ΧΡ. ΓΙΑΝΝΑΡΑ: ΕΙΚΩΝ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

ΧΡ. ΓΙΑΝΝΑΡΑ: ΕΙΚΩΝ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

ΕΙΚΟΝΟΚΛΑΣΤΕΣ ΟΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Περιοδικό ΣΥΝΟΡΟ, Νο 36, 1965

Πρώιμο κείμενο του κ. Γιανναρά, με μεγάλη αξία όμως, διότι αφενός δεν άλλαξε η σκέψη του πάρα πολύ, αφετέρου επειδή εδώ βρίσκονται όλοι οι πυρήνες της φιλοσοφίας του!

Κατ’ αρχάς ξεκινά την θέση του περί ανθρωπίνου ή ακόμη περισσότερο περί ορθοδόξου προσώπου, δίπλα από την έννοια της προσωπικότητος. Διότι η προσωπικότης, η εξέλιξη του υποκειμένου, έχει ανάγκη αντιπάλου αντικειμένου, που στην προκείμενη είναι ο συντηρητισμός. Πάντοτε μέσα στα πλαίσια της νεωτερικότητος, της επαναστικότητος, ακόμη-ακόμη και του διαφωτισμού, διότι όπως θα δούμε υπερασπίζεται με πάθος το σώμα, η αναβάθμιση του οποίου εις βάρος της ψυχής είναι το θεμέλιο το ίδιο του διαφωτισμού, όπως αποδεικνύει και ο Κονδύλης στην διάσημη εργασία του περί διαφωτισμού.

«Οι εικονοκλάστες, οι συντηρητικοί της Ορθοδοξίας, προσκόπτουν στο σκάνδαλο του προσώπου. Η εικόνα είναι η βεβαίωση του προσώπου, η βεβαίωση της ελευθερίας».

«Με τη φυσική μας γέννηση “εφορέσαμεν την εικόνα του χοϊκού”, που δεν παύει να είναι εικόνα του Θεού Δημιουργού μας, παρ' όλη τη σύγχυση ατομικής φύσεως και προσώπου. Με την πνευματική μας αναγέννηση “φορέσωμεν και την εικόνα του επουρανίου” (Α´ Κορ. 15,49), θα αποτελέσουμε δηλαδή τον τύπο της ομοιώσεως του Θεού, την φανέρωση και αποκάλυψη του Θεού»!

Το κείμενο του αποστόλου, που ερμηνεύεται πιο πάνω είναι: «ἔστι σῶμα ψυχικόν, καὶ ἔστι σῶμα πνευματικόν. οὕτω καὶ γέγραπται• ἐγένετο ὁ πρῶτος ἄνθρωπος Ἀδὰμ εἰς ψυχὴν ζῶσαν• ὁ ἔσχατος Ἀδὰμ εἰς πνεῦμα ζωοποιοῦν• ὁ πρῶτος ἄνθρωπος ἐκ γῆς χοϊκός, ὁ δεύτερος ἄνθρωπος ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ. καὶ καθὼς ἐφορέσαμεν τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ, φορέσομεν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου»!

Τί κάνει εδώ λοιπόν ο Γιανναράς; Ενώ ο Απόστολος μιλά για την Δημιουργία και την αναδημιουργία του ανθρώπου, ο Γιανναράς μιλά για την γέννησή μας και την αναγέννησή μας! Στην Δημιουργία ανήκει βεβαίως το κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν. Αλλά από την Δημιουργία μέχρι την γέννησή μας παρεμβάλλεται η πτώση, η οποία αποφεύγεται εντέχνως από τον κ. Γιανναρά. Ο Θεός μάς δημιούργησε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν αλλά ακριβώς λόγω αυτού πέσαμε. Το κατ’ εικόνα ακριβώς είναι η αιτία της πτώσεώς μας, διότι μας έδωσε την ψευδαίσθηση ότι θα ομοιάσουμε στον Θεό με την Γνώση!

Το πρόσωπο που προτείνει ο κ. Γιανναράς δεν μπορεί να υπάρξει μέσα στην πραγματικότητα της πτώσεως. Και την καταργεί. Ο άνθρωπος μετά την πτώση δεν έζησε Φυσικά, αλλά ζεί ξανά σύμφωνα με την εντολή που του έδωσε ο Θεός, την κατάρα που έλυσε το Ευαγγέλιο.

"Οι εικονοκλάστες λοιπόν αρνούνται να ξεχωρίσουν την θέληση από το πρόσωπο. Το πρόσωπο από τη Φύση. Η ιστορική τους δε αφετηρία είναι ο Μονοθελητισμός". Ας δούμε όμως με συντομία τί έχει να πει στο θέμα ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ο οποίος πολέμησε και νίκησε τον Μονοθελητισμό.

ΠΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Περί φυσικού θελήματος, ήγουν θελήσεως

Το φυσικό θέλημα, δηλαδή την θέλησι, την λέμε δύναμι που ορέγεται το κατά φύσιν ον και συνέχει όλα τα ιδιώματα που ουσιωδώς ανήκουν στην φύσι. Η φύσις είναι θεληματική εαυτής και όσων φύσει την συνιστούν κατά τον ίδιο τον λόγο της υπάρξεώς της, ότι δηλαδή δημιουργήθηκε και υπάρχει για να ορέγεται!

Περί βουλήσεως

Βούλησις είναι όρεξις ωρισμένης παραστάσεως πραγμάτων που εξαρτώνται από εμάς ή δεν εξαρτώνται από εμάς, δηλαδή όρεξις που παίρνει μορφή με την διάνοια μόνο. Η μόρφωσις της παραστάσεως είναι όρεξις μόνης της διανοητικής δυνάμεως άνευ του κρίνοντος και αποφασίζοντος δικού μας λόγου και μοιάζει κάπως με την φυσική θέλησι.

Περί βουλής

Την βουλή, δηλαδή τη βούλευσι, την λένε όρεξι ζητητική, η οποία ζητεί να κρίνη περί ενός πράγματος που είναι στην δυνατότητά μας να πράξωμε ή όχι. Αυτό που προέκυψε από την βουλή είναι το προαιρετόν.

Η προαίρεσις είναι σύνοδος ορέξεως και βουλής και κρίσεως. Όταν ορεγώμεθα λοιπόν προηγουμένως σκεπτόμεθα και όταν σκεφθούμε κρίνομε, και αφού κρίνομε προαιρούμεθα εκείνο που ανεδείχθη εκ της κρίσεως καλύτερο ή όχι το χειρότερο. Η προαίρεσις εξαρτάται μόνο από τα εφ’ ημίν και τα δυνάμενα να γίνωνται δι’ ημών.

Μέχρι στιγμής αρχίζει να διακρίνεται πως ίσως η προαίρεσις να αποτελεί το περιεχόμενο του προσώπου που διδάσκει ο κ. Γιανναράς.

Έτσι λοιπόν και η βουλή και η κρίσις και η προαίρεσις, αφού ανήκουν στα εφ’ ημίν, επιδέχονται δύο ειδών τροπές! Δεν υπάρχει όμως προαίρεσις όταν δεν υπάρχει δυνατότης διττής τροπής, επειδή έχει φανερωθεί σε όλα η αυθυπόστατη και εμφανής αλήθεια. Τότε θα υπάρχη μόνο νοερά όρεξις ενεργής σ’ αυτούς που έτσι είναι η φύσις τους να ορέγωνται, όρεξις η οποία αφράστως φθάνει την μυστική απόλαυσι τού ίδιου τού κατά φύσιν ορεκτού. Καθένας μας επομένως θα απολαύση την υπερφυά μέθεξι τόσο όσο την επόθησε. Έτσι μία είναι η θέλησις πάντων, διαφορετική όμως κατά τον τρόπο της κινήσεως προς το ποθούμενο.

Η θέλησις όλων των ανθρώπων δεν είναι μία κατά τον τρόπον της κινήσεως. Ούτε λοιπόν μπορεί να είναι μία η θέλησις του Θεού και των σωζομένων. Μία είναι η θέλησις του Θεού, και των αγίων, η σωτηρία των σωζομένων. Όμως ο Θεός παρέχει Εαυτόν σε όλους όσους εκ φύσεως τον ορέγονται κατά την αναλογία της πίστεως εκάστου.

Άρα το θέλημα του Θεού είναι φύσει σωστικό, και το θέλημα των ανθρώπων φύσει σωζόμενο.

Νά πως συνθέτει ο Άγιος Μάξιμος τα περί ορθόδοξου προσώπου!

Ο πιστός με τον λόγο επιδιώκει την γνώσι της φύσεως των όντων που γεννά την αρετή. Με τον νου πετυχαίνει την απλανή ένωση, περιορίζοντας κάθε κίνηση αιώνος και χρόνου. Έτσι στον λόγο και τον νου εισέρχεται ο πόθος του Θεού θερμότερος και με την απειρία του (το θείο) κάνει συνεχώς να παρατείνεται κατά τον πόθο σου η κίνησις προς τον Θεό. Τέλος της εφέσεως είναι ο Θεός. Σ’ αυτόν βρίσκει την πληρότητά του ο πόθος. Η μόνη αντίληψι που έχει ο λόγος γι’ αυτά είναι η πείρα. Ο βίος λοιπόν δίνει υπόστασι στον λόγο και ο λόγος γίνεται φυσικός τρόπος ζωής. Βίος και λόγος χαράζουν τον καινόν αληθώς κατά Χριστόν άνθρωπον [Δια τούτο τού μεν λόγου γίνεται πρόσωπον ο βίος, τού δε βίου φύσις ο λόγος], τον άνθρωπον τον ευμιμήτως φέροντα του κτίσαντος Θεού την εικόνα και την ομοίωσιν. Εικών και ομοίωσις είναι η αλήθεια και η αγαθότης, η μία σκοπός της θεωρίας, η άλλη σκοπός της πράξεως, η μια μεν εχθρός του ψεύδους και η άλλη της πονηρίας αντίπαλος!

Ο κ. Γιανναράς λοιπόν προσπάθησε να εκσυγχρονίσει την πατερική διδασκαλία περί προσώπου και περί θεώσεως. Έβαλε όμως μέσα στην σύνθεσί του λόγω άγνοιας περισσότερα σύγχρονα θέματα τα οποία σιγά-σιγά έφθειραν τα λίγα παραδοσιακά και στον ίδιο τον κ. Γιανναρά όπως δείχνει η εξέλιξις του. Νά μερικά καταστροφικά στοιχεία ήδη παρόντα, εκτός από την ασάφεια της χρήσεως της φύσεως όπως είδαμε ήδη! «Η εικονογραφία είναι η άρνηση των ηθικών προτύπων, το “γεγονός” του προσώπου είναι μια ηθική διακινδύνευση, προϋποθέτει διάλογο με τον Θεό, δηλαδή την αίσθηση της απουσίας του Θεού, ό,τι ονομάζουμε μετάνοια! Το ανθρώπινο πρόσωπο είναι η υποστατική “σύγκρασις” και “ζεύξις” ύλης και πνεύματος. Ο άνθρωπος αποτελεί εικόνα του Θεού ακριβώς και σαν τέτοια καθολική σύνθεση!;» [Ο σκοπός είναι, αναβαθμίζοντας το κατ`εικόνα και καθ`ομοίωσιν, να καταργηθεί η ενσάρκωση, ή να ερμηνευθεί σαν αποκατάσταση, όχι σαν ανακαίνιση]

Καταλήγει δε όπως και ο κ. Ζηζιούλας στην οντολογία της εικόνος!

Και χάνεται στην ταυτότητα, τον νόμο της οντολογίας, αφανίζοντας ολόκληρη την παράδοσί μας, την οποία προσπάθησε να σώση, αντί να προσπαθήσει δι’ αυτής να σωθή ο ίδιος.

Ενώ λοιπόν προσφέρει μια καταπληκτική ερμηνεία της εσχατολογίας μας λέγοντας πως το «έσχατον» αφορά τον τύπο του «καινού ανθρώπου», τον «ανακαινούμενον εις επίγνωσιν κατ’ εικόνα του κτίσαντος αυτόν», εξηγώντας ότι αυτή η ανακαίνιση -εις επίγνωσιν- κατ’ εικόνα, αποτελεί την «φανέρωση» των τέκνων του Θεού, την πληρότητα του ανθρώπινου προορισμού (ακολουθώντας κατά πόδας τον Άγιο Μάξιμο, όπως είδαμε) καταλήγει στη μέση τού δρόμου, άδοξα, λέγοντας πως ο άνθρωπος πραγματοποιεί την προσωπική του υπόσταση μέσα στο γεγονός του εικονισμού του Θεού, στον εικονισμό του προσωπικού Θεού στο ανθρώπινο πρόσωπο. Ο άνθρωπος γίνεται «τόπος Θεού», η εμφάνιση και φανέρωση του Θεού! Δεν ακολούθησε τον Άγιο Μάξιμο μέχρι το τέλος ο οποίος βεβαιώνει πως έκαστος των πιστών θα απολαύσει την υπερφυά μέθεξη τόσο όσο την επόθησε και επιπλέον,[Βίος και λόγος χαράζουν τον καινόν αληθώς κατά Χριστόν άνθρωπον [Δια τούτο τού μεν λόγου γίνεται πρόσωπον ο βίος, τού δε βίου φύσις ο λόγος], τον άνθρωπον τον ευμιμήτως φέροντα του κτίσαντος Θεού την εικόνα και την ομοίωσιν. Εικών και ομοίωσις είναι η αλήθεια και η αγαθότης, η μία σκοπός της θεωρίας, η άλλη σκοπός της πράξεως, η μια μεν εχθρός του ψεύδους και η άλλη της πονηρίας αντίπαλος!]αφετέρου την άμεση μέθεξη τού ιδίου τού εκ φύσεως ποθουμένου. [Και προς αυτό το φύσει ποθούμενον άμεσον συνανάκρασιν]

Προδόθηκε από το σύγχρονο αίτημα της ελευθερίας. Και δηλώνει πως για να αποτελέσω την εικόνα του Θεού, αυτό προϋποθέτει απάρνηση του λόγου και αποδοχή του όλου ανθρώπου ως οργάνου για την προσέγγιση της αλήθειας. Ο εικονισμός προϋποθέτει τον διάλογο του προσώπου, την ανθρώπινη ελευθερία!

Τα καινοφανή σημεία είναι ξεκάθαρα. Η φύσις είναι διαφορετική από την ανθρώπινη φύση τής Πατερικής παραδόσεως και ο λόγος είναι η λογική.

Αυτή την ελευθερία εισάγει τελικώς και στην Αγία Τριάδα, γράφοντας στο ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ: «Αιτιώδης αρχή του υπαρκτικού γεγονότος είναι ο Πατήρ ο οποίος ελεύθερα θέλει να υπάρχει, και την ελευθερία αυτοκαθορισμού του την πραγματοποιεί ως αγάπη “γεννώντας” τον Υιό και “εκπορεύοντας” το Πνεύμα. Υπόσταση το Είναι του ως κοινωνούμενη αγάπη, μελιζόμενο και μη-διαιρούμενο.

Καταδικάζοντας το ορθόδοξο πρόσωπο σε ομοιότητα με την Persona Dei των Γερμανών φιλοσόφων και με την σύγχρονη προσωπικότητα, αγνοώντας δε πως αυτός ο ορισμός του έχει καταδικαστεί από Συνόδους και πως ο Γρηγόριος θεολόγος ο οποίος αντιμετώπισε την κακοδοξία είπε χαρακτηριστικά!

Μπράβο στους Χριστιανούς, τώρα ανακαλύπτουν και μια Μητέρα του Χριστού, την Ελευθερία και μια θεία, την θέληση του πατρός!

Μπορεί να φανεί χρήσιμη η ορολογία του στο μέλλον, για την ώρα μπερδεύει θανάσιμα όσους αγνοούν και όσους θέλουν να αγνοούν.

Όσο για το σώμα, τον Δούρειο Ίππο του Διαφωτισμού που γκρέμισε τα τείχη της Ιεροπρέπειας, γράφει: «Οι εικονοκλάστες είναι πάντοτε δυαλιστές. Δυσπιστούν προς το σώμα, εντοπίζουν την προέλευση της αμαρτίας σε μόνη την υλική φύση. Αρνούνται το σώμα κι ωστόσο η φοβία που τους παρακολουθεί, μολύνει τη ζωή με υποσυνείδητα συμπλέγματα. Παραχωρούν τον γάμο σαν ανέραστη καταφυγή συμβιβασμού με τη σάρκα, τούς είναι ακατανόητος, τόσο ο ανθρώπινος, όσο και ο θείος έρως. Δεν υπάρχει μυστική ζωή στους εικονοκλάστες, μόνο μίμηση και αυτοπειθαρχία».

Έχει δίκιο. Αλλά μπορούμε να τους κατηγορήσουμε που φοβούνται το σώμα; Που δεν μπορούν να διακρίνουν ανάμεσα στο σώμα και στην σάρκα; Που κάνουν την ζωή τους κόλαση; Διότι η αδιακρισία ακριβώς είναι η κόλαση, όπου καίγονται μαζί με τα ξερά και τα χλωρά. Είναι και αυτοί για λύπηση, ιδίως οι Έλληνες καθαροί. Πήραν τον εύκολο δρόμο, χωρίς ρίσκο και χάνονται σαν τις μωρές παρθένες!

Αμέθυστος