμένος με ταυτότητα. Η φύση των υγρών είναι να εξατμίζονται αν δεν είναι κλεισμένα σε δοχείο, του οποίου το σχήμα παίρνουν προσωρινά. Η κυρίαρχη κουλτούρα της Δύσης έκανε πρώτα τα παιδιά της ρευστά, μετά η μεταμοντέρνα Πανδώρα άνοιξε το κουτί. Το υγρό έχει εξαπλωθεί: ένα μέρος, που υποβάλλεται σε θερμότητα, έχει εξατμιστεί πιο γρήγορα ή έχει περάσει σε αέρια κατάσταση. Πιστός στη σύγχρονη αντιστροφή και απόρριψη της φύσης, ο αέριος άνθρωπος εξατμίζεται προς τα κάτω χωρίς να παρατηρεί την παρακμή, τη διακηρυγμένη σάν πρόοδο, την απελευθέρωση, την αφύπνιση (woke: ξύπνημα)."