HEIDEGGER (20)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2024

HEIDEGGER
Toυ Enrico Berti.

6. Η ενότης τού Είναι σάν «δύναμις» και «ενέργεια».

Εξηγείται έτσι και ο ενθουσιασμός με τον οποίο ο Χάιντεγκερ σχολιάζει τον ορισμό τού Αριστοτέλη τής δυνάμεως σύμφωνα με την κίνηση, δηλαδή «αρχή τής μετάλλαξης σε άλλο ή εις εαυτό σαν άλλο», μεταφράζοντας την σαν «δύναμη» (Kraft), έναν όρο επιλεγμένο ακόμη και για τον υπότιτλο ολοκλήρου τού μαθήματος.
Οφείλουμε να ετοιμάσουμε πρώτα απ’ όλα τους εαυτούς μας για να κατορθώσουμε να αντιληφθούμε πώς στο κείμενο δεν αναπτύσσεται μόνον ένα απλό παιχνίδι σκέψεων και εννοιών, στο οποίο δεν αντιθέτει τίποτε κάποια αντίσταση και το οποίο δεν έχει ούτε πατρίδα ούτε αναγκαιότητα, για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε, πώς εδώ η δύναμις ενός παρόντος μας (Dasein) βιάζεται, όπως βιάζεται σε κάθε φιλοσοφία που είναι πράγματι φιλοσοφία, προς την ελευθερία τού κόσμου, πώς αυτό το φιλοσοφείν υπάρχει ακόμη σήμερα, υπάρχει εδώ όχι όμως στο κακό παρόν ενός υποτιθέμενου αριστοτελισμού, αλλά έξω σαν άλυτος δεσμός και σαν ανεξάντλητο χρέος.
Και λίγο παρακάτω:
Το έργο λοιπόν είναι να ξεπεραστεί ο Αριστοτέλης, όχι προς τα μπρος, με την έννοια μιας προόδου, αλλά προς τα πίσω, στην κατεύθυνση μιας αποκάλυψης η οποία θα φανερώσει πιο πρωτότυπα εκείνο που σκέφτηκε εκείνος.
Αμέσως μετά ο Χάιντεγκερ διευκρινίζει ότι ένα ακριβές παράδειγμα τής «δύναμης» δεν είναι η τέχνη τής θεραπείας, ίδιον τού Ιατρού, αλλά η δύναμις τού φυτού: δεν πρόκειται λοιπόν για μία τεχνική ικανότητα αλλά για μία φυσική δύναμη, όπως τού φυτού που φυτρώνει και αναπτύσσεται, γεννάται!
Ακόμη και σχετικά με την ενέργεια ο Χάιντεγκερ στέκεται αποκλειστικά στην σχετική σημασία τής κινήσεως, ανακαλύπτοντας σωστά στην πολεμική τού Αριστοτέλη εναντίον τών Μεγαρέων στο κεφάλαιο 3 του βιβλίου, όπου η ενέργεια ορίζεται ουσιαστικά σαν άσκηση τής δυνάμεως, δηλαδή σαν «ένα όν στο έργο». Σχετικά μ’ αυτή όμως ο Χάιντεγκερ φανερώνει πώς πρόκειται για μία «παρουσία» και επομένως για ένα «είναι-προϊόν». Στην άσκηση, πράγματι, η δύναμις φανερώνει την παρουσία της.
Η πολεμική τού Αριστοτέλη εναντίον των Μεγαρέων έχει σαν στόχο την απόδειξη ότι η δύναμις υπάρχει ακόμη και όταν δεν φαίνεται, δηλαδή όταν δεν είναι «παρούσα» στο βλέμμα. Αλλά το παράδειγμα που ταιριάζει περισσότερο σ’ αυτή την ύπαρξη δεν είναι, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, εκείνο που χρησιμοποίησε ο Αριστοτέλης, δηλαδή τού αρχιτέκτονος, ο οποίος κατέχει την ικανότητα να οικοδομήσει ακόμη και όταν δεν την ασκεί, αλλά εκείνο τού κατοστάρη ο οποίος βρίσκεται στο γόνατο στην γραμμή εκκίνησης, έτοιμος να εκτοξευτεί στην κούρσα! Το γονάτισμά του είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο της γριάς αγρότισσας η οποία είναι γονατισμένη μπρος στον αγροτικό σταυρό της! Ακόμη μία φορά η δύναμις παρομοιάζεται με μία φυσική δύναμη και όχι με μία τέχνη!
Η εντύπωση που μεταφέρεται από την ανάγνωση αυτών τών χωρίων είναι ότι, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, ο Αριστοτέλης ανακάλυψε ότι το Είναι είναι ουσιωδώς δύναμις με την έννοια τής δυνάμεως, όχι δυνάμει! Όπως γράφει ο Rodrigo, παρά την αναγνώριση από τον ίδιο τον Χάιντεγκερ, ότι για τον Αριστοτέλη η ενέργεια προηγείται, δηλαδή είναι πιο θεμελιώδης τής δυνάμεως, αυτή έχει το πλεονέκτημα να είναι ακόμη και όταν δεν φαίνεται, επομένως το Είναι της δεν μειώνεται όπως η ενέργεια, στην παρουσία, κάτι που σημαίνει στην ουσία και γι’ αυτό είναι πιο θεμελιώδης, πιο αντιπροσωπευτική τής απαίτησης τού Χάιντεγκερ μιάς οντολογίας η οποία υπερβαίνει, ξεπερνά εκείνη τής απλής παρουσίας!
Ακόμη και ο Volpi αναγνωρίζει ότι σ’ αυτό το πλαίσιο ο Χάιντεγκερ αξιολογεί μ’ έναν εντελώς ιδιαίτερο τρόπο τον καθορισμό τού Αριστοτέλη τής δύναμης, φανερώνοντας πώς αυτή επηρεάζει την ίδια την ενέργεια και την καθορίζει! Αλλά είναι άλλο τόσο αλήθεια, όπως παρατηρεί πάντοτε ο Volpi, ότι τα μαθήματα τού 1931 σταμάτησαν στα πρώτα τρία κεφάλαια τού βιβλίου Θ πιθανότατα λόγω έλλειψης χρόνου, και γι’ αυτό δεν αποκλείστηκαν οι περαιτέρω αναπτύξεις του λόγου του Χάιντεγκερ πάνω στην δύναμη και την ενέργεια οι οποίες δεν περιλαμβάνουν μόνον το εξάμηνο του 1939 πάνω στην φύση, όπως ισχυρίζεται ο Rodrigo αλλά παραμένουν παρούσες σε όλες σχεδόν τις εργασίες του τελευταίου Χάιντεγκερ.
Για παράδειγμα υπάρχει αυτός ο οποίος είδε στο ζεύγος τών εννοιών δύναμις-ενέργεια την γένεση τής έννοιας τού Ereignis, η οποία χαρακτηρίζει την σύλληψη του Χάιντεγκερ τού Είναι μετά την διάσημη «στροφή». Η αναφορά όμως δεν υπάρχει στα θέματα τής φιλοσοφίας τού 1936-38, που έχουν σαν υπότιτλο ακριβώς Von Ereignis, αλλά στα μαθήματα περί της ουσίας και της έννοιας τής «φύσεως». Αριστοτέλης, Φυσικά, Β1, τού 1939-40, όπου ο όρος δύναμις μεταφράζεται με Eignung (οικειοποίηση), η οποία παραπέμπει σε μία σχέση με Ereignis («συμβάν» με την σημασία να γίνει ίδιον τών άλλων και επομένως να δοθεί). Αυτό το εξάμηνο, επιπλέον, εδημοσιεύθη, από τον Χάιντεγκερ τον ίδιο, για πρώτη φορά το 1958 και στην συνέχεια επανεκδόθη στην συλλογή Wegmarken, σε πρώτη έκδοση το 1967, κάτι που σημαίνει ότι στην τελική περίοδο τής παραγωγής του το υπολόγιζε ακόμη αξιόλογο.
Έτσι λοιπόν στα μαθήματα στο ΙΙ βιβλίο τής Φυσικής τού Αριστοτέλη, ο Χάιντεγκερ όχι μόνον διορθώνει την εντύπωση, την οποία έδωσε στην διάρκεια τών μαθημάτων στην Μετφ. Θ 1-3 ότι ευνόησε την δύναμη σε σχέση με την ενέργεια, αλλά επικυρώνει ότι κατενόησε αυτούς τους όρους πάνω απ’ όλα αναφορικά με την κίνηση, δηλαδή σαν εκφράζοντες την «κινητικότητα» που είναι ίδιον τής φύσης, εκείνης για την οποία, όπως λέει ο Αριστοτέλης σε ένα παράδειγμα που ανέφερε και ο Χάιντεγκερ, «από έναν άνθρωπο γεννιέται ένας άνθρωπος, ενώ από ένα κρεββάτι δεν γεννάται ένα κρεββάτι». Και πάνω απ’ όλα δείχνει να αναγνωρίζει στην φύση, και επομένως στην ενέργεια η οποία την ορίζει, εκείνη την θεμελιώδη σημασία τού Είναι την οποία έψαχνε στον Αριστοτέλη από τους χρόνους ακόμη τής ανάγνωσης τού Μπρεντάνο. Τα μαθήματα τού εξαμήνου ολοκληρώνονται λοιπόν με την δήλωση: «η ουσία τού Είναι είναι να αποκαλυφθεί, να ανοίξει και να εξέλθει στο αποκεκαλυμένο-φύσις».

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.