Τι είναι η Ενσωμάτωση; Η φιλοσοφία του σώματος του Maurice Merleau-Ponty

Σε όλη την ιστορία της φιλοσοφίας, υπήρξαν προσπάθειες να λυτρωθεί το σώμα από την ταπεινή του θέση στον Πλάτωνα. Ο Maurice Merleau-Ponty επιδιώκει να το ανυψώσει στο ρόλο του θεμελίου της φιλοσοφίας.

17 Ιανουαρίου 2023 

• Του Moses May-Hobbs , BA Ιστορία της Τέχνης με Φιλοσοφική Συγκέντρωση

Ο Γάλλος φιλόσοφος του 20ού αιώνα Μορίς Μερλώ-Ποντύ εντόπισε μια μακρά σειρά δυϊστών φιλοσόφων, ίσως τους κυριότερους, μεταξύ τους τον Πλάτωνα και τον Ντεκάρτ, που είχαν προσπαθήσει να διαχωρίσουν την αντίληψη από τα σώματα που κάνουν την αντίληψη. Στον πυρήνα του φαινομενολογικού του εγχειρήματος βρίσκεται ένας ισχυρός δεσμός μεταξύ του υποκειμένου που γράφει τη φιλοσοφία, του κειμενικού «εγώ» και του σώματός του. Το πιο βασικό του: αυτό το δέσιμο μας υπενθυμίζει ότι είμαστε πάντα και αδιαχώριστα τα σώματά μας, και αυτά τα σώματα είναι πάντα «ανοιχτά» (ή μπλεγμένα με) τον κόσμο. Η περίπτωση του Merleau-Ponty είναι ότι οι προσπάθειες των φιλοσόφων να αγνοήσουν το σώμα μας και τους κόσμους τους, συχνά ως το σημείο εκκίνησης του τι σημαίνει να κάνεις φιλοσοφία, είναι ασυνάρτητες.
Maurice Merleau-Ponty: Bodies and Necessity

                                                                Φωτογραφία του Maurice Merleau-Ponty, 

                                                                       μέσω https://www.merleauponty.org/.

Ο Maurice Merleau-Ponty προτείνει ότι ενώ έχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε και να μιλάμε για την αντίληψη σε πρώτο πρόσωπο, συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε τα σώματα, ακόμη και τα δικά μας σώματα, σε τρίτο πρόσωπο. Ως παράδειγμα, ασκεί κριτική στην περιγραφή του Ντεκάρτ για κάποιον με πόνο στο πόδι. Ο Ντεκάρτ προτείνει ότι ένας τέτοιος πόνος δεν υπάρχει στην πραγματικότητα στο ίδιο το πόδι – αυτό είναι απλώς απατηλό – αλλά μάλλον στο μυαλό, ένας πόνος που έχει προκαλέσει το πόδι ή κάποια βλάβη σε αυτό.
Ο Merleau-Ponty αντεπιτίθεται σε αυτήν την εντυπωσιακά μη διαισθητική περιγραφή του πόνου, επαναφέροντας το σώμα στο ρόλο του ως κάτι που είμαστε , όχι ως κάτι στο οποίο ζει το μυαλό μας . Επικρίνει τον Ντεκάρτ, και όσους ακολουθούν τον τρόπο του να μιλάει για το σώμα, επειδή κάνουν το σώμα μας να ακούγεται σαν άλλα αντικείμενα με τα οποία αλληλεπιδρούμε.
Ακόμα κι αν επρόκειτο να αλληλεπιδράσουμε με το σώμα των άλλων ανθρώπων με αυτόν τον τρόπο, προτείνει ο Merleau-Ponty, δεν είναι τόσο λάθος όσο αδύνατο να αντιμετωπίζουμε το σώμα μας σαν να ανήκε σε κάποιον άλλο. Αυτός γράφει:
«Παρατηρώ εξωτερικά αντικείμενα με το σώμα μου, τα χειρίζομαι, τα επιθεωρώ, περπατάω γύρω τους. Αλλά όσον αφορά το δικό μου σώμα, δεν το παρατηρώ: για να το κάνω, θα χρειαζόμουν ένα δεύτερο σώμα, το οποίο από μόνο του θα ήταν μη παρατηρήσιμο.
Merleau-Ponty, Φαινομενολογία της αντίληψης. (1945)

Το σώμα ως το έδαφος της αντίληψης

                                                        Μετά τον Φρανς Χαλς, Πορτρέτο του Ρενέ Ντεκάρτ, 

                                                                      γ. 1650 μέσω Wikimedia Commons.

Ο Maurice Merleau-Ponty συγκρίνει επίσης την αναγκαιότητα του σώματος με άλλα, ενδεχόμενα, πράγματα που μπορεί να περιβάλλουν το σώμα, όπως ρούχα που δεν βγάζει κανείς ποτέ, και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αυτή η εγγύτητα, έστω και μόνιμη, δεν κάνει αυτά τα εξαρτήματα παρόμοια με όργανα. Κάνοντας αυτή τη σύγκριση, ο Merleau-Ponty επιδιώκει να απορρίψει τους στοχαστές που φαντάζονται τα μέρη του σώματος να είναι απλώς κοντά στο μυαλό, που τό περιβάλλουν έτσι ώστε να αποκτούν μια ενδεχόμενη σημασία, αλλά όχι πιο ουσιαστική για αυτό, σε τελευταία ανάλυση, από οποιοδήποτε άλλο. άλλο μέρος του άμεσου περιβάλλοντος τής νοήσεως.
Ενώ η διάκριση μεταξύ οργάνων και ενδυμάτων μπορεί αρχικά να φαίνεται ξεκάθαρη, η σύλληψη του σώματος που υπονοεί είναι θεμελιώδης για την απόρριψη από τον Merleau-Ponty ομάδων στοχαστών από τον φιλοσοφικό κανόνα. Αν και είναι διαισθητική, αυτή η σκληρή διάκριση μεταξύ του ίδιου του σώματος και των αντικειμένων πέρα ​​από αυτό είναι επίσης δύσκολο να υποστηριχθεί μπροστά σε κάθε είδους περιπτώσεις που θολώνουν τα όρια του σώματος, και υπό το φως μεγάλου μέρους της φιλοσοφίας των σωμάτων που ακολούθησε τον Merleau- Ποντί.
Για τον Merleau-Ponty, το σώμα δεν είναι απλώς το έδαφος της αντίληψης στο βαθμό που περιέχει όργανα που μεταδίδουν σήματα στο συνειδητό μυαλό, ή ακόμα και στη συνειδητή οντότητα στο σύνολό της (αν και είναι αυτό το τελευταίο), αλλά το έδαφος της αντίληψης σε μιά φιλοσοφική έννοια? το σώμα καθιστά δυνατή τη σύλληψη της αντίληψης, με τρόπο που δεν το κάνουν τα άλλα αντικείμενα.

                                                                      Lucian Freud, Leigh Bowery, 1991

Απηχώντας το «πάντα ήδη» του Μάρτιν Χάιντεγκερ , ο Μερλώ-Ποντί απορρίπτει τα πάντα, από τα ρούχα μέχρι την προσθετική, και (θα μπορούσαμε να υπολογίσουμε) τις πιο φιλόδοξες προσθετικές και  cyborg φιλοδοξίες των θεωρητικών τών trans και υπερανθρώπων , ως ουσιαστικά μεταγενέστερες της υποκειμενικότητας. έναν τρόπο που το οργανικό σώμα δεν είναι.

Αυτά τα πράγματα μπορεί κάλλιστα να γίνουν αναπόσπαστα μέρη της αντίληψης, καθώς οποιοσδήποτε πρέπει να φοράει γυαλιά μπορεί εύκολα να αντιταχθεί, αλλά είναι δυνατό να φανταστεί κανείς (και να βιώσει) αντίληψη και σκέψη χωρίς αυτά, όπως είναι δυνατό και συνεκτικό να αντιληφθεί και να ενεργήσει ενώ λείπουν άκρα και αισθήσεις. Ωστόσο, το να φανταζόμαστε την αντίληψη και τη σκέψη ως εντελώς ασώματες, αφηρημένες ακόμη και από το σώμα χωρίς καθόλου λειτουργικές αισθήσεις, παραμένει για τον Merleau-Ponty ασυνάρτητο: κατά παράβαση της ίδιας της αναγκαιότητας.

Συνεχίζεται