Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΩΝ
Ο κόσμος ανάποδα και οι εχθροί του. Ας προσπαθήσουμε να διαβάσουμε τη διαμάχη μεταξύ των δύο κόσμων σαν να είμαστε εξωτερικοί παρατηρητές. Από τη μια, υπάρχει η αφυπνιστική κυριαρχία, μια σύνθεση πολιτικής ορθότητας, ακυρώσεως κουλτούρας και προοδευτικού φανατισμού, και από την άλλη, οι πραγματικές, φυσικές, κανονικές, δηλαδή κοινές, ζωές του κόσμου. Πώς να εξηγήσετε τη σύγκρουση αφήνοντας πίσω τις πολεμικές και τις επιθετικότητες; Είναι ο πόλεμος μεταξύ νέων και παλαιών προκαταλήψεων : αυτές πηγάζουν από την εμπειρία και την κοινή λογική, που εδραιώνονται με την πάροδο του χρόνου, οι άλλες προέρχονται από αλλαγές και από την ιδεολογία της αλλαγής που θεωρεί ό,τι αλλάζει θετικό. Οι προκαταλήψεις του πρώτου τύπου μπορούν να οριστούν ως συντηρητικές ή παραδοσιακές, και σχετίζονται με μια κληρονομιά πρακτικών, συναισθημάτων, πολιτισμών, των οποίων η παγιωμένη και καθολική χρήση μας κάνει να τίς αντιλαμβανόμαστε ως φυσικές, σωστές, φυσιολογικές. Οι προκαταλήψεις νέου τύπου, από την άλλη, θεωρούν αρνητικό ό,τι παραμένει στην ταυτότητα κάποιου και υπερασπίζεται τις παραδόσεις και κρίνουν κάθε χειραφέτηση από αυτά τα πλαίσια, κάθε ανατροπή και ρευστότητα, ως θετική.
Οι προκαταλήψεις του πρώτου τύπου είναι κυρίως δημοφιλείς, σχετίζονται με ένα κοινό συναίσθημα που μεταδίδεται, το οποίο είναι συνυφασμένο με την πραγματική ζωή των λαών και τους οικογενειακούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς δεσμούς τους εδώ και πολλές γενιές. Και όλα αυτά θεωρούνται «φυσικά». Οι προκαταλήψεις του δεύτερου τύπου όμως είναι μειοψηφικές, αν όχι ελιτιστικές, αφορούν μειονότητες, ιδεολογίες και επιλογές που αντιπαραβάλλουν ή διαλύουν προκαθορισμένες σχέσεις και ό,τι ορίζεται ως φυσικό.
Η τρέχουσα μυστικοπάθεια είναι να πιστεύουμε ότι οι πρώτες είναι προκαταλήψεις, προερχόμενες από δεισιδαιμονίες, αμβλύτητα, ακαμψία, σκοταδισμό, ενώ οι δεύτερες είναι ώριμες, κριτικές, εξελιγμένες κρίσεις. Αλλά όχι, είναι και οι δύο προκαταλήψεις, και όχι μόνο με την αρνητική χροιά που συνήθως δίνουμε στη λέξη προκατάληψη, αλλά με μια ευρύτερη και πιο ασκητική έννοια: οι προκαταλήψεις είναι κρίσεις που δεν σχηματίζονται στο μυαλό μας και προηγούνται του συλλογισμού και τις οποίες κληρονομούμε από το περιβάλλον, από προηγούμενες γενιές, από τη ζωή των λαών ή από κάποιες ηγεμονικές μειονότητες –ελίτ, ολιγαρχίες, αιρέσεις, φατρίες– ή είναι προκατασκευασμένες από τα ιδεολογικά και επικοινωνιακά όργανα που κυριαρχούν αυτή την εποχή. Ότι οι προκαταλήψεις είναι απαραίτητες για την κοινωνία δεν τό λένε μόνο συντηρητικοί συγγραφείς, όπως ο Burke ή ο de Maistre, ή πιο πρόσφατοι συντηρητικοί όπως ο Roger Scruton, αλλά και ερμηνευτικοί φιλόσοφοι όπως ο Hans George Gadamer. Αλλά πρώτα από όλα ο Giambattista Vico το είπε όταν υπογράμμισε τη σημασία της αληθοφάνειας και της κοινής λογικής: όταν δεν έχεις την αλήθεια, μείνε στο σίγουρο. Οι δεισιδαιμονίες, για τον Βίκο, δεν είναι επιβλαβείς σκοταδιστικές ανοησίες, αλλά όπως λέει και η ίδια η λέξη, είναι σωζόμενα κομμάτια αρχαίων βεβαιοτήτων. Και αναφέροντας τον Πλούταρχο, ο Ναπολιτάνος φιλόσοφος είπε ότι τα φωτεινά έθνη προέκυψαν από δεισιδαιμονίες, ενώ κανένα δεν προέκυψε ποτέ από τον αθεϊσμό - σήμερα θα λέγαμε από τον κυνικό μηδενισμό. Αλλά όπως λέει και η ίδια η λέξη, είναι σωζόμενα κομμάτια αρχαίων βεβαιοτήτων.
Πώς να επιβιώσεις σε μια κοινωνία διχασμένη ανάμεσα σε αντίθετες και ανυπέρβλητες προκαταλήψεις, υπάρχει μια πιθανή μεσολάβηση ή τουλάχιστον ένα σύμφωνο, μια εκεχειρία για να εξασφαλιστεί η συνύπαρξη χωρίς ο καθένας να παραιτηθεί από τις πεποιθήσεις του; Το πρόβλημα είναι διπλό: η διάκριση αφενός μεταξύ προκαταλήψεων και κρίσεων, που απαιτούν κριτική αίσθηση. Και από την άλλη να διακρίνεις τις προκαταλήψεις και την φανερή και ιστορικά ριζωμένη πραγματικότητα. Θα δώσω δύο παραδείγματα που είναι σχετικά σήμερα.
Ένα άλλο παράδειγμα: ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας θεωρεί οποιονδήποτε εισέρχεται σε μια χώρα χωρίς άδεια ως παράνομο μετανάστη, όπως το διεθνές δίκαιο και κάθε εθνικό νομικό σύστημα καθιέρωσε πάντα: τότε μπορεί να υπάρξει μια συζήτηση μεταξύ εκείνων που αντιτίθενται στη μαζική παράνομη είσοδο και εκείνων που αντ' αυτού τείνουν να τους δικαιολογήσουν στο όνομα της αλληλεγγύης. Αλλά η πραγματικότητα δεν μπορεί να ανατραπεί σε σημείο να θεωρηθεί έγκλημα όχι το να είσαι λαθραίος αλλά να αποκαλείς αυτούς που στην πραγματικότητα είναι παράνομοι μετανάστες. Τώρα βρισκόμαστε σε αυτή τη φάση και αυτό εξηγεί το συγκλονιστικό διαζύγιο μεταξύ των απόψεων των ελίτ και του λαού (βλέπε το μπουμ του βιβλίου του Vannacci ή την επιτυχία του Τραμπ στη δίκη).
Η προσπάθεια που απαιτείται και από τις δύο πλευρές είναι να αναγνωρίσουν ότι ζούμε σε μια συγκρουσιακή κοινωνία και ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο αντίθετα οράματα, τα οποία πρέπει να προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε, ενώ το καθένα συνεχίζει νόμιμα να υποστηρίζει το δικό του. Και να καθιερώσουμε μια περίμετρο έριδος, όπου είναι επιτρεπτό να έχουμε διαφορετικές απόψεις, χωρίς να φτάνουμε στον αφορισμό του αντιπάλου. Ξεκινώντας όμως από την πραγματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία των λαών, της φύσης και των κοινωνικών αλλαγών. Μπορείτε να έχετε διαφορετικές ερμηνείες, να υιοθετήσετε διαφορετικές συμπεριφορές και να προτιμήσετε αποκλίνουσες λύσεις. Οι κρίσεις μπορεί να διαφέρουν, αλλά η απόδειξη της πραγματικότητας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Μπορείτε να επικρίνετε τον αντίπαλό σας αλλά δεν μπορείτε να τον προσβάλετε ή να του αρνηθείτε το δικαίωμα να εκφράσει τις απόψεις και τις προτιμήσεις του.
Ξέρω ότι είναι πιο εύκολο να το λες παρά να το κάνεις. Αλλά το να ξεκινάμε τουλάχιστον από μια πράξη αμοιβαίας αναγνώρισης, χωρίς να εγκαταλείπουμε τις πεποιθήσεις μας και αυτό που πιστεύουμε ότι είναι το κοινό καλό, είναι το θεμέλιο ενός πολιτισμού πριν από μια ελεύθερη δημοκρατία. Λόγια στον αέρα, αλλά πρέπει να ειπωθούν και να διαδοθούν…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου