π.Λουδοβίκος - ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ - Κείμενο Δεύτερο (3)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 8 Νοεμβρίου 2024

π.Λουδοβίκος
Κείμενο Δεύτερο

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ

ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ*

* Διάλεξη που δόθηκε στο 11ο Συμπόσιο Ψυχανάλυσης και Φιλοσοφίας στην 'Αμμουλιανή, στις 18-23 Μαΐου 2003.

Μέρος Β΄

Ας επιχειρήσουμε τώρα την ερμηνευτική προέκταση των παραπάνω, σε σχέση με το θέμα του Συμποσίου μας. Εδώ θα ξαναπιάσουμε πάλι την γραμμή του αγίου Μαξίμου, για να δούμε τι νόημα έχει αυτού του είδους η ψυχοσωματική πληρότητα της πνευματικότητας. Νομίζω ότι όλη αυτή η οπτική οδηγεί στην αντίληψη ότι η πνευματικότητα δεν είναι δυνατόν να χωριστεί από την κατόρθωση της καθολικότητας. Εάν ο άνθρωπος είναι μόνο ψυχή, μπορεί μόνο να κυριαρχεί, να ποδηγετεί, να καθοδηγεί. Εάν ο άνθρωπος όμως είναι σωματο-ψυχή, τότε πληρότητα σημαίνει μόνο καθολικότητα.

Έτυχε τελευταία να δημοσιευτεί μία δική μου διάλεξη που έγινε πέρυσι στο Ιταλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης με θέμα την επιθυμία στον Μάξιμο και στον Lacan. Νομίζω ότι έτσι μπορούμε να πλησιάσουμε ερμηνευτικά την έννοια της καθολικότητας στην οποία παραπέμπει όλη η αναζήτησή μας.[ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΟΧΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ, ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ] 

Όπως ήδη είπα, αυτό στο οποίο αποσκοπεί η θέληση[ΜΕ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ, ΛΑΚΑΝΟΝΤΟΛΜΑΔΑ. ΛΕΣ ΝΑ ΜΗΝ ΓΝΩΡΙΖΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΚΥΡΙΟΥ ΟΤΙ ΧΩΡΙΣ ΕΜΕΝΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΤΙΠΟΤΕ;] στον Μάξιμο είναι η πληρότητα της φύσεως εν Θεώ. Αυτή έχει να κάνει με την πραγμάτωση της καθολικότητας μέσα στον άνθρωπο. Η θεολογική λέξη η οποία μπορεί να περιγράψει αυτήν την διαδικασία είναι νομίζω ο όρος «ομοούσιο». Για τον Μάξιμο η έννοια του ομοουσίου έχει δύο όψεις. Πρώτον, αφορά στον Θεό τον ίδιο, όπου, όπως στους Καππαδόκες, αποτελεί ένα γεγονός οντολογικό το οποίο διορθώνει την αρχαιοελληνική περί ουσίας αντίληψη: στην αρχαιοελληνική φιλοσοφία η ουσία ανήκει στο συγκεκριμένο υποκείμενο, ενώ εδώ μιλάμε για ένα είδος ουσίας η οποία παύει να υπάρχει εάν δεν κοινωνείται. Η κοινωνία αποτελεί την «ουσία» αυτής της ουσίας. Είναι μια ουσία κοινωνική και υπάρχει μόνον επειδή κοινωνείται. Δεν μπορεί να υπάρχει σχέση Πατρός και Υιού, παρά επειδή υπάρχει το Πνεύμα και αντίστοιχα συμβαίνει με όλα τα υπόλοιπα Πρόσωπα. Αυτό στον Θεό υπάρχει αιωνίως, όχι σαν σκοπός, όχι σαν κάτι που το θέλει, αλλά σαν κάτι που έχει αιωνίως πραγματώσει, κάτι που έχει διαλέξει.[ΦΤΩΧΟ ΚΟΜΠΟΛΟΓΑΚΙ ΜΟΥ ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΤΟ ΜΕΡΑΚΙ ΜΟΥ....]

Στον άνθρωπο μπορεί να μεταφερθεί η ίδια πραγματικότητα, μας λέει ο Μάξιμος. Να επιτευχθεί το ομοούσιο μέσα στον κάθε άνθρωπο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο σταυρικά, με τον τρόπο του Χριστού. Θα λέγαμε ότι ο Μαξιμος μετακινείται από μία λογική περί προσώπου αντίληψη (τέτοια που βρίσκουμε αποκρυσταλλωμένη, λόγου χάρη, στον Ιωάννη Δαμασκηνό) προς μια υπαρξιακή τοιαύτη. Έτσι εδώ πρόσωπο δεν είναι ένα άτομο λογικής φύσεως, αλλά η συμπερίληψη όλης της φύσεως. Η προσωπικότητα είναι ένα υπαρξιακό κατόρθωμα που οδηγεί στην ομοίωση.[ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ ΠΛΕΟΝ]

Επομένως η θέληση στον Μάξιμο είναι αδύνατο να αφορά μόνο σ᾽εμένα. Όλο το πρόβλημα της επιθυμίας, για να αποκτηθεί η καθολικότητα, είναι να πάψει να είναι φίλαυτη. Η προσωπική χρήση της φυσικής επιθυμίας μπορεί και πρέπει να είναι τέτοια, ώστε οτιδήποτε θέλω να αφορά όλους και όχι μόνον εμένα, αφού μόνον έτσι μπορεί να επιτευχθεί η κοινωνία, το ομοούσιο.[ΜΠΡΑΒΟ ΚΟΥΣΤΟΥΜΙ Ο ΣΑΚΑΤΗΣ]

Αυτή η κοινωνική διάσταση του θελήματος καταλαβαίνετε πόσο κοντά βρίσκεται στη σκέψη του Lacan. Στον Lacan, πράγματι, οφείλουμε πολλές σημαντικές θέσεις. Μία απ' τις πιο σημαντικές είναι αυτή που συναντούμε στο Σεμινάριο 4 και λέει το εξής: «Θεωρώ ως την πιο προχωρημένη διατύπωση του αθεϊσμού την έκφραση ότι ο Θεός είναι το ασυνείδητο». Εγώ αντιθέτως θεωρώ αυτή την φράση ως μία απ' τις πιο προχωρημένες θέσεις της δυτικής θεολογίας. Διότι το ασυνείδητο είναι δομημένο ως σχέση. Που σημαίνει ότι, όπως στον Feuerbach, ο Θεός αλλά και ο άνθρωπος έχει την σχέση στη δομή του. Αυτό δηλαδή που μας δίδαξε η χριστιανική Αποκάλυψη.[ΕΠΟΜΕΝΩΣ ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΣ]

Θα διατυπώσω κωδικοποιημένες σε δύο ομάδες τις θέσεις του Lacan για την επιθυμία, οι οποίες με πείθουν πολύ περισσότερο από όλο το μεγάλο φιλοσοφικό ρεύμα περί διυποκειμενικότητας, περιλαμβάνοντας τον Buber, τον Levinas και τους άλλους.

Η πρώτη ομάδα χωρίζεται σε τρεις προτάσεις. Πρώτη πρόταση: «Η επιθυμία του ανθρώπου είναι η επιθυμία του Άλλου». Δεύτερη: «Η επιθυμία του ανθρώπου είναι ίδια με την επιθυμία του Άλλου». Τρίτη: «Ο άνθρωπος επιθυμεί αυτό που ο Άλλος επιθυμεί». Δηλαδή ένας άνθρωπος, πρώτον, μαθαίνει να επιθυμεί ως ένας άλλος, σαν να ήταν ένας άλλος. Η επιθυμία του ανθρώπου, δεύτερον, είναι η επιθυμία του Άλλου. Η επιθυμία του ανθρώπου είναι ίδια με την επιθυμία του Άλλου. Το παιδί επιθυμεί αυτό που επιθυμεί η μάνα του κι έτσι μπαίνει στο χώρο του ανθρώπου. Δηλαδή, γίνεται σιγά-σιγά υποκείμενο. Και, τρίτο, ο άνθρωπος επιθυμεί αυτό που ο Άλλος επιθυμεί και όχι κάτι άλλο. Θέλει να αναγνωρισθεί ως άνθρωπος και ως ύπαρξη μέσα από την επιθυμία του και γι' αυτό είναι ταυτόσημη η επιθυμία του με την επιθυμία του Άλλου. Έτσι ο άνθρωπος μαθαίνει να επιθυμεί σαν ένας Άλλος.

Δεύτερη ομάδα προτάσεων. Πρώτη: «Η επιθυμία του ανθρώπου είναι να τον επιθυμήσει ο Άλλος». Δεύτερη: «Ο άνθρωπος επιθυμεί την επιθυμία του Άλλου γι' αυτόν».[ΙΔΙΩΣ ΑΝ ΕΙΝΑΙ Η ΜΠΡΙΖΙΤ ΜΠΑΡΝΤΟ]

Υπάρχει, δηλαδή, κάτι το οποίο επιθυμεί ο Άλλος μυστηριωδώς και προσπαθώ εγώ να το βρω. Ακριβώς διότι μόνον έτσι μπορώ, επιθυμούμενος από τον Άλλον, να υπάρξω ως υποκείμενο. Αυτό βαθύτερα σημαίνει ότι η ύπαρξη και των δυό μας εξαρτάται από μία κοινή ουσία, την οποία μόνο μαζί μπορούμε να πραγματοποιήσουμε.[ΑΥΤΟΝΟΗΤΟ. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΠΑΜΕ ΑΛΛΟΥ]

Φθάνουμε εδώ στο περίφημο αντικείμενο μικρό α. Πρόκειται για το αινιγματικό αντικείμενο της επιθυμίας του Άλλου. [ΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΟΘΟΥ]Αν διαβάσουμε το Συμπόσιο, βλέπουμε τον Αλκιβιάδη να τρέχει σαν μύγα γύρω από τον Σωκράτη, ο οποίος αδιαφορεί τελείως γι' αυτόν. Αλλά ο Αλκιβιάδης μας βεβαιώνει ότι ο Σωκράτης είναι βαθύτατα γοητευτικός. Αυτό που τον κάνει γοητευτικό είναι ακριβώς η μυστηριώδης επιθυμία του, το αντικείμενο της επιθυμίας του, το οποίο είναι τόσο μυστηριώδες ώστε να μπορεί να εικονίσει το Όλον. Δηλαδή η επιθυμία του Άλλου είναι η κλήση μου προς το Όλον.[ ΑΡΑ..ΝΑΙ!]

Είναι εδώ ακριβώς που βρίσκω μια βαθειά σχέση μεταξύ της επιθυμίας στον Μάξιμο, η οποία είναι επίσης βαθιά αινιγματική, και της επιθυμίας στον Lacan, η οποία, παρόλο που περνάει μέσα από πολλά αντικείμενα που πρόσκαιρα την εκφράζουν, τελικά είναι μυστηριώδης και χωρίς αντικείμενο. Είναι καθαρή επιθυμητικότητα. Στην πραγματικότητα, αυτή είναι η επιθυμία του Θεού του ίδιου.[ΕΡΧΟΥ...ΚΥΡΙΕ ΛΑΚΑΝ..]

Εάν θεωρήσουμε, σαν τον Ακινάτη, ότι το θέλημα του Χριστού είναι οι εντολές του, και δεν πούμε ότι οι εντολές απλώς συμβολίζουν την αλήθεια, η οποία τις ξεπερνά κατα πολύ, όντας άρρητη και άπειρη και άκτιστη, όπως λέει ο Μάξιμος, θα χάσουμε απ' τα μάτια μας την καθαρή αυτή επιθυμητικότητα. Επομένως θα χάσουμε την θέωση και την καθολικότητα και θα παραμείνουμε ευλαβείς, μοναχικοί και πολύ φτωχοί.

Εκείνο που θέλω να πω είναι ότι ακόμα και στον Lacan, για να γίνει ο άνθρωπος υποκείμενο,[ΔΕΝ ΠΕΙΡΑΖΕΙ..!] πρέπει να μπορέσει να διαχωρίσει την ύπαρξή του από την πραγμάτωση της επιθυμίας του άλλου, για να αναλάβει την τελευταία δημιουργικά και προσωπικά, εσωτερικά καταρχήν και εξωτερικά κατόπιν, προς τον σκοπό της ανάδυσης της απειρίας του Θεού καταμεσίς στον κόσμο του ανθρώπου.[NO SEX; ΜΟΝΟ ΚΕΡΙ ΑΝΑΜΜΕΝΟ; SPIRITUS CREATOR;] Τελειώνω εδώ λέγοντας μία η δύο φράσεις πάνω στο inter-intra-essere, που για μένα είναι η έννοια του ομοουσίου και που, κατόπιν όλων όσων ειπώθηκαν, θα προτιμούσα να διορθώσω σε intra-inter-con-essere, «ένδον-διά-συνείναι», όπου ενώ το επίρρημα «ένδον» δεικνύει τον πρωταρχικό εσωτερικό χώρο της κοινωνίας, η πρόθεση «διά» δείχνει ότι αυτή είναι ταυτόχρονα και ιστορικά πραγματική και πραγματοποιήσιμη, ως «συνείναι»[Ο ΑΣΤΟΧΟΣ ΟΡΟΣ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ] το οποίο σταυρικά ενεργείται εν χρόνω και όχι μόνο «ένδον». Αυτός είναι ο θεολογικός όμως τρόπος της καθολικότητας. Δηλαδή ο τρόπος της ωριμότητας, ο μόνος που μπορούμε ως δυτικοί να καταλάβουμε και ο οποίος αντιλαμβάνεται την εσωτερικότητα, είτε ψυχολογικά είτε οντολογικά, ως τόπο στον οποίο συντελείται η κοινωνία, ούτως ώστε πνευματικότητα και επίτευξη της κοινωνίας να είναι ένα και το αυτό.

Υπό την έννοια αυτή και το ασυνείδητο δεν είναι καθόλου μια εχθρική έννοια, αλλά μια πρώτη μύηση σ' αυτό το γίγνεσθαι, το οποίο το ονόμασα εν κοινωνία γίγνεσθαι. Δηλαδή η διαδικασία με την οποία θα μάθουμε κάποτε τι είναι επιτέλους ο άνθρωπος...[Ο ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ]