«ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ ΤΟΥ ΓΑΛΙΛΑΙΟΥ: ΣΥΓΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΔΥΟ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ» Φραντσέσκο Λαμεντόλα

 « Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι να προσεγγίσεις τη φύση

Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης.

ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ ΤΟΥ ΣΑΝ ΦΡΑΝΣΙΣΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ ΤΟΥ Γ ΑΛΙΛΕΪ:

ΔΥΟ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΣΥΓΚΡΙΝΟΝΤΑΙ 

---

Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι προσέγγισης της φύσης: ένας που βασίζεται στην έκπληξη, την ευγνωμοσύνη, την αγάπη. Και ένας που βασίζεται στη δύναμη, τη χειραγώγηση, την κυριαρχία.

Θέλουμε να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι η επιστημονική προσέγγιση δεν μπορεί να είναι πάντα λεπτή, γιατί η γνώση έχει το κόστος της, αλλά, από την άλλη πλευρά, είναι η πιο γόνιμη προσέγγιση, πράγματι η μόνη ικανή να παρέχει συγκεκριμένες δυνατότητες για τη βελτίωση της ζωής - του ανθρώπου - φυσικά; Και, πάντα αναδεικνύεται  η έρευνα για τις ασθένειες και την επώδυνη αλλά απαραίτητη αναγκαιότητα πειραματισμού σε ζώα καί ινδικά χοιρίδια .

Αλλά δεν είναι αλήθεια. Δεν γράφεται πουθενά ότι η επιστήμη πρέπει να είναι σκληρή, ούτε ότι από μόνη της εξασφαλίζει αυθεντικά οφέλη για το ανθρώπινο είδος. γιατί, ακόμα κι αν δεν είναι βέβαιο ότι ο κόσμος θα σωθεί από ποιητές, όπως πίστευε ο Χάιντεγκερ, δεν είναι ούτε σίγουρο ότι θα σωθεί από επιστήμονες, πολύ λιγότερο από τεχνικούς. Κάθε μορφή γνώσης έχει την αξία της στο δικό της πλαίσιο: το υλικό και το πνευματικό. Και ο άνθρωπος χρειάζεται και τα δύο, αλλά σύμφωνα με μια ακριβή ιεραρχία: γιατί το πνευματικό περιλαμβάνει και το υλικό, αλλά το τελευταίο δεν πλησιάζει καν στο να αγγίξει το πνευματικό.

Το να προσεγγίζεις τη φύση με αγάπη σημαίνει να βλέπεις σε κάθε ζωντανό πλάσμα ένα θέμα άξιο θαυμασμού, σεβασμού, συμπάθειας, ανεξάρτητα από το αν είναι ένα «χρήσιμο» πλάσμα σύμφωνα με τις ανάγκες μας και τον τρόπο που κρίνουμε. σημαίνει, για παράδειγμα, ότι είναι απείρως καλύτερο να παρατηρούμε ένα ζωντανό πουλί, που τριγυρίζει και τσακίζει στο κλαδί, παρά ένα νεκρό πουλί, που βρίσκεται στο τραπέζι ενός ορνιθολόγου, ακόμα κι αν ο θάνατός του χρησιμεύει για να αυξήσει τις γνώσεις μας, γιατί η τιμή θα ήταν ακόμα πολύ ψηλά.

Αντίθετα, η προσέγγιση της φύσης με την επιθυμία τής κυριαρχίας σημαίνει προσβολή, καταστροφή, εξαθλίωση της ζωής: όσο ευφυείς κι αν είναι οι φόρμουλες με τις οποίες θέλει κανείς να δικαιολογήσει τη βία που ασκείται κατά της φύσης, όπως κάνουν τα ιαπωνικά φαλαινοθηρικά πλοία που, αφού καμάκισαν και σκότωσαν τα κητώδη, χρησιμοποιούν ορισμένα μέρη του σώματός τους για να διεξάγουν υποτιθέμενη επιστημονική έρευνα, η οποία δικαιολογεί το γεγονός ότι το κρέας είναι κονσερβοποιημένο και διατίθεται στην αγορά - ένας τρόπος παράκαμψης των διεθνών νόμων κατά της φαλαινοθηρίας, ενός είδους που ζει σε σοβαρό κίνδυνο εξαφάνισης.

Ουρά μιας καμπουρφάλαινας

Δεν είναι ότι ο επιστήμονας πρέπει απαραίτητα να ενεργεί με επιθετικό και χειριστικό τρόπο απέναντι στη φύση. Το κάνει αν ξεκινά από μια μηχανιστική αντίληψη του, δανεισμένη από τα ιερά τέρατα του 17ου αιώνα: Φράνσις Μπέικον, Γαλιλαίος, Ντεκάρτ, Νεύτωνας: αν η φύση δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια μηχανή, τότε δεν υπάρχει τίποτα περίεργο στο γεγονός τής αποσυναρμολόγησης μεμονωμένων τμημάτων όπως επιθυμούμε, σαν να ήταν τα μέρη ενός κινητήρα ή μιας τουρμπίνας. Άλλωστε ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και η σύγχρονη επιστήμη, τού Γαλιλαίου και άρα μηχανιστική, αυτοανακηρύχτηκε σκοπός και σκοπός του εαυτού της, μια αξία που υπερισχύει και προηγείται σχεδόν κάθε άλλης.

Παράκελσος

Υπήρξε μια εποχή που ο επιστήμονας δεν είχε μια τόσο βάναυσα ωφελιμιστική προσέγγιση απέναντι στη φύση. Υπήρξε μια εποχή, για παράδειγμα, που δεν συνιστούσε και μάλιστα απαγορευόταν η ανατομή των πτωμάτων, γιατί ήταν επιζήμια για την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό του ανθρώπινου σώματος, ακόμη και μετά θάνατον. Και ήταν μια εποχή, πολύ πιο κοντά στη δική μας, κατά την οποία ο οικογενειακός γιατρός, και ιδιαίτερα ο επαρχιακός γιατρός, δεν ντρεπόταν καθόλου να κρατάει φυσικές θεραπείες στην τσάντα του, να ακούει και να συμβουλεύει τους ασθενείς του καθώς και να συνταγογραφεί τα φάρμακά τους. ούτε γκρίνιαζε αν του τηλεφωνούσαν στη μέση της νύχτας: μια εποχή, εν ολίγοις, που δεν περιέθαλψε μόνο σώματα, αλλά και λίγες ψυχές, γιατί ένιωθε, ακόμα κι αν δεν είχε διαβάσει μια σειρά από τον Παράκελσο, ότι ο καλός γιατρός πρέπει πρώτα απ' όλα να είναι φιλόσοφος, να ξέρει δηλαδή να βλέπει το ανθρώπινο πλάσμα στη θεμελιώδη του ενότητα, πέρα ​​από τα επιμέρους όργανα.

Η επιστήμη, ωστόσο, είναι μόνο μια μορφή γνώσης της πραγματικότητας, η οποία περιορίζεται στην αναγνώριση των φυσικών φαινομένων και στην ακριβή περιγραφή τους. Αλλά ο άνθρωπος δεν ζει μόνο από την επιστήμη: χρειάζεται επίσης ομορφιά, αρμονία, ειρήνη, δημιουργικότητα, αγάπη: όλα τα πράγματα δεν είναι λιγότερο απαραίτητα για τη ζωή του από τις ανακαλύψεις της επιστήμης και της τεχνολογίας. όλα τα πράγματα που δεν μπορεί να κάνει χωρίς, γιατί, αν τα στερηθεί, λυπάται και αρρωσταίνει, ακριβώς όπως ένα λουλούδι που στερείται τό φως.

Τα φυτά και τα ζώα - αλλά και οι βράχοι, τα απολιθώματα, το νερό, ο αέρας, ακόμη και άλλα ουράνια σώματα - μπορούν να θεωρηθούν ουσιαστικά με δύο τρόπους: ως αντικείμενα διαθέσιμα στον άνθρωπο, των οποίων είναι ο απόλυτος κύριος και μπορεί να κάνει με αυτά ό,τι θέλει, ή σαν τις οντότητες που κατοικούν τη φύση δίπλα του, μαζί του, χωρίς τις οποίες ο ίδιος δεν θα μπορούσε να ζήσει, και που, αν όχι για άλλο λόγο, αξίζουν προσοχής και σεβασμού.

Η γη δεν είναι δική μας, κανείς δεν μας την έχει καταλογίσει. τήν πήραμε πάνω μας, αλλά με τρόπο αυθαίρετο και παράνομο. Η γη είναι η μητέρα μας, όπως τα φυτά, τα ζώα και τα στοιχεία της φύσης – νερό, φωτιά, αέρας, άνεμος – είναι αδέρφια μας. Όταν οι λευκοί άνδρες προσπάθησαν να αγοράσουν γη από τους Κόκκινους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής, τους είπαν από αυτοί οι ανίδεοι «άγριοι»: «Πώς θα μπορούσαμε να σου πουλήσουμε τη μητέρα μας; Δεν μας ανήκει. Ανήκει σε όλους: και αξίζει αγάπη και σεβασμό, γιατί μας δίνει τους καρπούς και τα μέσα της διατροφής μας. Κανείς δεν μπορεί να τήν πουλήσει, κανείς δεν μπορεί να τήν αγοράσει ή να τήν περιφράξει: είναι ιερή, γιατί τήν έφτιαξε το Μεγάλο Πνεύμα».

Θα πρέπει να επιστρέψουμε λίγο στο πνεύμα του Αγίου Φραγκίσκου, ενός ανθρώπου που μπόρεσε να δείξει στους συνομηλίκους του τον σωστό τρόπο προσέγγισης των ζωντανών πλασμάτων. Υπάρχουν πολλές ιστορίες που αναφέρονται στις σχέσεις του με ζώα - πρόβατα, αρνιά, πουλιά, ακόμα και αγριεμένους λύκους: για το πώς τους αγαπούσε όλους και πώς τον άκουγαν, τον σέβονταν, τον υπάκουαν, έγιναν ήρεμοι και πειθήνιοι μόνο και μόνο ακούγοντας τη φωνή του. Σαν από μια μυστηριώδη επίγνωση της αγιότητάς του.

Δεν είναι σημαντικό να γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό πρόκειται για ρεαλιστικές ή ημι-θρυλικές ιστορίες. Δεν είναι σημαντικό, για παράδειγμα, να διαπιστωθεί εάν ο διάσημος λύκος του Gubbio ήταν πράγματι ένας πραγματικός λύκος ή ένας άγριος ληστής που ονομάστηκε με αυτό το όνομα. Δεν είναι σημαντικό για τους σκοπούς της συζήτησής μας, γιατί αυτό που έχει σημασία είναι η αγάπη που είχε και έδειξε ο Φραγκίσκος για κάθε ζωντανό πλάσμα, ακόμα και το πιο μικρό και ταπεινό, ακόμη και ένα έντομο. Αυτές οι ιστορίες, στην πραγματικότητα, δεν θα μπορούσαν να κυκλοφορήσουν αν όσοι γνώριζαν τον Φραγκίσκο δεν ήταν σε θέση να καταθέσουν ότι αυτός ήταν στην πραγματικότητα ο τρόπος του να αντιμετωπίζει όλα τα ζωντανά πλάσματα.

Άγιος Βοναβεντούρα.

Ένα από αυτά τα επεισόδια αναφέρεται, στην πραγματικότητα, σε ένα τζιτζίκι, του οποίου το υπέροχο τραγούδι ήταν για τον άγιο μια φωνή της φύσης που διακήρυξε το μεγαλείο του Θεού και ένα ισχυρό ερέθισμα στην προσευχή της ευχαριστίας. Μας τό παρέδωσε, μαζί με πολλά άλλα ανέκδοτα, ο Άγιος Βοναβεντούρα του Μπαγνορέγιου (1221-74), ένας από τους μεγαλύτερους θεολόγους και φιλοσόφους του Μεσαίωνα, γνωστός ως «Δόκτωρ Σεράφικος», καθηγητής όχι λιγότερο από τήν Σορβόννη στο Παρίσι και φίλος του Αγίου Θωμά Ακινάτη. Εδώ είναι (από: Bonaventura da Bagnoregio, «San Francesco d'Assisi»· ο πρωτότυπος τίτλος: «Legenda maior»· μετάφραση από τα λατινικά από Agostino da Melilli, Cinisello Balsamo, Edizioni Paoline, 1986, σελ. 96-97):

«Στή S. Maria della Porziuncola, δίπλα στο κελί του ανθρώπου του Θεού, ένα τζιτζίκι κελαηδούσε ανάμεσα στα φύλλα μιας συκιάς.
Συνηθισμένος να βλέπει τη μεγαλοπρέπεια του Θεού, ακόμη και στα πιο μικρά πλάσματα, ένιωθε ενθαρρυμμένος να δοξάζει τον Κύριο πιο συχνά.
Τό κάλεσε κοντά του μια μέρα, κι εκείνο, σαν να διδάχτηκε από τον ουρανό, πέταξε στο χέρι του.
«Τραγούδησε, τού είπε, ω, κύριε τζιτζίκι μου, και με αγαλλίαση δόξάσε τον Κύριο».
Και άρχισε πάλι το τραγούδι του, και δεν σταμάτησε μέχρι που με εντολή του πατρός  πέταξε πίσω στη θέση του.
Για οκτώ συνεχόμενες μέρες επαναλάμβανε το πέταγμα στο χέρι, το τραγούδι και την επιστροφή στη συκιά.
Τότε ο άγιος είπε στους μοναχούς: «Ας δώσουμε τώρα άδεια στο sirocchia cicada. Μας ενθουσίασε αρκετά και μας ενθάρρυνε να συνεχίσουμε να δοξάζουμε τον Κύριο για οκτώ ημέρες».
Και τό κάλεσε να φύγει.
Υπάκουα εξαφανίστηκε μακριά, για να μην τον ξαναδούν ή να το ακούσουν, σχεδόν μη τολμώντας να αγνοήσει τη φωνή της εντολής του πατρός».

Άγαλμα του Αγίου Φραγκίσκου και το τζιτζίκι στην Ασίζη

Και τώρα υπάρχει ένα επεισόδιο του οποίου πρωταγωνιστές είναι ένας άλλος τζίτζικας και ένας άλλος άνθρωπος, ο Γαλιλαίος Γκαλιλέι, ο πατέρας της λεγόμενης Επιστημονικής Επανάστασης.

Εκτός από το βαρύ, επιτηδευμένο, περίπλοκο ύφος, χαρακτηριστικό του αιώνα του (αλλά ίσως είναι λίγο υπερβολικό να παρουσιάζουμε τον Γαλιλαίο ως τον μεγαλύτερο συγγραφέα του δέκατου έβδομου αιώνα, όπως κάνουν πολλές σχολαστικές ανθολογίες), εδώ η συνάντηση με το ζώο απογυμνώνεται εντελώς της κατάπληξης και της ευγνωμοσύνης: αυτό που κυριαρχεί είναι μια ψυχρή περιέργεια να μάθει πώς το ζώο παράγει το τραγούδι του, που ωθεί τον άνθρωπο να ασκήσει ζωοτομία, όχι μόνο χωρίς την παραμικρή λύπη, αλλά ακόμη και χωρίς καμία επίγνωση ότι έχει ενεργήσει σκληρά, προκαλώντας τα βάσανα και τον θάνατο του μικρού ζώου.

Μάταια θα έψαχνε κανείς σε αυτή την ιστορία, που περιέχεται στον λεγόμενο «μύθο των ήχων» του «Δοκιμαστή» (το έργο στο οποίο ο Γαλιλαίος υπερβάλλει υπερβολικά τον εαυτό του, ακριβώς από τον τίτλο, σε μια πικρή και παιδαγωγική πολεμική με τον Ιησουίτη αστρονόμο Ο Orazio Grassi, ένοχο, θα έλεγε κανείς ότι είχε δίκιο στο ζήτημα των κομητών, ενώ είχε άδικο) κάποια υπόδειξη, αν όχι μεταμέλειας, τουλάχιστον λύπης, για εκείνο το ζωντανό ον που θυσιάστηκε στο βωμό της επιστημονικής έρευνας: εκεί δεν είναι, και δεν υπάρχει καί δέν θά μπορούσε να υπάρξει. Δεν είχε πει ο ιδανικός συνάδελφός του Descartes ότι τα ζώα είναι όλα "res extensa" και ότι επομένως, ακόμα κι αν χτυπηθούν με ένα ραβδί, γκρινιάζουν, ναι, αλλά δεν υποφέρουν, επειδή η ύλη δεν είναι αισθητή;

Και εδώ είναι το επεισόδιο μέ τό τζιτζίκι στο "παραμύθι των ήχων": σημειώστε ότι είναι μόνο μια άκρη μέσα σε μια πρόταση που ξεκινά μιλώντας για κάτι άλλο και τελειώνει μιλώντας για κάτι άλλο. Ενώ ο Bonaventura, με το απλό, αλλά κινούμενο και πολύ ευχάριστο ύφος του, το είχε διανείμει σε διάφορες περιόδους, οι οποίες, αν και μαζί, δεν είναι περισσότερες από την ιστορία του Galileo, αλλά, από την άλλη, σκιαγραφούν μια αυθεντική προσωπική σχέση, ως αδελφός προς αδελφό, μεταξύ ανθρώπου και ζώου.

«Αλλά όταν πίστευαν ότι ήταν σχεδόν αδύνατο να υπήρχαν άλλοι τρόποι σχηματισμού φωνών αφού, εκτός από τις μεθόδους που περιγράφηκαν, είχαν επίσης παρατηρήσει τόσα πολλά όργανα, τρομπέτες, φέτες, αυλικά όργανα, πολλών και πολλών ειδών, ακόμη και σε εκείνη τη σιδερένια γλώσσα που αιωρείται ανάμεσα στα δόντια, χρησιμοποιεί κατά περίεργο τρόπο την κοιλότητα του στόματος ως σώμα συντονισμού και την αναπνοή ως όχημα ήχου. Όταν, λέω, νόμιζε ότι τα είχε δει όλα, βρέθηκε περισσότερο από ποτέ μπλεγμένος στην άγνοια και την έκπληξη όταν έπεσε στα χέρια του ένα τζιτζίκι και ούτε κλείνοντας το στόμα του ούτε κλείνοντας τα φτερά του μπορούσε ούτε καν να μειώσει τη δύναμή του. Τά πολύ δυνατά ουρλιαχτά, ούτε είδε να κινούνται κάποια λέπια στό σώμα του ή οποιοδήποτε άλλο μέρος του, και ότι τελικά, σηκώνοντας τόν θώρακά του και βλέποντας μερικούς σκληρούς αλλά λεπτούς χόνδρους από κάτω, και πιστεύοντας ότι ο θόρυβος προερχόταν από το τίναγμα τους, κατέληξε νά τούς σπάσει γιά να τόν κάνει να ησυχάσει, και ότι όλα ήταν μάταια, ώσπου, σπρώχνοντας τη βελόνα πιο μέσα, δεν τού έβγαλε τη ζωή, τρυπώντας το με τη φωνή του, ώστε να μην μπορούσε καν να εξακριβώσει αν το τραγούδι προερχόταν από αυτούς : ως εκ τούτου περιορίστηκε σε κάποια δυσπιστία για τις γνώσεις του, ο οποίος, όταν τον ρώτησαν πώς παράγονται οι ήχοι, απάντησε γενναιόδωρα ότι ήξερε κάποιους τρόπους, αλλά ότι ήταν σίγουρος ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν εκατό άλλοι άγνωστοι και αδιαμφισβήτητοι.»

Λέγεται και επαναλαμβάνεται ότι ο Γαλιλαίος ήταν μεγάλος. Αλλά ένας σπουδαίος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι τόσο ψυχρός και αναίσθητος, δεν μπορεί να δείξει τέτοια απάθεια, τέτοια απουσία συμπόνιας για τα βάσανα ενός ζωντανού πλάσματος.

Ο Γαλιλαίος μπροστά από το Ιερό Γραφείο, πίνακας του Joseph-Nicolas Robert-Fleury. Ο καρδινάλιος Bellarmino και η υπόθεση Galileo

Η αλληλεγγύη μεταξύ των ζωντανών είναι ο μεγάλος νόμος της φύσης, που μόνο ο άνθρωπος έχει ξεχάσει, πιστεύοντας ότι μπορεί να προχωρήσει μόνος του και να γίνει ο δικός της Θεός, με απόλυτη δύναμη ζωής και θανάτου πάνω στα άλλα είδη και φτάνοντας μέχρι την κλωνοποίηση και τη γενετική χειραγώγηση. Αλλά πρόκειται για αυθεντικά εγκλήματα κατά της φύσης, για τα οποία, στο τέλος, θα πρέπει να λογοδοτήσει. Και η τιμωρία έχει ήδη ξεκινήσει: με την «εξέγερση» της φύσης, που απειλεί πλέον την επιβίωσή της...

Francesco Lamendola

«LA CICALA DI SAN FRANCESCO E LA CICALA DI GALILEI: DUE SENSIBILITÀ E DUE CULTURE A CONFRONTO» - Inchiostronero