05 Μαρτίου 2024
Ανάμεσα στη Νάπολη και τη Νόλα υπάρχει ένα σταυροδρόμι όπου οι δρόμοι της σκέψης χωρίζουν, όχι μόνο η ιταλική αλλά και η σύγχρονη φιλοσοφία: από τη μια είναι η κοσμική σκέψη που πηγαίνει προς το άπειρο, από την άλλη η ιστορική σκέψη που πηγαίνει προς το αιώνιο. Αυτό είναι το αποφασιστικό σταυροδρόμι όπου η σκέψη χωρίζεται στο σταυροδρόμι της νεωτερικότητας. Το πρώτο εκφράστηκε από έναν φιλόσοφο με καταστροφικό πεπρωμένο, τον Τζορντάνο Μπρούνο ντα Νόλα , ο οποίος έστρεψε το βλέμμα της σκέψης του στο άπειρο, άνοιξε τον εαυτό του σε άπειρους χώρους και άπειρο γίγνεσθαι. Το δεύτερο εκφράστηκε από έναν παρεξηγημένο στοχαστή, τον Giambattista Vico από τη Νάπολη , ο οποίος ήθελε να γράψει την ιδανική αιώνια ιστορία της ανθρωπότητας και πίστευε ότι ο άνθρωπος κινήθηκε από την επιθυμία για αιωνιότητα. Φιλοσοφία του γίγνεσθαι το πρώτο, όπως αρμόζει στη νεωτερικότητα, ή φιλοσοφία του είναι, το δεύτερο, σύμφωνο με μια ρεαλιστική και μεταφυσική σκέψη.
Ένας αιώνας τους χώρισε. Πράγματι, τον ίδιο δέκατο έβδομο αιώνα, ο Μπρούνο τον εγκαινίασε τραγικά με τον θάνατό του στην πυρά, και τότε γεννήθηκε ο Βίκο. Αλλά ο Μπρούνο εκφράστηκε εξ ολοκλήρου τον δέκατο έκτο αιώνα και ο Βίκο εξέφρασε όλες τις σκέψεις του τον δέκατο όγδοο αιώνα. Ο Μπρούνο προεικόνισε το μονοπάτι της νεωτερικότητας, ο Βίκο σηματοδότησε την επιστροφή στη μεταφυσική. Ο Χριστιανισμός τους χώρισε, ακόμη και σε υπαρξιακό επίπεδο: ο Μπρούνο ήταν σκληρά αντιχριστιανικός και υπέστη τις ακραίες συνέπειες, ο Βίκο ήταν καθολικός, χριστιανός και είδε την Πρόνοια να ενεργεί στην ιστορία.
Ο Μπρούνο ταξίδεψε στην Ευρώπη, ο Βίκο παρέμενε πάντα στη Νάπολη και τα περίχωρά της. Ο Μπρούνο ανακαλύπτει το άπειρο του κόσμου χωρίς σύνορα, χωρίς ταυτότητα, χωρίς κέντρο, κινητό και επεκτατικό. έναν κόσμο αέναου γίγνεσθαι στον οποίο η ύπαρξη υποχωρεί στο μη ον, και η σοφία νοείται ως ηρωική μανία, ένα μαρτύριο και μια ανεξάντλητη επιθυμία για αυτό που δεν είναι. Ό,τι γίνεται προχωράει άπειρα, χωρίς όρια.
Στο Vico, όμως, ό,τι υπάρχει διαρκεί για πάντα, αλλά ό,τι ζει έχει τα όρια του χώρου και του χρόνου. Η ύπαρξη είναι αιώνια, ο ζωντανός πεθαίνει. Αλλά η ιστορία των ανθρώπων βρίσκεται μέσα σε μια ιδανική, αιώνια και παγκόσμια ιστορία.
Ήταν ο Giovanni Gentile που τους σκέφτηκε μαζί στην κοινή γραμμή της ιταλικής φιλοσοφίας. Τώρα ο Ναπολιτάνος ιταλομαρξιστής φιλόσοφος, Biagio de Giovanni, σε ηλικία 93 ετών, επιχειρεί το κατόρθωμα της σύγκρισης. Έγραψε ένα βιβλίο, Bruno, Vico and southern philosophy (επιστημονική έκδοση, Νάπολη) στο οποίο υπογραμμίζει τις αρμονίες και τις συγκλίσεις και σημειώνει τις αγεφύρωτες δυστονίες και αποκλίσεις μεταξύ των δύο στοχαστών. Τους θεωρεί καινοτόμους στη γλώσσα, μόνους και παρεξηγημένους, προβαλλόμενους στα ανοιχτά σενάρια της νεωτερικότητας, και τα δύο επικριτικά για την Ευρώπη. Αλλά στο Vico υπάρχει η ιδέα μιας οργανικής, ανθρώπινης και θεϊκής γνώσης, που ενώνει τον μύθο, τη θεολογία, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την επιστήμη και την ιστορία. Αν και Χριστιανός, σημειώνει ο Ντε Τζιοβάνι, ο Βίκο δεν μιλά ποτέ για Δημιουργία και Αποκάλυψη. Στην πραγματικότητα, ο Vico, ως φιλόσοφος, ερευνά τον κόσμο μετά τη δημιουργία, ασχολείται με την ιστορική πορεία που προκύπτει από αυτόν, χωρίς να ανατρέχει στα πρωταρχικά αίτια, αντικείμενο πίστης και αποκάλυψης και όχι έρευνας και σύγκρισης. Είναι μια αιτιολογημένη πολιτική θεολογία, διαισθάνεται την αλήθεια, αλλά γνωρίζει ότι η αλήθεια ανήκει μόνο στον Θεό. Ο άνθρωπος πρέπει να είναι ικανοποιημένος με το βέβαιο, το αληθοφανές, με την κοινή λογική, με την εξουσία και την παράδοση, με τις ποιητικές διαισθήσεις και με τα θραύσματα της αλήθειας στα μέτρα του. Ο Μπρούνο, από την άλλη πλευρά, είναι ειρωνικός με την Ενσάρκωση και την Αποκάλυψη και είναι ιδιαίτερα άγριος απέναντι στην Προτεσταντική, Λουθηρανική και Καλβινιστική θρησκεία, την οποία θεωρεί «μια αίρεση που πρέπει να εξοντωθεί». αλλά είναι επίσης πολύ επικριτικός για την καθολική πίστη και τη μωσαϊκή θρησκεία. Ερευνά τη φύση και τον κόσμο, περισσότερο από την ιστορία και την πίστη. πιστεύει ότι σε όλα τα πράγματα ζεί τό αντιθετό τους, στο φως υπάρχει η σκιά και ακόμη και η ζωή μας κάνει να είμαστε «in tristitia hilaris, in hilarite tristis», χαρούμενοι στη λύπη, λυπημένοι στη χαρά. Η σκέψη του Μπρούνο βιώνει τον ίλιγγο του απείρου, στην απεραντοσύνη του σύμπαντος χάνει το ένα, το ον, το αιώνιο. Μόλις ανοίξει αυτή η πόρτα, δεν μπορεί κανείς να παραμείνει μέσα σε έναν κλειστό κόσμο. στο τέλος το μη ον ακυρώνει το είναι. Η σκέψη του Vico είναι αντίθετα οντολογική, περιστρέφεται γύρω από το είναι και αναζητά το αιώνιο φως, ακόμα κι αν σκιαγραφεί μια «πολύ σωματική μεταφυσική», η οποία ενσωματώνεται στην ιστορία και τη ζωή, καθώς ο Χριστός γίνεται άνθρωπος. Και απορρίπτει τον ορθολογισμό και το καρτεσιανό cogito.
Ο Ντε Τζιοβάνι δεν θεωρεί τη σκέψη του Βίκο ως αντιμοντέρνα ή αντιρεφορμιστική, αλλά υποθέτει ότι υπάρχουν πολλαπλοί νεωτερισμοί, όχι μόνο ένας. Ο Βίκο σκιαγραφεί μια άλλη πιθανή νεωτερικότητα, τόσο σε σχέση με τον Μπρούνο όσο και σε σχέση με την επικρατούσα, που εδραιώθηκε στον απόηχο των επιστημών, των επαναστάσεων και της ορθολογικής αυτονομίας του υποκειμένου. Δεν είναι όμως εναντίον της επιστήμης, θαυμάζει τον Μπέικον, επαινεί «τον μεγάλο Γαλιλαίο», αναζητά μια νέα επιστήμη. Ο De Giovanni έχει δίκιο να σημειώνει ότι η ιταλική φιλοσοφία, τουλάχιστον η πιο σημαντική, λαμβάνει χώρα στη νότια Ιταλία, μεταξύ της Καμπανίας, του Αμπρούτσο, της Καλαβρίας και της Σικελίας και η πρωτεύουσά της παραμένει η Νάπολη, όπου ο Θωμάς Ακινάτης συνέκλινε , Campanella, Bruno, Vico, Spaventa. , Labriola και Croce. Υπογραμμίζει το μεγάλο θεωρητικό βάθος του Gentile (επίσης παρεξηγημένο, σημ.) σε σύγκριση με τον Croce, έναν διαπρεπή συγγραφέα της φιλοσοφίας, του πολιτισμού και της πολυποίκιλης ανθρωπότητας.
Πέρα από τους φιλοσόφους, το υποκείμενο θέμα παραμένει: το ουσιαστικό σταυροδρόμι μεταξύ της σκέψης του απείρου και της σκέψης του αιώνιου. Είναι η γραμμή που οριοθετεί δύο οράματα του κόσμου. Ο Δάντης είναι ο υπέρτατος ποιητής του αιώνιου, ο Λεοπάρντι είναι ο υπέρτατος ποιητής του απείρου. Στον πρώτο λάμπει το μεταφυσικό και θεολογικό φως, στον δεύτερο δονείται η τραγική κατάρα των ζωντανών. Στον Leopardi το άπειρο είναι η κοσμική απογοήτευση, η φρίκη, η συγκίνηση, το κενό και τελικά η εγκατάλειψη, ένα άχαρο ναυάγιο. Για τους Έλληνες το άπειρον, το άπειρο, ήταν καταδίκη, μια άβυσσος από την οποία έπρεπε να μείνεις μακριά. Για τον Μπόρχες, το άπειρο είναι η έννοια που διαφθείρει τα πάντα, περισσότερο από το κακό. Στο The Brief History of Infinity, ο μαθηματικός Paolo Zellini προειδοποιεί: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από την απώλεια του ορίου και του μέτρου». Το άπειρο που κατεβαίνει στη ζωή μας γίνεται «ίλιγγος των δυνατοτήτων» (Kierkegaard), παραλήρημα παντοδυναμίας ή πόνος ανικανότητας. Και τα δύο ασύλληπτα για εμάς, το αιώνιο και το άπειρο συμπίπτουν στο μυστήριο του Θεού ή του Ενός. Αλλά το πάθος για το αιώνιο θέλει πάντα αυτό που υπάρχει, το πάθος για το άπειρο θέλει πάντα αυτό που δεν υπάρχει. Αυτό είναι το κρίσιμο σταυροδρόμι.
Ένας αιώνας τους χώρισε. Πράγματι, τον ίδιο δέκατο έβδομο αιώνα, ο Μπρούνο τον εγκαινίασε τραγικά με τον θάνατό του στην πυρά, και τότε γεννήθηκε ο Βίκο. Αλλά ο Μπρούνο εκφράστηκε εξ ολοκλήρου τον δέκατο έκτο αιώνα και ο Βίκο εξέφρασε όλες τις σκέψεις του τον δέκατο όγδοο αιώνα. Ο Μπρούνο προεικόνισε το μονοπάτι της νεωτερικότητας, ο Βίκο σηματοδότησε την επιστροφή στη μεταφυσική. Ο Χριστιανισμός τους χώρισε, ακόμη και σε υπαρξιακό επίπεδο: ο Μπρούνο ήταν σκληρά αντιχριστιανικός και υπέστη τις ακραίες συνέπειες, ο Βίκο ήταν καθολικός, χριστιανός και είδε την Πρόνοια να ενεργεί στην ιστορία.
Ο Μπρούνο ταξίδεψε στην Ευρώπη, ο Βίκο παρέμενε πάντα στη Νάπολη και τα περίχωρά της. Ο Μπρούνο ανακαλύπτει το άπειρο του κόσμου χωρίς σύνορα, χωρίς ταυτότητα, χωρίς κέντρο, κινητό και επεκτατικό. έναν κόσμο αέναου γίγνεσθαι στον οποίο η ύπαρξη υποχωρεί στο μη ον, και η σοφία νοείται ως ηρωική μανία, ένα μαρτύριο και μια ανεξάντλητη επιθυμία για αυτό που δεν είναι. Ό,τι γίνεται προχωράει άπειρα, χωρίς όρια.
Στο Vico, όμως, ό,τι υπάρχει διαρκεί για πάντα, αλλά ό,τι ζει έχει τα όρια του χώρου και του χρόνου. Η ύπαρξη είναι αιώνια, ο ζωντανός πεθαίνει. Αλλά η ιστορία των ανθρώπων βρίσκεται μέσα σε μια ιδανική, αιώνια και παγκόσμια ιστορία.
Ήταν ο Giovanni Gentile που τους σκέφτηκε μαζί στην κοινή γραμμή της ιταλικής φιλοσοφίας. Τώρα ο Ναπολιτάνος ιταλομαρξιστής φιλόσοφος, Biagio de Giovanni, σε ηλικία 93 ετών, επιχειρεί το κατόρθωμα της σύγκρισης. Έγραψε ένα βιβλίο, Bruno, Vico and southern philosophy (επιστημονική έκδοση, Νάπολη) στο οποίο υπογραμμίζει τις αρμονίες και τις συγκλίσεις και σημειώνει τις αγεφύρωτες δυστονίες και αποκλίσεις μεταξύ των δύο στοχαστών. Τους θεωρεί καινοτόμους στη γλώσσα, μόνους και παρεξηγημένους, προβαλλόμενους στα ανοιχτά σενάρια της νεωτερικότητας, και τα δύο επικριτικά για την Ευρώπη. Αλλά στο Vico υπάρχει η ιδέα μιας οργανικής, ανθρώπινης και θεϊκής γνώσης, που ενώνει τον μύθο, τη θεολογία, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την επιστήμη και την ιστορία. Αν και Χριστιανός, σημειώνει ο Ντε Τζιοβάνι, ο Βίκο δεν μιλά ποτέ για Δημιουργία και Αποκάλυψη. Στην πραγματικότητα, ο Vico, ως φιλόσοφος, ερευνά τον κόσμο μετά τη δημιουργία, ασχολείται με την ιστορική πορεία που προκύπτει από αυτόν, χωρίς να ανατρέχει στα πρωταρχικά αίτια, αντικείμενο πίστης και αποκάλυψης και όχι έρευνας και σύγκρισης. Είναι μια αιτιολογημένη πολιτική θεολογία, διαισθάνεται την αλήθεια, αλλά γνωρίζει ότι η αλήθεια ανήκει μόνο στον Θεό. Ο άνθρωπος πρέπει να είναι ικανοποιημένος με το βέβαιο, το αληθοφανές, με την κοινή λογική, με την εξουσία και την παράδοση, με τις ποιητικές διαισθήσεις και με τα θραύσματα της αλήθειας στα μέτρα του. Ο Μπρούνο, από την άλλη πλευρά, είναι ειρωνικός με την Ενσάρκωση και την Αποκάλυψη και είναι ιδιαίτερα άγριος απέναντι στην Προτεσταντική, Λουθηρανική και Καλβινιστική θρησκεία, την οποία θεωρεί «μια αίρεση που πρέπει να εξοντωθεί». αλλά είναι επίσης πολύ επικριτικός για την καθολική πίστη και τη μωσαϊκή θρησκεία. Ερευνά τη φύση και τον κόσμο, περισσότερο από την ιστορία και την πίστη. πιστεύει ότι σε όλα τα πράγματα ζεί τό αντιθετό τους, στο φως υπάρχει η σκιά και ακόμη και η ζωή μας κάνει να είμαστε «in tristitia hilaris, in hilarite tristis», χαρούμενοι στη λύπη, λυπημένοι στη χαρά. Η σκέψη του Μπρούνο βιώνει τον ίλιγγο του απείρου, στην απεραντοσύνη του σύμπαντος χάνει το ένα, το ον, το αιώνιο. Μόλις ανοίξει αυτή η πόρτα, δεν μπορεί κανείς να παραμείνει μέσα σε έναν κλειστό κόσμο. στο τέλος το μη ον ακυρώνει το είναι. Η σκέψη του Vico είναι αντίθετα οντολογική, περιστρέφεται γύρω από το είναι και αναζητά το αιώνιο φως, ακόμα κι αν σκιαγραφεί μια «πολύ σωματική μεταφυσική», η οποία ενσωματώνεται στην ιστορία και τη ζωή, καθώς ο Χριστός γίνεται άνθρωπος. Και απορρίπτει τον ορθολογισμό και το καρτεσιανό cogito.
Ο Ντε Τζιοβάνι δεν θεωρεί τη σκέψη του Βίκο ως αντιμοντέρνα ή αντιρεφορμιστική, αλλά υποθέτει ότι υπάρχουν πολλαπλοί νεωτερισμοί, όχι μόνο ένας. Ο Βίκο σκιαγραφεί μια άλλη πιθανή νεωτερικότητα, τόσο σε σχέση με τον Μπρούνο όσο και σε σχέση με την επικρατούσα, που εδραιώθηκε στον απόηχο των επιστημών, των επαναστάσεων και της ορθολογικής αυτονομίας του υποκειμένου. Δεν είναι όμως εναντίον της επιστήμης, θαυμάζει τον Μπέικον, επαινεί «τον μεγάλο Γαλιλαίο», αναζητά μια νέα επιστήμη. Ο De Giovanni έχει δίκιο να σημειώνει ότι η ιταλική φιλοσοφία, τουλάχιστον η πιο σημαντική, λαμβάνει χώρα στη νότια Ιταλία, μεταξύ της Καμπανίας, του Αμπρούτσο, της Καλαβρίας και της Σικελίας και η πρωτεύουσά της παραμένει η Νάπολη, όπου ο Θωμάς Ακινάτης συνέκλινε , Campanella, Bruno, Vico, Spaventa. , Labriola και Croce. Υπογραμμίζει το μεγάλο θεωρητικό βάθος του Gentile (επίσης παρεξηγημένο, σημ.) σε σύγκριση με τον Croce, έναν διαπρεπή συγγραφέα της φιλοσοφίας, του πολιτισμού και της πολυποίκιλης ανθρωπότητας.
Πέρα από τους φιλοσόφους, το υποκείμενο θέμα παραμένει: το ουσιαστικό σταυροδρόμι μεταξύ της σκέψης του απείρου και της σκέψης του αιώνιου. Είναι η γραμμή που οριοθετεί δύο οράματα του κόσμου. Ο Δάντης είναι ο υπέρτατος ποιητής του αιώνιου, ο Λεοπάρντι είναι ο υπέρτατος ποιητής του απείρου. Στον πρώτο λάμπει το μεταφυσικό και θεολογικό φως, στον δεύτερο δονείται η τραγική κατάρα των ζωντανών. Στον Leopardi το άπειρο είναι η κοσμική απογοήτευση, η φρίκη, η συγκίνηση, το κενό και τελικά η εγκατάλειψη, ένα άχαρο ναυάγιο. Για τους Έλληνες το άπειρον, το άπειρο, ήταν καταδίκη, μια άβυσσος από την οποία έπρεπε να μείνεις μακριά. Για τον Μπόρχες, το άπειρο είναι η έννοια που διαφθείρει τα πάντα, περισσότερο από το κακό. Στο The Brief History of Infinity, ο μαθηματικός Paolo Zellini προειδοποιεί: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από την απώλεια του ορίου και του μέτρου». Το άπειρο που κατεβαίνει στη ζωή μας γίνεται «ίλιγγος των δυνατοτήτων» (Kierkegaard), παραλήρημα παντοδυναμίας ή πόνος ανικανότητας. Και τα δύο ασύλληπτα για εμάς, το αιώνιο και το άπειρο συμπίπτουν στο μυστήριο του Θεού ή του Ενός. Αλλά το πάθος για το αιώνιο θέλει πάντα αυτό που υπάρχει, το πάθος για το άπειρο θέλει πάντα αυτό που δεν υπάρχει. Αυτό είναι το κρίσιμο σταυροδρόμι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου