Παρασκευή 19 Απριλίου 2024

Eric Voegelin - Οι “νόμοι” του Πλάτωνος (11)

Συνέχεια από: Δευτέρα 15 Απριλίου 2024

KATA ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ (ΤΟ ΑΝΤΙΦΩΝΟ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ)

Eric Voegelin

Τάξη και Ιστορία

Τόμος ΙΙΙ

Πλάτων και Αριστοτέλης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ - Οι “νόμοι”

4. Πολιτική μορφή (4η συνέχεια)

Το πρωταρχικό χαρακτηριστικό των θεσμών που χρησιμεύουν ως κατάλληλο δοχείο για το πνεύμα είναι η συστολή (συρρίκνωση) των στοιχείων. Συζητώντας για την εκλογή του συμβουλίου της πόλης, ο Ξένος δηλώνει ότι η εκλογική μέθοδος που επινόησε θα χαράξει τη μέση λύση ανάμεσα στη μοναρχία και τη δημοκρατία, όπως πρέπει πάντα να κάνει ένα σύνταγμα. Μόνο με τη χάραξη ενός μέσου (μέσον) θα μπορέσει ο νομοθέτης να πραγματοποιήσει τη συνοχή της πόλις μέσω της αυθεντικής φιλίας. Ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει φιλία ανάμεσα στον σκλάβο και τον αφέντη, ανάμεσα στον ευτελή και τον ευγενή, αν και στους δύο αποδίδονται ίσες τιμές στην κοινότητα, διότι για όσους δεν είναι ίσοι, η ισότητα γίνεται ανισότητα αν δεν διατηρηθεί ένα δίκαιο μέτρο (μέσον). Η ισότητα και η ανισότητα είναι οι δύο κυριότεροι λόγοι για τη διχόνοια σε μια πόλιν. Η αρχαία ρήση ότι η ισότητα γεννά τη φιλία είναι αληθινή, αρκεί να γίνει σωστά κατανοητή η έννοια της ισότητας. Πρόκειται, ωστόσο, για μια διφορούμενη έννοια. Είναι απαραίτητο να διακρίνουμε δύο τύπους ισότητας, έναν μηχανικό και έναν αναλογικό. Η μηχανική ισότητα, που βασίζεται στον "αριθμό, το βάρος και το μέτρο", υλοποιείται εύκολα σε κάθε κοινωνία με την απλή διανομή βραβείων/διακρίσεων και θέσεων/αξιωμάτων με κλήρωση. Ο άλλος τύπος ισότητας απορρέει από την "κρίση του Δία". Αν και δεν υλοποιείται εύκολα, τα αποτελέσματα που επιτυγχάνει όπου και αν καθιερωθεί, τόσο σε δημόσια όσο και σε ιδιωτικά θέματα, είναι εξαιρετικά ευεργετικά. Η αναλογική ισότητα αποδίδει τη μεγαλύτερη αμοιβή σε όσους διακρίνονται για την αρετή και τη μόρφωση και τη μικρότερη αμοιβή σε όσους έχουν αντίθετη φύση. Μια δίκαιη τάξη δεν μπορεί ποτέ να εγκαθιδρυθεί με την εξυπηρέτηση μερικών τυράννων ή του λαού, αλλά  μόνο με τη χορήγηση αυτής της αληθινής ισότητας στους άνισους.

Ενώ δεν μπορεί να υπάρξει τάξη χωρίς την υλοποίηση της αναλογικής ισότητας, ο νομοθέτης πρέπει επίσης να λάβει υπόψη του την αναγκαιότητα της μηχανικής ισότητας. Η αρχή της αναλογικής ισότητας δεν μπορεί να εφαρμοστεί αδιακρίτως σε μια πολιτική κοινότητα, διότι η αυστηρή εφαρμογή της θα προκαλούσε τη δυσαρέσκεια των μαζών σε τέτοιο βαθμό που η εξέγερση θα γινόταν αναπόφευκτη. Η αμεροληψία και η επιείκεια συνιστούν ασφαλώς παραβιάσεις της αυστηρής τάξης της τέλειας δικαιοσύνης, αλλά γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει οπωσδήποτε να εισαχθούν στην τάξη αυτή. Οι μάζες, οι οποίες δεν μπορούν να κατακτήσουν θέσεις τιμής μέσω των προσωπικών τους προσόντων, θα πρέπει να έχουν άλλα μέσα για να τις αποκτήσουν, διότι διαφορετικά θα είναι δυσαρεστημένες. Η εκλογή με κλήρωση θα πρέπει να συνδυαστεί με την αριστοκρατική εκλογή ακολουθώντας το κριτήριο της αριστείας και θα προσφέρει μια αποτελεσματική διέξοδο στη δυσαρέσκεια των μαζών. Πρόκειται προφανώς για μια παραχώρηση όχι χωρίς κινδύνους, αλλά το μόνο που μπορεί να κάνει ο πολιτικός είναι να επικαλεστεί τον Θεό και την τύχη, καθώς και να προσπαθήσει να κατευθύνει την κλήρωση με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλέσει όσο το δυνατόν λιγότερη ζημιά στη δίκαιη τάξη (756E-758A).

Στόχος της κατασκευής είναι η δημιουργία της φιλίας ως δεσμού συνοχής της κοινότητας. Ακριβώς εδώ έγκειται η διαφορά μεταξύ της πλατωνικής αντίληψης μιας μικτής μορφής και ενός απλού θεσμικού στρατηγήματος που αποσκοπεί στη δημιουργία σταθερότητας μέσω της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των μερών που απαρτίζουν το σύστημα. Η ιδέα της ισορροπίας δυνάμεων θα στηριζόταν στην παρατήρηση ότι τα μέλη της κοινότητας τείνουν κατά βάση να υπερισχύουν το ένα του άλλου και μόνο ο έλεγχος μιας αντίπαλης δύναμης θα μπορούσε να τα συγκρατήσει από την πραγματοποίηση των επιθυμιών τους. Η αντίληψη του Πλάτωνα, ωστόσο, δεν χαράζει μια ισορροπία μεταξύ εξουσιαστών (ηγεμόνων) και εξουσιαζόμενων (υπηκόων), αλλά μάλλον μεταξύ εκείνων που είναι ευγενείς και εκείνων που δεν είναι. Ο Πλάτων υπερβαίνει τις ταξικές δομές και την ισορροπία των συμφερόντων στο εσωτερικό μιας κοινωνίας και αγγίζει το βαθύτερο πρόβλημα της εξισορρόπησης των συναισθημάτων μιας δεδομένης κοινωνικής ομάδας, έτσι ώστε η ακαμψία του αξιώματος που βασίζεται στην υπεροχή του πνεύματος να μην οδηγήσει στην έκρηξη των κατώτερων ενστίκτων των μαζών, ενώ, ταυτόχρονα, η αναπόφευκτη παραχώρηση στις μάζες να μην καταστρέφει την πνευματική υπόσταση της κοινότητας. Με τον κατευνασμό των κατώτερων ενστίκτων των μαζών μέσω παραχωρήσεων που δεν πρέπει, ωστόσο, να φτάνουν τόσο μακριά ώστε να ταπεινώνουν όσους είναι προικισμένοι με άριστες ιδιότητες, θα δημιουργηθεί ένας δεσμός φιλίας μεταξύ ετερογενών στοιχείων.

Στην κατασκευή αυτή ο Πλάτων τοποθετεί το σύμβολο της μικτής μορφής αμέσως μετά από εκείνο των μαριονετών. Στην Πολιτεία, τα κατώτερα στοιχεία της κοινότητας συγκρατούνταν από τον μύθο της αυστηρής κατανομής των μετάλλων μεταξύ των τριών κοινωνικών στρωμάτων. Στο σύμβολο της μαριονέτας, τα στοιχεία του ψυχισμού συστέλλονται στις εντάσεις που ενυπάρχουν σε κάθε ψυχή μεταξύ συναισθημάτων, αντιλήψεων και αντανακλαστικής διαίσθησης (στοχαστικής διορατικότητας). Η ψυχή περιλαμβάνει τώρα μέσα της τον χρυσό της ηγεσίας μαζί με τα κατώτερα μέταλλα. Παρομοίως, με τον ίδιο τρόπο, η επέκταση της κοινότητας στο σύνολό της συρρικνώνεται μέσω της μετατόπισης που εισάγεται στη έννοια της φιλίας - από εκείνο του συναισθήματος που συνδέει σε μια υπαρξιακή κοινότητα τους ίσους στο πνεύμα, σε εκείνο του συναισθήματος που συνδέει σε ένα κοινό σύνολο τόσο τους ευγενείς όσο και τους κατώτερους. Οι θεσμοί που έχουν οριστεί να δημιουργήσουν αυτή την κατάσταση συναισθήματος είναι το δοχείο που μπορεί να συγκρατήσει το πνεύμα και δεν θα σπάσει κάτω από την πίεσή του.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου