Μυστήριο Από τον Φρανκενστάιν μέχρι τα κινηματογραφικά ανδροειδή: όλα τα πλάσματα του ανθρώπου

Ο άνθρωπος πάντα ονειρευόταν να διαμορφώσει ζωντανά όντα από το τίποτα, και αυτό το όνειρο ήταν πάντα ο εφιάλτης του.

Είναι καλύτερο ένα ανθρωποειδές ρομπότ ή ένα σχεδόν σάρκα android; Εδώ δεν φαίνεται να έχει μεγάλη διαφορά... 

Όλοι γνωρίζουν την τραγική ιστορία του Dr. Ο Frankenstein, ο άνθρωπος που στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Mary Shelley (1818) κατάφερε να επαναφέρει στη ζωή ένα πτώμα, για να χάσει στη συνέχεια τον έλεγχο του. Αλλά η ιδέα της τεχνητής δημιουργίας ενός ζωντανού όντος είναι πολύ παλαιότερη από το πλάσμα που ζωντάνεψε τους εφιάλτες των Βικτωριανών.

ΜΥΣΤΙΚΉ ΦΌΡΜΟΥΛΑ. Στην αρχαία εβραϊκή παράδοση υπάρχει στην πραγματικότητα το golem , ένας γίγαντας που δημιουργήθηκε από τη μαγεία. Η πρώτη του εμφάνιση είναι στη Βίβλο , συγκεκριμένα στον Ψαλμό 139, όπου golem σημαίνει έμβρυο, άμορφη μάζα : αυτή που χρησιμοποίησε ο Θεός για να διαμορφώσει τον Αδάμ, τον πρώτο άνθρωπο. Αλλά πως; Σύμφωνα με το Βιβλίο της Δημιουργίας, ένα εσωτερικό κείμενο της Καμπάλα (6ος-2ος αιώνας π.Χ.), για να δημιουργήσει τον κόσμο ο Θεός χρησιμοποίησε τα 22 γράμματα του εβραϊκού αλφαβήτου και αποκάλυψε τον τύπο στον Αβραάμ.

Επομένως, κάθε σοφός άνθρωπος θα μπορούσε να δώσει ζωή σε ένα πλάσμα αν γνώριζε μια συγκεκριμένη μαγική συνταγή. Η ιδέα ήταν επιτυχής: το Ταλμούδ αφηγείται την ιστορία του Ραβίνου Ράβα που δημιούργησε έναν τεχνητό άνθρωπο μέσω μαγικών πρακτικών. Μέχρι τον Μεσαίωνα, όμως, αυτά τα πλάσματα ήταν αιθέριες εικόνες που αποκτήθηκαν με τη διανοητική ενέργεια ενός ιερέα. Στη συνέχεια, από τον 12ο αιώνα, ο μύθος του golem αναπτύχθηκε στην Κεντρική Ευρώπη ως ένα πήλινο πλάσμα, δυνατό και υπάκουο, το οποίο μπορεί να ενεργοποιηθεί γράφοντας το emeth (αλήθεια) στο μέτωπό του. ενώ η διαγραφή του πρώτου γράμματος το απενεργοποιεί ( meth σημαίνει "νεκρό").

ΙΣΧΥΡΟΊ ΡΑΒΊΝΟΙ. Σε μια εκδοχή του μύθου που διαδραματίζεται στην Πολωνία του 17ου αιώνα, λέγεται για ένα γκόλεμ που μεγάλωσε σε κάθε αναλογία και έγινε ακυβέρνητο για τον κύριό του. Τότε αυτός, ο Ραβίνος Elija Ba'al Schem του Chelm, απαίτησε από το golem να βγάλει τα παπούτσια του και εκείνη τη στιγμή έσβησε τη λέξη «ζωή» από το μέτωπό του. Το golem πέθανε αλλά καθώς έπεσε χτύπησε τον ραβίνο, σκοτώνοντάς τον. Η πιο γνωστή εκδοχή της ιστορίας χρονολογείται από το 1800 και διαδραματίζεται στο γκέτο της Πράγας. Εδώ το golem, που δημιουργήθηκε από τον Ραβίνο Judah Loew ben Bezalel στις αρχές του 17ου αιώνα, ήταν προστάτης του εβραϊκού λαού από τις διώξεις.

Μια σκηνή από το Young Frankenstein, την ταινία του 1974 σε σκηνοθεσία Μελ Μπρουκς

Παραδείγματα τεχνητών πλασμάτων με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ωστόσο, συναντάμε και στην ελληνική μυθολογία. Ο Κάδμος, ο ιδρυτής της Θήβας, έθαψε δόντια δράκου που μετατράπηκαν σε στρατιώτες. Ο Ήφαιστος, ο θεός του μετάλλου, δημιούργησε μηχανικούς υπηρέτες: χρυσές κοπέλες με ευφυΐα και τρίποδα τραπέζια που κινούνταν με τη θέλησή τους. Ακόμη και ο Λατίνος ποιητής Οβίδιος είχε αφηγηθεί στις Μεταμορφώσεις (8 μ.Χ.) τη μεταμόρφωση ενός άψυχου σώματος σε ζωντανό πλάσμα.

Ο Πυγμαλίων, βασιλιάς της Κύπρου και γλύπτης, είχε φτιάξει ένα γυναικείο άγαλμα από ελεφαντόδοντο. Την είχε ονομάσει Γαλάτεια και την ερωτεύτηκε, θεωρώντας την ανώτερη από κάθε πραγματική γυναίκα. Προσευχήθηκε λοιπόν στη θεά Αφροδίτη να του επιτρέψει να παντρευτεί τη Γαλάτεια και η θεά συγκατένευσε: σιγά σιγά το άγαλμα άρχισε να αναπνέει και άνοιξε τα μάτια του.

ΣΧΗΜΑΤΊΣΤΗΚΕ ΑΠΌ ΤΟΝ ΠΥΓΜΑΛΊΩΝΑ. Με αυτόν τον μύθο, ο Οβίδιος θέλησε να υπογραμμίσει την αφοσίωση του καλλιτέχνη στις δημιουργίες του, που ζωντανεύουν χάρη στην ομορφιά και την αγάπη, που ενσαρκώνει η Αφροδίτη. Και τα τεχνητά πλάσματα είναι επίσης παρόντα σε μακρινούς πολιτισμούς: στον Καναδά και τη Γροιλανδία, οι θρύλοι των Inuit λένε για το Tupilaq, ένα εκδικητικό τέρας που δημιουργήθηκε από έναν μάγο για να κυνηγήσει έναν εχθρό. Αλλά το Tupilaq μπορεί να είναι ένα δίκοπο μαχαίρι, καθώς ένα θύμα που είναι επιδέξιο στη μαγεία μπορεί να σταματήσει το πλάσμα και να το «επαναπρογραμματίσει» για να καταστρέψει τον δημιουργό του.

                    Ο Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ σε μια σκηνή από τον Εξολοθρευτή  ,                                                       ταινία του 1984 του Τζέιμς Κάμερον.  

Ο ΆΓΙΟΣ ΑΛΒΈΡΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ANDROID. Τον 13ο αιώνα, ο θεολόγος και επιστήμονας Άγιος Αλβέρτος ο Μέγας ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «android» για να ορίσει τα έμβια όντα που δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο μέσω της αλχημείας. Σύμφωνα με έναν μύθο, ο Albertus Magnus κατασκεύασε ένα ανδροειδές από μέταλλο, ξύλο, κερί, γυαλί και δέρμα, με το χάρισμα του λόγου, ο οποίος υποτίθεται ότι ήταν υπηρέτης στο μοναστήρι των Δομινικανών της Κολωνίας. Και ήταν ακριβώς στον Μεσαίωνα που η τεχνολογία μας επέτρεψε να φανταστούμε και να κατασκευάσουμε τα πρώτα μηχανικά αυτόματα: κινητά ειδώλια που κοσμούσαν καμπαναριά και ρολόγια εκκλησιών.

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ενδιαφέρθηκε επίσης για το θέμα: ένα από τα σχέδιά του από το 1495 απεικονίζει έναν μηχανικό ιππότη με πανοπλία. Οι προθέσεις του ήταν η φιγούρα να μπορεί να σταθεί όρθια, να κουνήσει τα χέρια της, να κινήσει το κεφάλι και το σαγόνι της και να εκπέμπει ήχους από το στόμα της χάρη σε έναν μηχανισμό κρουστών που βρίσκεται στο στήθος. Μόνο από τον 18ο αιώνα, τα αυτόματα θα γίνουν εκλεπτυσμένα ειδώλια, ικανά να εκτελούν τούμπες, να γράφουν, να χορεύουν, να παίζουν σκάκι, να παίζουν μουσικά όργανα και να παρουσιάζουν μαγικά κόλπα.

ΤΟ ΤΈΛΕΙΟ ΑΓΟΡΆΚΙ. Όμως παρέμειναν μηχανικά πλάσματα που λειτουργούσαν από τον άνθρωπο, χωρίς τη δική τους θέληση. Όχι σαν το homunculus , το οποίο σύμφωνα με τους αλχημιστές, θα ήταν ένα ζωντανό ον που δημιουργήθηκε in vitro. Ο Ελβετός Παράκελσος συνέταξε μια συνταγή για να το αποκτήσει τον 16ο αιώνα: το ανθρώπινο σπέρμα έπρεπε να αφεθεί να σαπίσει σε ένα αποστακτήριο, στη ζέστη της κοιλιάς ενός αλόγου και να τραφεί με ανθρώπινο αίμα. Σε 40 εβδομάδες θα δημιουργηθεί ένα τέλειο παιδί, πολύ μικρότερο από ένα νεογέννητο και χωρίς ψυχή.

Το golem θα ξαναγεννηθεί στις αρχές του 19ου αιώνα, εν μέσω της βιομηχανικής επανάστασης, επίσης χάρη στα πειράματα του Luigi Galvani, ο οποίος το 1791 χρησιμοποιώντας ηλεκτρικά τόξα κατάφερε να ενσταλάξει κίνηση σε ένα πτώμα.

Αλλά πάνω από όλα χάρη στο μυθιστόρημα Frankenstein , ή ο σύγχρονος Προμηθέας (1816) της Mary Wollstonecraft Shelley. Η ιστορία είναι γνωστή: ένας Ελβετός επιστήμονας, ο Βίκτορ Φρανκενστάιν, σοκαρισμένος από τον θάνατο της μητέρας του, καλλιεργεί το όνειρο της δημιουργίας ενός έξυπνου ανθρώπου, με τέλεια υγεία και μεγάλη διάρκεια ζωής. Οι παράνομες σπουδές του, συμπεριλαμβανομένης της ανατομής των πτωμάτων που έχουν κλαπεί από το νεκροταφείο, θα του επιτρέψουν να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για να κάνει το όνειρο πραγματικότητα.

ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΆΙΝ ΚΑΙ ΠΙΝΌΚΙΟ. Όμως το πλάσμα, παραμορφωμένο και με υπεράνθρωπη δύναμη, θα ξεφύγει από τον δημιουργό του. Ακόμη περισσότερο από το golem, η φιγούρα του Frankenstein (ένα όνομα που συχνά συγχέεται με αυτό του τέρατος) έχει μετατραπεί σε σύγχρονο μύθο, που εμψυχώνεται από τον φόβο ότι η τεχνολογική ανάπτυξη θα μπορούσε να ξεφύγει από τα χέρια του ανθρώπου. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι θεωρείται το πρώτο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Και ενέπνευσε, στη δεκαετία του 1800, πολλές ιστορίες για ασυνήθιστα μηχανικά ή τεχνητά πλάσματα. Στο The Sandman (1817), η ETA Hoffmann αφηγείται την αγάπη μεταξύ ενός άνδρα και μιας μηχανικής κούκλας. Και ο Edward S. Ellis στο The steam man of the piaries (1865) λέει για έναν μεγάλο μηχανικό ατμόπλοιο που χρησιμοποιούσε για να τραβήξει βαγόνια στα λιβάδια.

Ο αμερικανός συγγραφέας Luis Senarens το 1885 φαντάστηκε τον πρώτο μηχανικό άνθρωπο που κινείται με ηλεκτρισμό στον Frank Reade και τον ηλεκτρικό του άνθρωπο. Ενώ, την επόμενη χρονιά, ο Γάλλος Mathias Villiers de l'Isle-Adam ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο android σε ένα μυθιστόρημα, Future Eve , όπου φαντάστηκε τον εφευρέτη Thomas Edison να δημιουργεί μια τεχνητή γυναίκα.

Ο Πινόκιο , το πιο διάσημο ξύλινο αγόρι στον κόσμο, στο πάρκο Πινόκιο που βρίσκεται στο Κολόντι (Πέσια). Το Collodi είναι η πόλη όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια ο συγγραφέας των Περιπετειών του Πινόκιο, Carlo Lorenzini και από την οποία πήρε το ψευδώνυμό του.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΊ ΕΦΙΆΛΤΕΣ. Ακόμη και στην Ιταλία το θέμα γοήτευε τους λογοτέχνες. Ο Ippolito Nievo, στο μυθιστόρημα Philosophical History of the Future Centuries (1860), υπέθεσε την κατασκευή «homunculi ή μηχανών», μια εφεύρεση που «ξεπερνά στο θαύμα της αιτίας και στο μεγαλείο των αποτελεσμάτων κάθε άλλο έργο που έχει προσέλκυσε ποτέ τη φαντασία του Ανθρώπου». Πιο μετριοπαθώς, ο Carlo Collodi φαντάστηκε το 1883 ότι ένα κομμάτι ξύλου θα μπορούσε να ζωντανέψει και να μεταμορφωθεί σε παιδί, τον Πινόκιο. Ένα παραμύθι που περιέχει ήδη όλα τα συστατικά των μελλοντικών ιστοριών για τα android: δεν είναι τυχαίο ότι ο Στίβεν Σπίλμπεργκ άντλησε έμπνευση από αυτό για την ταινία AI (2001).

Τα πρώτα ρομπότ με τη σύγχρονη έννοια, ωστόσο, εμφανίστηκαν το 1921, στο δράμα του Τσέχου Karel Capek με τίτλο RUR (Rossum's Universal Robots) . Αυτά τα ρομπότ είναι προϊόν του εργοστασίου Rossum και χρησιμοποιούνται ως φτηνό εργατικό δυναμικό. Το όνειρο του ιδρυτή του, Domin, είναι στην πραγματικότητα να απελευθερώσει το ανθρώπινο γένος από τη σκλαβιά της σωματικής κόπωσης.

Αλλά τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά: η ανθρωπότητα αντιδρά εγκαταλείποντας τον εαυτό της στην κακία και την νωθρότητα, αφήνει τα ρομπότ να κυριαρχήσουν και κατευθύνεται προς την εξαφάνιση.

ΣΚΛΆΒΟΙ ΤΟΥ ΜΈΛΛΟΝΤΟΣ. Αλλά αν η RUR ήταν η πρώτη που εισήγαγε τον όρο ρομπότ (από το τσέχικο robota, σκλαβιά), το πιο διάσημο android της δεκαετίας του 1920 ήταν η Μαρία, η γυναίκα ρομπότ από την ταινία του Fritz Lang Metropolis (1927): ένα κακό πλάσμα, με την αποστολή να σπείρει διχόνοια μεταξύ των επαναστατημένων μαζών. Αλλά το Lang's δεν είναι το πρώτο αυτόματο στον κινηματογράφο : ο δίσκος πηγαίνει στον μάγο Houdini, ο οποίος, το 1919, συμπεριέλαβε ένα στην ταινία The master mystery . Εδώ, το ρομπότ, το Automaton, βρίσκεται στην υπηρεσία μιας συμμορίας εγκληματιών: στο τέλος ο Χουντίνι καταφέρνει να καταστρέψει την πανοπλία του ρομπότ και ανακαλύπτει ότι τον χειριζόταν ο αρχηγός του ληστή.

Επομένως, σχεδόν ένα cyborg, ένας κυβερνητικός οργανισμός, ένα μείγμα τεχνητών και βιολογικών οργάνων. Από τη δεκαετία του 1930, το replicant έχει γίνει σταθερά στην επιστημονική φαντασία: πανταχού παρόν στα βιβλία και τις ταινίες του Isaac Asimov (Robot World, Star Wars, Terminator, Blade Runner), το θέμα δεν έπαψε ποτέ να συναρπάζει. Και θα συνεχίσει να το κάνει, τουλάχιστον μέχρι την ημέρα που τα ρομπότ θά είναι τόσο διαδεδομένα που δεν θά εκπλήσσουν πλέον κανέναν. Αν έρθει ποτέ αυτή η μέρα.

Da Frankenstein agli androidi: le creature dell'uomo - Focus.it