Από την αρχαιότητα στον Ντεκάρτ και την πατερική παράδοση - π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Από την αρχαιότητα στον Ντεκάρτ και την πατερική παράδοση - π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Η σχέση θείου-ανθρώπου έχει αποτυπωθεί στην φιλοσοφική σκέψη και στον φιλοσοφικό λόγο σαν ένα θέμα το οποίο έχει προκαλέσει εντύπωση και προβληματισμό. Από τον φόβο της αρχαιότητας και την θεϊκή φύση που προκαλεί τρόμο και που απαιτεί τον σεβασμό, με τον ερχομό του Χριστού, η θεϊκή φύση φανερώνεται στον άνθρωπο σαν την ίδια την Αγάπη. 

Με αυτόν τον ερχομό η κλασσική φιλοσοφική σκέψη περί θείου, καταργείται και η σχέση με τον Θεό γίνεται άμεση και εντελώς αγαπητική. Οι σχέσεις τρόμου καταργούνται και πλέον γινόμαστε μέτοχοι στην Βασιλεία του Θεού και όχι απλοί παρατηρητές της. Πολλές φορές βλέπουμε στην σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, να δίνεται υπερβολικό βάρος στην ανθρώπινη κατανόηση των πραγμάτων, χωρίς όμως να δίνουμε βάση στο μήνυμα του Χριστού, το πλέον μήνυμα σωτηρίας και αγάπης, το μοναδικό μήνυμα το οποίο αξίζει να ακολουθούμε στην ζωή μας, για να αποτελέσουμε όλοι μας μέλη της Βασιλείας των Ουρανών.

ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

Οι ρίζες αυτού του πράγματος στον ευρωπαϊκό χώρο είναι πολύ παλιές. Τώρα αυτή την στιγμή τις διερευνώ ακόμα και στον Ευάγριο, έτσι. Το θέμα είναι ότι έφτασε στον Ακινάτη να γίνει θεολογία και φιλοσοφία αυτό. Ποιο δηλαδή; Το να έχω ένα υπερεξηρμένο ψυχολογικό υποκείμενο, το οποίο είναι ισάξιο του Θεού. Αυτό φαίνεται στον Ευάγριο ήδη. Τουλάχιστο όπως τον διαβάζω εγώ. Και θα βγει ένα βιβλίο γι’ αυτά τα θέματα, στα αγγλικά, ως δεύτερος τόμος του Analogical Identities. Λοιπόν, αυτό το υποκείμενο είναι ισόθεο, και κάνει μια κίνηση περίεργη, κυριαρχίας, καθώς προέρχεται από πτώση, πτώση του νου σε ψυχή και μετά σε σώμα, ανάποδη, όπου φαίνεται ουσιαστικά ολόκληρη την ιστορία να την υπερβαίνει, να την αποσαρκώνει, να την κάνει καθαρή δύναμη, και να αφομοιώνεται τελικά μέσα στο Θεό, σαν μέρος του. Καταλάβατε; Αυτό το φοβερό πράγμα, όταν εκκοσμικεύθηκε, σιγά σιγά, μες στη φιλοσοφία, ξεκίνησε ο Ακινάτης, το παρέλαβε με ένα ειδικό τρόπο, βρβρβρ, το προχώρησε, και μέσα από το γερμανικό μυστικισμό, τα περιγράφω αυτά, και έφτασε στον Καρτέσιο να γίνει «σκέφτομαι, άρα υπάρχω». Ποιος είσαι εσύ που σκέφτεσαι, άρα υπάρχεις; Δηλαδή αποφασίζεις την ύπαρξη σου εσύ. Επειδή σκέφτεσαι. Δηλαδή η ύπαρξη μου δεν είναι μετοχή πια, η ύπαρξη μου δεν είναι μοίρασμα. Τίποτα απ’ όλα αυτά. Γι’ αυτό το βιβλίο μου έχει τον τίτλο Participation as Distribution, η μετοχή ως μοίρασμα. Λοιπόν, μετοχή καμία, μοίρασμα κανένα, εγώ σκέπτομαι. Και αυτό είναι αρκετό για να με κάνει ίδιο με το υπέρτατο ον. Το οποίο και αυτό, λόγω του γεγονότος ότι εγώ σκέφτομαι, μένει συγκλονισμένο. Και υπόκειται και αυτό στη δική μου σκέψη. Και ο Θεός υπάρχει, επειδή τον σκέφτομαι. Καταλάβατε τι λέω; Από όλο αυτό το πράγμα απορρέει μια πνευματικότητα φοβερή. Η οποία μπορεί να είναι ηθικιστική, και είναι καμιά φορά. Νομικίστικη, και είναι. Μπορεί να είναι ξέρω γω φιλάνθρωπη, μπορεί να είναι γεμάτη αγάπη για τον κόσμο, πάντως είναι σε όλες της περιπτώσεις, η πνευματικότητα του υπερεξηρμένου υποκειμένου. Η οποία δεν θέτει καν σαν σκοπό την επικοινωνία με τον άλλο, τη σχέση με τον άλλο, την αγάπη για τον άλλο. Δεν το συζητάει καν. Είναι μια εξαέρωση. Όπως το φιλμ του Besson, το Lucy, αν το έχετε δει. Που αυτή εξαερώνεται στο τέλος…στο βιβλίο αυτό αναλύω αυτό το φιλμ. Είναι ωριγενικό, είναι εξαίσιο, και ευαγριανό, χωρίς να το ξέρει ο σκηνοθέτης. Παίρνει μια τεράστια ποσότητα ναρκωτικών, και αυτό την οδηγεί να κάνει πράγματα με το νου της αδιανόητα. Να μετέχει παντού, να μπαίνει στα κομπιούτερ, να μπαίνει στις συνειδήσεις, να τινάζει τους ανθρώπους πάνω χωρίς να τους ακουμπάει καθόλου, δείτε το. Παίζει η Scarlet Johansson. Ίσως είναι το καλύτερο φιλμ της. Και στο τέλος με αυτή την τεράστια δόση, την βλέπει ο επιστήμονας εκεί εκστατικός, και του λέει αυτή την φοβερή κουβέντα, «I am everywhere», έχει ταυτιστεί με το Θεό. τι ωραίο! Εξαίσιος ψευτο-ησυχαστικός τρόπος να ζει κανείς. Είχε και μια παρερμηνεία του ησυχασμού πίσω εδώ, που αν τα πω αυτά όπως τα θέλω, θα προξενήσω αντιδράσεις από μερικούς, που έχουν κάνει μεγάλη ζημιά με αυτήν, εγώ την ονομάζω, νιτσεϊκή ερμηνεία του ησυχασμού, στο αγγλικό μου βιβλίο. Ναι, νιτσεϊκή. Δηλαδή ο ησυχασμός είναι μια σειρά από εξάρσεις, εξαερώσεις, εξατμίσεις, πως το λένε evaporization, στα αγγλικά, καταλάβατε, που είναι αρκετός Ευάγριος και Ωριγένης μέσα, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι είναι ο Παλαμάς όμως, που σκοτωνόταν να μας πει για την αξία του σώματος, και την αξία του συναισθήματος. Δεν ξέρω αν έχει να κάνει με την ενσάρκωση αυτό. Θεολογικά είναι τεράστιο το πρόβλημα. Και βλέπετε πόσο σύνθετα είναι αυτά τα θέματα.

Εγώ προσπαθώ να προσεγγίζω τα θέματα μου με θεολογική βάση, αλλά και φιλοσοφικά ταυτόχρονα και ψυχολογικά, όταν χρειάζεται. Γιατί; Γιατί η ιστορία είναι μια της ανθρώπινης πραγματικότητας. Δεν είναι δέκα. Οι θεολόγοι νομίζω ότι κάνουν λάθος, όταν τα βάζουν αυτά τα πράγματα. Το τελευταίο μου βιβλίο έχει τον τίτλο «Αφανής αρμονία», και ο υπότιτλος είναι «Μεταφυσική ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας». Ένα βιβλίο που εξετάζω τα ερωτήματα που έθεσαν οι φιλόσοφοι στους πατέρες, και τα ερωτήματα που έθεσαν οι πατέρες στους φιλοσόφους. Πριν από λίγο επιχείρησα να το δώσω σε ένα εκπρόσωπο της σημερινής πατερικής θεολογίας, λοιπόν, δεν ήξερε πως να το δει. Τι μου λέτε; Λέτε ότι ο Ηράκλειτος είναι πατήρ της Εκκλησίας; Ε (κάνει μια γκριμάτσα αποδοκιμασίας)! Το θέμα είναι ότι ο Ηράκλειτος έθεσε μεγάλα ερωτήματα, τα οποία δεν είμαι σίγουρος ότι τα κατάλαβες. Και αν τα καταλάβεις, και αν καταλάβεις τι ακριβώς συνέβη με τον Πλάτωνα στην Εκκλησία, με τον Αριστοτέλη στην Εκκλησία, θα νιώσεις πολύ όμορφα. Για να καταλάβεις τι φοβερό πράγμα είναι αυτό, και πόσο συμπαγές είναι αυτό που συνέβη, και όμορφο, σε σχέση με τους αρχαίους φιλοσόφους, που έθεσαν καταπληκτικά ερωτήματα, ήταν πολύ καθαροί νόες, και είχαν βέβαια τα προβλήματα τους, είχαν τα αδιέξοδα τους, είχαν πολλά, το ένα το άλλο, εντάξει, αλλά είχαν τη δυνατότητα να θέτουν ερωτήματα. Και ταυτόχρονα οι πατέρες, σε τι υψηλό επίπεδο ανέλαβαν αυτού του είδους την ερωτηματοθεσία, και τι ερωτήματα έθεσαν αυτοί με τη σειρά τους στους αρχαίους φιλοσόφους, ούτως ώστε να υπερβούν την αρχαία φιλοσοφία σε πολλά πράγματα. Εξαίρετο γεγονός πνευματικό, και είναι κρίμα να μη το ξέρουμε, και απλώς να καταδικάζουμε τη φιλοσοφία στα σκουπίδια, την ψυχολογία στο τρίτο τάρταρο γιατί είναι και πιο μερικές φορές διεισδυτική, λοιπόν, και να είμαστε ευτυχισμένοι με τον φωτισμό και την κάθαρση, που δεν έχουμε. Που δεν έχουμε, αλλά μιλάμε γι’ αυτήν συνέχεια.

Να σας πω το εξής. Κάποτε ο Αριστοτέλης μας ειχε πει, ότι η αρετή είναι τρόπος να πραγματοποιηθεί η ανθρώπινη φύση στην αλήθεια της. Η νεωτερικότητα αμφισβητεί την ύπαρξη της ανθρώπινης φύσης. Και στη θέση της μπαίνει, αντί για το ερώτημα, τι είναι ο άνθρωπος, πως νιώθει ο άνθρωπος. Αυτό είναι η αντικατάσταση, το περιγράφω στο βιβλίο μου αυτό, του φιλοσοφικού ερωτήματος, με ένα ψυχολογικό ερώτημα. Επειδή ακριβώς τους φάνηκε υπερβολικά η μεταφυσική απάντηση η φιλοσοφική. Οπότε, το ερώτημα του τι οφείλω να πράξω, το καντιανό, το sollen, το ποιο είναι το καθήκον μου, μετεβλήθει σε ερώτημα, τι μ’ αρέσει να κάνω. Αυτό που άλλαξε είναι η έλλειψη πίστης, ότι υπάρχει μια αντικειμενική ανθρώπινη φύση. Στον Αριστοτέλη είναι βίωμα αυτό. Άρα τι είναι η ανθρώπινη φύση; Η ανθρώπινη φύση είναι κάτι που εγώ αποφασίζω πως είναι. Πέρασε απ’ τον υπαρξισμό αυτό, έτσι, κάτι που εγώ το επιλέγω, και έφτασε στη σημερινή κατάσταση, όπου όλα τα ερωτήματα, ακόμα και το ερώτημα της φυλετικότητας, έφτασε να είναι ένα ερώτημα γούστου.

Η μεταφυσική του σώματος και η διάκριση κτιστού και Ακτίστου κατά τον Ευάγριο Ποντικό

 Συνέχεια από: Τρίτη 31 Οκτωβρίου 2023

Πέρα όμως από την Τριαδολογία του Ευαγρίου, ορθόδοξη αποδεικνύεται και η μεταφυσική του που αφορά στο σώμα. Για όσους λοιπόν κατηγορούν τον Ευάγριο για πλατωνισμό, στηριζόμενοι στο έργο του Antoine Guillaumont, θα πρέπει να προσέξουν την άποψή του για τη θέση που έχει το σώμα στην ευαγριανή ανθρωπολογία. Στη θεολογία του σώματος ο Ευάγριος είναι γνήσιος εκφραστής της ορθόδοξης θεολογίας. Μάλιστα στο σημείο αυτό παρουσιάζεται μεταξύ του Ευαγρίου και της μαρτυρίας των αντιωριγένειων πηγών, μια ουσιώδης ασυμφωνία.  Για τον Ευάγριο περισσότερο από φυλακή, τόπος τιμωρίας ή μνήμα, το σώμα είναι εργαλείο απελευθέρωσης και σωτηρίας, όπως το θέλησε η προνοητική και πανάγαθη δύναμη του Θεού[1]. Αναμφίβολα, της δημιουργίας των σωμάτων προηγήθηκε μια κρίση, ή ακριβέστερα, σύμφωνα με την έκφραση του Ευαγρίου, μια «πρώτη κρίση» όμως αυτή η κρίση είχε ως σκοπό λιγότερο να απαγγείλει μια καταδικαστική απόφαση και περισσότερο να αποφασίσει ποιο σώμα και ποιος κόσμος ταίριαζαν στο κάθε λογικό ον που εξέπεσε.

Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά λόγια του Antoine Guillaumont «Η πρόνοια του Θεού δηλώνεται όχι μόνο με τη δημιουργία των σωμάτων, αλλά επακριβέστερα στη φροντίδα που είχε ο Θεός, ως καλός «ἰατρός» (πρβλ. V, 20) να δώσει σε κάθε λογικό ον το σώμα που του ταίριαζε, σύμφωνα με τον βαθμό της πτώσης του… Η θεϊκή πρόνοια φροντίζει λοιπόν, ώστε καθένας σε κάθε στιγμή να έχει το σώμα που του ταιριάζει. Και αυτό, λιγότερο για να τιμωρήσει απ’ όσο  να εξασφαλίσει καλύτερες συνθήκες σωτηρίας… Όλα τους, όμως, είναι προσωρινά. Δεν βρισκόμαστε, επομένως, μέσα σε  ένα γνωστικό σύστημα, όπου, από ένα αρχικό ατύχημα, ξεδιπλώνεται μια σειρά καταστροφών, μεταξύ των οποίων λαμβάνει θέση ο σχηματισμός του σώματος, ως αναγκαία και αναπόφευκτη συνέπεια: στο σύστημα του Ευαγρίου, μεσολαβεί πάντοτε η ελεύθερη και καλοπροαίρετη πρωτοβουλία ενός Θεού-δημιουργού. Γι’ αυτό μένει κατά βάση χριστιανός, παρά τις μεγάλες ετερόδοξες θέσεις»[2].

Επομένως, το σώμα που δημιούργησε ένας Θεός πρόνοιας δεν θα μπορούσε να είναι κακό· στην πραγματικότητα είναι απαραίτητο για την ολοκλήρωση της πρακτικής, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η απάθεια, προϋπόθεση της πνευματικής γνώσης. Με τη σύλληψή του για το σώμα ο Ευάγριος είναι αποφασιστικά αντιμανιχαϊστής. Γι’ αυτό και ο Antoine Guillaumont υποστηρίζει ότι «η έκθεση των αντιωριγενιστών, του Θεοφίλου και του Επιφανίου, είναι παραπλανητική και ανακριβής. Ο Ιερώνυμος και ο Θεόφιλος δεν ακολούθησαν παρά μόνο τον Επιφάνιο, κι αυτός, στην έκθεσή του των ωριγένειων πλανών, υπέκυψε στον πειρασμό να εξομοιώσει τον ωριγενισμό με μια εθνική φιλοσοφία, δηλαδή με έναν καθαρό γνωστικισμό. Βεβαίως, ήταν εύκολο να περάσουν από τη θεωρία περί προΰπαρξης και πτώσης τής ψυχής σ’ εκείνη του σώματος ως φυλακής και τάφου, ή από την ιδέα τής δημιουργίας του ορατού κόσμου, επακόλουθο της πτώσης των αόρατων πλασμάτων που δημιουργήθηκαν πρότερα, στην πλατωνική σύλληψη του ορατού κόσμου ως τόπου τιμωρίας, ή ακόμη και στη μανιχαϊστική σύλληψη της ύλης, ως στοιχείου ουσιωδώς κακού: όμως φαίνεται βέβαιο πως, κάνοντας αυτό το βήμα, αλλοίωναν τη φύση τού ωριγενισμού. Για τον ίδιο τον Ωριγένη, η δημιουργία της ύλης φαίνεται να αντιστοιχεί σε κάποια προνοητική πρόθεση, έτσι που η ύλη είναι καλή χάριν του σκοπού για τον οποίο δημιουργήθηκε· δεν υπάρχει κανένας λόγος να σκεφτούμε πως οι Ωριγενιστές του Δ΄ αιώνα είχαν για το σώμα και την ύλη διαφορετική αντίληψη. Σ’ αυτό το σημείο, λοιπόν, ο Ευάγριος δείχνει να είναι καλύτερος μάρτυρας για τον ωριγενισμό της εποχής του, από όσο οι αντιωριγενιστές που τον είδαν μέσω του παραμορφωτικού πρίσματος του νεοπλατωνισμού, δηλαδή της δυϊστικής γνωσιοθεωρίας»[3].

Σε ακόμη ένα καίριο σημείο που ο Ευάγριος αποδεικνύεται πιστός μαθητής των Καππαδοκών είναι η υιοθέτηση της διάκρισης μεταξύ κτιστού ακτίστου και των συνεπειών της. Σε αντίθεση με τον Στέφανο BarSoudaïli, ο Ευάγριος σε καμία περίπτωση δεν δέχεται την σύντηξη των νόων με τη Μονάδα. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του A. Guillaumont: «Εντούτοις υπάρχει, όπως πιστεύουμε, μία ουσιώδης διαφορά μεταξύ του Ευαγρίου και του Στεφάνου BarSoudaïli· γι’ αυτόν, η σύντηξη των νόων με τη Μονάδα μπορεί να πραγματοποιηθεί μ’ έναν τρόπο τόσο πλήρη επειδή υπάρχει, ήδη εξαρχής, συμφυσικότητα μεταξύ εκείνης κι αυτών, σύμφωνα με το σύνθημα που είχε αναγράψει στον τοίχο τού κελιού του: “Κάθε φύση είναι ίδιας φύσης με τη θεία ουσία”. Ο Ευάγριος, δίχως καμία αμφιβολία, δεν θα δεχόταν αυτήν τη διατύπωση· ήδη από την αρχή των Γνωστικών Κεφαλαίων, θέτει πράγματι ολοκάθαρα τη διαφορά φύσης που υπάρχει κατά τη γνώμη του ανάμεσα αφενός στο Αγαθό, που “δεν έχει αντίθετο, γιατί είναι στην ουσία του να είναι Αγαθό και στην ουσία τίποτε δεν αντιτίθεται”, και, αφετέρου, στα πλάσματα που τα ορίζει ως δεκτικά αντίθεσης. Ως πιστός μαθητής των Καππαδοκών, επιμένει πεισματικά στη θεϊκή ανωτερότητα: γι’ αυτόν, η λογική φύση ορίζεται ως γνωστική φύση και ο Θεός είναι το κατεξοχήν αντικείμενο της γνώσης, αλλά, για τον νου που ξαναβρήκε τη γύμνια του, ένα αντικείμενο ανεξάντλητο, έτσι που όσο περισσότερο αυξάνει η γνώση, τόσο αυξάνει και η άγνοια σχετικά μ’ αυτόν· επίσης, όσο ισχυρή και να είναι η ένωση, δεν θα υπάρξει ποτέ πλήρης εξίσωση μεταξύ του νου που έγινε “θεός” και του ίδιου του Θεού· στην ένωση με τη Μονάδα, η κτίση παραμένει κτίση, δηλαδή πάντοτε δεκτική αντίθεσης και φθοράς»[4]. 

Τέλος, στον επίλογο της μελέτης του αναγνωρίζει τον Ευάγριο ως τον δάσκαλο της ασκητικής και μυστικής θεολογίας. Όσο για την προσπάθεια των μεταγενέστερων που ανέλαβαν να διασώσουν το έργο του, υποστηρίζει πως φανερώνει τη συνειδητή τους επιλογή να προστατεύσουν μια πολύτιμη για όλους κληρονομιά, από την οποία αφαίρεσαν τις ετερόδοξες συλλήψεις που περιλάμβανε η σκέψη του δημιουργού της[5].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1] Βλ. A. Guillaumont, ό.π., σ. 110, υποσημείωση 135.

[2] Βλ. A. Guillaumont, ό.π., σ. 112, υποσημείωση 137.

[3]Βλ. A. Guillaumont,ό.π.,σ. 113.

[4]Βλ. A. Guillaumont, ό.π.,σσ. 324-325.

[5]Βλ. A. Guillaumont, ό.π., σ. 334.

Πηγή

ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ  ΤΟ ΚΙΝ/ΚΟ ΕΡΓΟ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ  ΣΩΜΑΤΙΔΙΟ ΘΕΟΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΜΕΤΑ ΜΟΡΦΩΝΕΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΕ ΥΛΗ

Tα πειράματα στο CERN και το σωματίδιο Higgs 

ΑΝΘΡΩΠΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ  ΒΡΙΣΚΕΙ ΕΝΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΙΣΑΞΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΟΝ ΕΥΑΓΡΙΟ, ΣΕΡΒΙΡΕΙ GREEK SALAD.