Η ερμηνεία του τέταρτου οράματος
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ
Στις λατρείες της Ίσιδος και του Σεράπιδος και πιθανόν σε άλλες υπήρχε μια ιδιαίτερη χρήση των λεγόμενων κατόχων της θεότητος1. (πρόταση που εξηγεί τι σημαίνει κατοχή και κάτοχος) Κάτοχος (αυτός που κατέχεται)2. από την άλλη το ρήμα κατέχεσθαι εκ θεού σημαίνει (μαζί με τα ρήματα θεοφορείσθαι ή κορυβανθιάν και τις έννοιες μανία και βακχεία) μια κατάσταση κατοχής και εκστασης3—και κάτοχος σημαίνει από ένα θεό κατεχόμενος όπως και κατοχή. (Ας παραβάλει κανείς την έκσταση της Περπέτουα κατά τη διάρκεια του πραγματικού της μαρτυρίου!) Τέτοιοι κάτοχοι υπήρχαν ήδη κατά το 2ο π. Χ αι, πχ στο Serapeum(Memphis)4. Ήταν πιθανόν μια εθελούσια κατάσταση φυλάκισης (κατοχής) όπου οι ιδιώτες εισέρχονταν πρόσκαιρα ή για πάντα5. οι κάτοχοι ονομάζονταν και δούλοι ή θεραπευταί θεού, δηλ αναλάμβαναν και χαμηλές ιερατικές ή ναϊκές λειτουργίες. Μερικοί μάλιστα από αυτούς έφεραν αλυσίδες και δεν άφηναν τον περίβολο του ναού για χρόνια. Άλλοι προσεύχονταν και έκαναν αυστηρή άσκηση6. Πολλοί από αυτούς ερμήνευαν και ελάμβαναν υπ όψιν τα όνειρά τους, από τα οποία εξαρτιόταν πιθανόν τόσο η απελευθέρωση , όσο και η μύηση στα μυστήρια ή την ιεροσύνη. Η κατοχή μπορούσε να διαρκεί 10 και περισσότερα χρόνια. Στο άδυτον της Ίσιδος μπορούσε να μπει μόνο εκείνος που η θεά τον είχε καλέσει με ένα όνειρο. Δεν φαίνεται εύλογο να απορριφθεί, το ότι σε όλες αυτές τις συνήθειες πρέπει να αναζητηθούν οι πρόδρομοι του χριστιανικού μοναχισμού, που έχει την αρχή του στην Αίγυπτο7. Είναι επίσης χαρακτηριστικό το ότι ο Παύλος αποκαλεί τον εαυτό του «δέσμιο» του Ιησού Χριστού, ή ότι βρίσκεται στα δεσμά του Ευαγγελίου8.
Η ψυχολογική σημασία μιας τέτοιας φυλάκισης είναι με τα παραπάνω ξεκάθαρη. Κάθε φυλάκιση (κατοχή) σημαίνει ένα περιορισμό της ελευθερίας κινήσεως και μια απομόνωση από το περιβάλλον, ένα αποχωρισμό—μια κατάσταση εσωστρέφειας, εκούσια ή ακούσια, που κάτω από περιστάσεις μπορεί να προκληθεί μέσω οξείας κατοχής ή μακροχρόνιου θαυμασμού ενός ασυνείδητου περιεχομένου. Αυτή η κατάσταση εσωστρέφειας οδηγεί στην αναζωογόνηση των ασυνείδητων εικόνων(και συνεπώς των ονείρων), που κάτω ορισμένες περιστάσεις σχηματίζουν την μύηση στη διαδικασία των μυστηρίων. Η φυλακή είναι γι αυτό συχνά στα όνειρα σύγχρονων ανθρώπων εναρκτήριο σύμβολο της διαδικασίας εξατομίκευσης9, όπου η εκφοβίζουσα πλευρά του ασυνείδητου υπερτερεί.
Η μύηση στα αρχαία μυστήρια γινόταν με την καθοδήγηση πνευματικού οδηγού. Με πλήρη αντιστοιχία στο όραμα της Περπέτουα χτυπάει την πόρτα της φυλακής ο διάκονος Πομπόνιους. Είναι ντυμένος με γιορτινό μανδύα και πολύχρωμα παπούτσια. Την παίρνει από το χέρι και την οδηγεί μέσω σκοτεινών και πολύπλοκων δρόμων στο αμφιθέατρο. Ο διάκονος ήταν τότε βοηθός του επισκόπου στην ενορία του. Εδώ πρόκειται για μια στην Περπέτουα γνωστή, πραγματική προσωπικότητα. Με χρηματισμό κατάφερε να διευκολύνει την ζωή των μαρτύρων στη φυλακή και ήταν ένα πνευματικό στήριγμα γι αυτούς. Στο όνειρο προφανώς ανέλαβε τη λειτουργία μιας χριστιανικής μορφής animus (και ίσως να μην είναι απίθανο, πως η Περπέτουα πρόβαλε την εσωτερική χριστιανική της τοποθέτηση στον διάκονο της περιοχής, αφού μόνο 20 μέρες προηγουμένως είχε βαπτισθεί). Αυτός είναι τώρα ο ψυχοπομπός της(την κρατάει κατευθείαν από το χέρι) και πνευματικός «πατέρας», είναι σύμβολο της χριστιανικής της πεποίθησης. Η λειτουργία του είναι η ίδια με αυτήν του Σατούρους στο πρώτο όραμα. Αν υπάρχει έστω και μια διαφορά ως προς εκείνον, τότε βρίσκεται πιθανότερον στο ότι ο Σατούρους ενσαρκώνει μια μετρημένη, θαρραλέα εσωτερική στάση απέναντι στο μαρτύριο, ενώ ο Πομπόνιους είναι περισσότερο «διδάσκαλος», δηλ αντιπροσωπεύει την χριστιανική πεποίθηση ως διδασκαλία10. Χαρακτηρίζεται ως ένας ήδη μυημένος(κάτι που τον εξυψώνει ξεκάθαρα από την πραγματική του εμφάνιση και υποδεικνύει την προβολή):γιατί αυτός φοράει γιορτινό χιτώνα και πολύχρωμα παπούτσια. Ο γιορτινός χιτώνας παίζει σημαντικό ρόλο στα αρχαία μυστήρια, ως ουράνιο ένδυμα, το μεταμορφωμένο «ουράνιο σώμα» που ντύνεται ο μύστης. Έτσι πχ ο Απουλήιος12 κατά την τρίτη μύηση υπενθυμίζεται μέσω ενός ονείρου να ανανεώσει την μύηση του, αφού «το ένδυμα της θεάς, που ξεντύθηκε στην επαρχία και εκεί το άφησε σε ένα ιερό», δεν μπορούσε να το ξαναφορέσει. Στην Αίγυπτο φορούσε ο αναστημένος ένα κόσμημα κεφαλής του θεού ήλιου Ρα, ένα ηλιακό διάδημα• οι μύστες του Μίθρα ελάμβαναν ένα μανδύα κεντημένο με ζώα σε κύκλο13. σημαίνει την μεταμόρφωση του αναστημένου μετά το θάνατο, τον πλήρη φωτισμό από την γνώση, την ένωση με την θεότητα και ταυτόχρονα μια μετασωμάτωση, μια πλήρη αλλαγή ουσίας14. στην αναπαράσταση του χριστιανικού παραδείσου φέρουν οι μακάριοι άσπρα φορέματα—όπως ένας πατέρας της Εκκλησίας λέει—ως σύμβολο χαράς και αγνότητος15. ο διάκονος Πομπόνιους είναι εδώ επίσης ένας ήδη μεταμορφωμένος μύστης, ένα πνεύμα του επέκεινα, δηλ μια μορφή που αναδύεται από το ασυνείδητο, και ταυτόχρονα μια προεικόνιση της επερχόμενης εξέλιξης της Περπέτουας, με την έννοια μιας εκ θεμελίων αλλαγής στάσης. Λέει αυτός: «Περπέτουα, σε περιμένουμε έλα!» Κατόπιν είναι στο επέκεινα, στον παράδεισο ή στη χώρα των νεκρών, και της φέρνει το μήνυμα ότι την περιμένουν εκεί, και ταυτόχρονα είναι αυτός εκείνος που πρέπει να την οδηγήσει εκεί. Ο άνιμους είναι πράγματι η φιγούρα που μεταφέρει το περιεχόμενο του ασυνείδητου, ένας ψυχοπομπός στην πορεία προς το ασυνείδητο. Το πόσο πολύ ο Πομπόνιους δεν σημαίνει μια συγκεκριμένη μορφή, αλλά ακριβώς μια ασυνείδητη πνευματική δύναμη, δείχνεται ιδιαιτέρως στα λόγια του στο αμφιθέατρο, όπου την αφήνει: «μη φοβάσαι είμαι εδώ μαζί σου και θα αγωνιστώ μαζί σου.» τότε όμως εξαφανίζεται, και στην θέση του έρχεται ο γιγάντιος εκείνος «ξιφομάχος», που της υπόσχεται τον κλάδο από το δέντρο της ζωής. Με την λειτουργία του σε αυτό το μέγεθος μεταβαίνει στην πιο αρχετυπική μορφή, η οποία(όπως θα φανεί) είναι ξεκάθαρα σύμβολο μιας απόλυτης στάσης πίστεως ή ενός «θεϊκού πνεύματος».
Κατόπιν οδηγεί ο Πομπόνιους την Περπέτουα μέσω δύσβατου, ανώμαλου εδάφους, πότε με κόπο και ασθμαίνοντας, φτάνει στο αμφιθέατρο. Αυτή η περιπλάνηση σε στροβιλώδη μονοπάτια θυμίζει εκ νέου την οδύνη του Δεινοκράτη στον Άδη, ή την περιπλάνηση του Ζώσιμου στην αρχή του οράματος του16. Εδώ προφανώς εμφανίστηκε ένας αποπροσανατολισμός, μια κατάσταση απελπισίας και λύπης, που προήλθε από την εσωστρέφεια, που συμβολίζεται από την φυλακή. πρόκειται λοιπόν για αμφιβολία και εναντίωση στο μαρτύριο, μια ανθρώπινη κατάσταση πλήρως κατανοητή, που μάλλον αυξάνει την αξία της αυτοθυσίας της Περπέτουα, γιατί αποδεικνύει ότι δεν ήταν καμιά αφύσικα φανατική γυναίκα, αλλά ένας κανονικός άνθρωπος, που τον χτυπά μια ασυνήθιστη μοίρα. Σε αυτό τον αποπροσανατολισμό της συνείδησης αναλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο ο διάκονος τα ινία, ως οδηγών χριστιανικός άνιμους και σύμβολο της χριστιανικής πεποίθησης. Την παίρνει στο αμφιθέατρο. Το αμφιθέατρο είναι μια κυκλική μορφή, τεχνικά μιλώντας ένας μαγικός κύκλος ή μανταλα17. Αυτή ως σύμβολο του «εαυτού»18, που περικλείει το συνειδητό και το ασυνείδητο της προσωπικότητος σε μια ολότητα, περιλαμβάνει φυσικά και τις δυο αντίθετες τοποθετήσεις: του ειδωλολάτρη Αιγύπτιου και τους χριστιανούς νέους που την βοηθούν, όπως και το συνειδητό τμήμα της προσωπικότητος, το εγώ, δηλ την Περπέτουα, που βρίσκεται μεταξύ των δυο. Αυτά τα συστατικά της προσωπικότητος, συμπεριλαμβανόμενα στην μαντάλα, αποτελούν μια τετράδα• ως τέταρτος εμφανίζεται ο ξιφομάχος που συνενώνει την κατάσταση σε ένα. Η στρογγυλή οριοθέτηση του κέντρου έχει στην τελετουργική μαντάλα πάντα τον σκοπό να προλάβει ένα ξέσπασμα ή διάλυση, δηλ αποσύνθεση, όπως και μια ανάμιξη του εξωτερικου19. Εντός αυτής της περίφραξης λαμβάνει κατά κάποιο τρόπο χώρα η τελική αναμέτρηση. Και επειδή η τεχνητή μαντάλα αποσκοπεί σε μια συμφιλίωση των αντιθετων20, έτσι βρίσκεται στην ανάδυση αυτού του συμβόλου ήδη μια προεικόνιση μιας πιθανής λύσης της σύγκρουσης, που έγκειται στο ότι η Περπέτουα θα απαχθεί σε τέτοιου είδους υπερπροσωπική έννοια του γεγονότος(σύγκρινε την έκσταση της κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης), ώστε καταφέρνει να αντέξει την εξόντωση της γήινης ύπαρξης της.
Το αμφιθέατρο ήταν πράγματι ιστορικά ένα τελετουργικό κυκλικό οικοδόμημα, και τα γινόμενα παιχνίδια αποτελούσαν τελετουργίες προς τιμήν των ειδωλολατρικών θεοτήτων. Γι αυτό με το δίκιο ο Τερτυλλιανός το ονομάζει «ναό των δαιμόνων»21. Εκεί λοιπόν συρρέει ο λαός για να δη τον αγώνα της αγίας εναντίον του Αιγύπτιου. Θα μπορούσε να ειπωθεί πως εκείνη η εσωτερική, χριστιανική κατευθύνουσα αρχή οδηγεί μέσα στην Περπέτουα σε μια συγκέντρωση της σύγκρουσης(που προσωποποιείται στο «λαό») , γύρω από την οποία όλες ξεχωρισμένες δυνάμεις του συλλογικού ασυνείδητου συγκεντρώνονται σε ένα υπερπροσωπικό μέσω, στο οποίο η τελική σύγκρουση των αντίθετων εξωτερικεύεται (λύνεται). Η Περπέτουα περιμένει κατόπιν τα ζώα, δηλ ερμηνευμένο στο επίπεδο του υποκείμενου—είναι της γνώμης πως ο αγώνας κατευθύνεται εναντίον του ασυνείδητου με τη μορφή ζωωδών ενστίκτων, που παρομοίως έχει ήδη αναπαρασταθεί με τον δράκο, όμως το όνειρο δείχνει πως η σύγκρουση είναι κατά βάση πολύ πιο περίπλοκη. Έρχεται ένας τεράστιος τρομακτικός αιγύπτιος με ένα σπαθί εναντίον της. αυτός ο αιγύπτιος συμπεριλαμβάνει μια παράξενη και πολύπλοκη πραγματικότητα: η Αίγυπτος σημαίνει για τον κόσμο της ύστερης αρχαιότητας την χώρα πηγή της σοφίας, ίσως παρόμοια όπως η Ινδία για τον σύγχρονο Ευρωπαίο. Ήδη στον Ηρόδοτο είχε η Αίγυπτος και οι ιερείς της αυτή την σημασία, και ο Πλάτων φρόντιζε να παρουσιάζει τις πιο σημαντικές του ιδέες και μύθους ως μυστική σοφία Αιγυπτίων ιερέων. Σύμφωνα με τον Εκαταίο από τη Μίλητο ήταν οι Αιγύπτιοι «οι αρχαιότεροι και ευλαβέστεροι άνθρωποι» στον κόσμο. Οι Έλληνες σαν να προέβαλλαν το ασυνείδητο τους στην Αίγυπτο απ όπου όλες οι μυστικές αποκαλύψεις προέρχονταν και όπου βρίσκονταν η αρχαϊκή θρησκευτικότης, που την έχασαν στο διαφωτισμένο τους συνειδητό. Σε μια σάτιρα λέει ο Λουκιανος22, «οι παλιότεροι φιλόσοφοι ήταν οι Ινδοί βραχμάνοι ή γυμνοσοφιστές. από αυτούς πήγε η φιλοσοφία κατευθείαν στους Αιθίοπες και από εκεί στους Αιγύπτιους». Ιδιαιτέρως οι κυνικοί έβλεπαν το ιδανικό τους πραγματοποιημένο σε εκείνους τους σοφούς της Ινδίας και Αιγύπτου. Γι αυτό ήταν η Αίγυπτος η κατ εξοχήν χώρα κάθε σκοτεινής μαγείας, και ιδιαιτέρως η εκεί λατρεία των ζώων είχε εντυπωσιάσει πολύ βαθιά τους Έλληνες φιλοσόφους και σοφιστές. Στο έργο Ασκληπιός ΙΙΙ του corpus hermeticum λέει ο Ερμής: δεν ξέρεις Ασκληπιέ ότι η Αίγυπτος είναι απεικόνιση του ουρανού, ή ακόμη καλύτερα, μεταφορά και στα κάτω πραγματοποίηση όλων όσα στον ουρανό κυβερνούν και γίνονται?και αν θέλει κανείς να το πει καλύτερα, η χώρα μας είναι ο ναός όλου του κοσμου23». Θεωρούνταν λοιπόν η Αίγυπτος από τους ειδωλολάτρες ως η χώρα των μεγάλων μυστηρίων, η ευλαβέστερη χώρα της πρώτης σοφίας και της μαγείας, και έτσι έπρεπε για τους χριστιανούς να είναι επιτομή κάθε κακού, του «ομιχλώδους σκοτεινού πλανημένου ειδωλολατρικού πνεύματος». Ιδιαιτέρως η λατρεία των ζώων θεωρήθηκε αποκρουστική24. αλλά και στους πχ γνωστικούς(peraten) σήμαινε η Αίγυπτος τον κόσμο της προσκαιρότητος, και το πέρασμα από την Ερυθρά Θάλασσα δρόμο προς την αθανασια25. και επίσης στην αλληγορική ερμηνεία της Βίβλου από τους πατέρες της Εκκλησίας, ερμηνεύεται η έξοδος των Ιουδαίων από την Αίγυπτο ως έξοδος από το πνευματικό σκοταδι26» (τέτοια δεν πρέπει να ήταν άγνωστα στην Περπέτουα, που προερχόταν από οικογένεια μορφωμένων.)
Η Αίγυπτος αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ανάλογο του δράκου του πρώτου οράματος, τη στιγμή που και οι δυο όπως το καταθέτει ο Hugo Rahver27, έγιναν στη συμβολική γλώσσα των πατέρων απεικονίσεις του διαβόλου. Αυτό υποστηρίζεται από τον λόγο στον Ιεζεκιήλ κθ3,λβ2, όπου ο Θεός αποκαλεί τον Φαραώ (μεσώ του προφήτου) ως «τον μεγάλο δράκοντα που κείτεται μεταξύ των ποταμών» ή ως τον δράκοντα της θαλάσσης». έτσι έγινε σύμβολο του διαβόλου ο Αιγύπτιος βασιλιάς(που βυθίστηκε στην Ερυθρά Θάλασσα)28. αντίθετα, ψυχολογικά περιέχει η εικόνα του διαβόλου ως δράκου και Αιγύπτιου μια διαφορά, τη στιγμή που η τελευταία ενσαρκώνει ένα περιεχόμενον πιο κοντά στη συνείδηση, πιο πνευματικό. Και με αυτό αποκαλύπτεται στο όραμα της Περπέτουα ότι η κεντρική σύγκρουση δεν έγκειται μόνο στην υπέρβαση της ζωώδους ενστικτώδους σφαίρας, αλλά σημαίνει ένα αγώνα εναντίον του πνεύματος της ειδωλολατρίας, εναντίον του ειδωλολατρικού βιώματος του πνεύματος που είναι προβεβλημένο στη φύση, και εναντίον του πνεύματος της παλιάς παράδοσης, του πνεύματος της γης, από το οποίο προσπάθησε ο Χριστός να ελευθερωθεί. Εμφανίζεται σε αυτήν την συσχέτιση στα 4 οράματα μια βαθμιαία ανάπτυξη της ειδωλολατρικής αντίθετης τοποθέτησης στο ασυνείδητο: στην αρχή ενσαρκώνεται ως κατώτερο ψυχρόαιμο ζώο, μετά, ήδη ανθρώπινο, ως άρρωστο παιδί, και τελικά ως ενήλικος πολεμιστής στη μορφή του Αιγύπτιου. Η σύγκρουση πλησιάζει όλο και περισσότερο στο συνειδητο29, ταυτόχρονα όμως η απειλή παίρνει όλο και μεγαλύτερη σημασία και λαμβάνει όλο και πνευματικότερες μορφές. Στην τελευταία αυτή μορφή όμως ήταν η ειδωλολατρεία το πιο επικίνδυνο για την χριστιανική ομολογία. Γι αυτό λέει και ο Παυλος30: Εφ στ 11—14, Εβρ β2. με αυτό εννοεί το στον κόσμο και στη φύση προβεβλημένο πνεύμα, την ειδωλολατρική εμπειρία του πνεύματος. Ο χριστιανικός διάβολος έχει σε μεγάλο βαθμό αναλάβει την κληρονομιά του αγαθού δαίμονος των ειδωλολατρών, που ως κύριος της μαύρης αιγυπτιακής γης και Όσιρις, σύζυγος της Ίσιδος, ήταν τιμημένος. Η πνευματική πλευρά του δαίμονος του οράματος της Περπέτουα τονίζεται και σε μια ομιλία που αποδίδεται στον Αυγουστίνο, στην οποία λέει ως προς το σημείο αυτό: εκεί είναι εκείνος ο Αιγύπτιος, που ήταν ο ωραίος πρωινός αστήρ στον ουρανο32-όπου υποδεικνύεται ξεκάθαρα η κάποτε φωτεινή πλευρά αυτού του θεϊκού αντίπαλου του Χριστού. Το πόσο πολύ η παρατήρηση των ονείρων ενός και μόνο ανθρώπου της πρωτοχριστιανικής εποχής απεικονίζει τις προηγηθείσες μελέτες του Γιουνγκ σε αυτόν τον τόμο, την σκιά του Χριστού και την απόρριψη της-δεν χρειάζεται να το τονίσω στην θέση αυτή.
Το ότι ο Αιγύπτιος στο όνειρο κυλιέται στη σκόνη και ότι η Περπέτουα κατά τη νίκη της πάνω του τον πατάει στη γη, δείχνει ταυτόχρονα και μια παρούσα γηινότητα, --το με την γη να είναι δεμένο-εκείνου του πνεύματος33. η βασίλεια του αέρος, εναντίον των δαιμόνων της οποίας παλεύει ο Παύλος, είναι σύμφωνα με τον Φίλωνα Αλεξανδρείας μαυρη34, και ήδη στην επιστολή Βαρνάβα(4,10, 20.1) λέγεται ο διάβολος ο μαυρος35, και η μαυρίλα των Αιγυπτίων, ειδικά των στη Ρώμη παρουσιαζόμενων ιερέων της Ίσιδος, που γιόρταζαν τα μυστήρια, και το χρώμα του δέρματος τους χτύπαγε έντονα στο μάτι, υποστήριζε την αντίληψη του διαβόλου ως Αιγύπτιου, ως ένα σύμβολο σκοτεινών χθόνιων μυστηρίων της αρχαιότητος που τελειωνε36.
Αν η Περπέτουα υπέκυπτε, τότε θα την σκότωνε ο Αιγύπτιος με το ξίφος του, αυτή όμως τον νικά, με το να τον πατήσει στο κεφάλι, και αυτό αποδεικνύει την πνευματική λειτουργία του εχθρου37. επίσης κατά τη διάρκεια του αγώνα αυτός προσπαθεί να φτάσει στα πόδια της, δηλ ψυχολογικά να διαταράξει το σημείο όπου στέκεται, να την τρελαίνει με την αμφιβολία για την πεποίθηση της. την πνευματική ουσία αυτού του σκοτεινού Αιγύπτιου , που είναι ταυτόχρονα μορφή παράλληλη προς το φίδι, αποδεικνύει και μια θέση από τον Ωριγένη, που ονομάζει την ειδωλολατρική πεποίθηση πνευματικό αιθιοπα38: οποίος τώρα λαμβάνει μέρος στον υπερφυσικό άρτο, και με αυτό δυναμώνει την καρδιά του, θα γίνει υιός Θεού. Όποιος όμως λαμβάνει μέρος στον δράκο, δεν είναι τίποτα άλλο παρά νοητός Αιθίοψ, με το να μεταλλάσσεται σε φίδι μέσω της μίμησης του δρακου39.(ας προσεχθεί ότι η Περπέτουα καταπατά τον Αιγύπτιο ακριβώς όπως τον δράκο!40).
Αυτή η συγκλονιστική παράγρφος ρίχνει ένα καθαρό φως στην εξάρτηση της Περπέτουα από τη μοίρα. Η σχέση με τον πατέρα της φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα καλή και στενή. Ο πατέρας όμως σημαίνει για ένα θηλυκό ον την πρώτη εικόνα ενός άνδρα, την πρώτη ενσάρκωση του άνιμους, και καθορίζει ως τέτοια την πνευματική της διάθεση, την σχέση εν γένει με τα πνευματικά πράγματα. έτσι η Περπέτουα ήταν μοιραία μέσω της σχέσης με τον πατέρα της προορισμένη να υποφέρει ένα ξεκαθάρισμα των πνευματικών προβλημάτων της εποχής της. ο πατέρας της φαίνεται το ίδιο έντονα και σε μεγάλο βαθμό να κρεμιέται από την Περπέτουα και να έχει μια προβολή η άνιμα πάνω της(γι αυτό και την λέει domina)• όταν αντιτίθεται στα λόγια του ρίχνεται πάνω της ουρλιάζοντας για να της βγάλει τα μάτια. Και η Περπέτουα είναι πολύ συνδεδεμένη μαζί του, και γι αυτό υποφέρει βαθιά από τα επιχειρήματα του εναντίον του χριστιανισμού. Και όταν αυτός απομακρύνεται από μια τέτοια σκηνή λέει γι αυτόν:νικημένος έφυγε μαζί με τα διαβολικά του επιχειρήματα (cum argumentis diabolicis). Γι αυτό δικαιολογείται μια ψυχολογική εξίσωση του Αιγύπτιου που ρίχνεται στα πόδια της και που τον θεωρεί διάβολο, με την μορφή του πατέρα. Και ο Αυγουστίνος αναγνώρισε αυτή την σχέση, και λέει ότι ο διάβολος χρησιμοποίησε τον πατέρα και τον καθοδήγησε με πλανεμένα λόγια για να ρίξει την Περπέτουα με τα αισθήματα της ευσεβείας43. είναι λοιπόν το πνεύμα του πατέρα, δηλ της παράδοσης που μέσα στην Περπέτουα εναντιώνεται στην καινούργια ομολογία. όταν το όνειρο στη θέση του πατέρα τοποθετεί την γενικότερη εικόνα του Αιγύπτιου, είναι αυτή μια έκφραση για το ότι δεν πρόκειται μόνο για ένα αγώνα εναντίον του ατομικού πατέρα, αλλά εναντίον αυτού το οποίο εσωτερικά για την Περπέτουα σημαίνει, εναντίον μιας γενικής πνευματικής δύναμης, ενός ειδωλολατρικού άνιμους που πρέπει να τον υπερβεί. Η απειλή είναι να την διατρήσει με το σπαθί, δηλ να την διαπεράσει πνευματικά και να μπει μέσα της, και όταν ρίχνεται στα πόδια της, δεν το κάνει όπως ο πατέρας της για να την εξορκίσει, αλλά για να την φέρει σε πτώση, και να διαταράξει την στάση της.
Τώρα την αγία ξεντύνουν ωραίοι νέοι που την διευκολύνουν και την τρίβουν με λάδι σαν προετοιμασία για ένα ελληνικό αγώνα. Τότε μεταβάλλεται σε άνδρα. Αυτή η αποκάλυψη της αρσενικής της φύσης τη στιγμή εκείνη, φαίνεται πως εν μέρει συσχετίζεται με προσωπικές υποθέσεις:την εποχή γύρω από το 200μ.Χ ήταν οι διώξεις των χριστιανών στην Αφρική περισσότερο τοπικά καθορισμένες και πολύ ενισχυμένες μέσω της προκλητικής στάσης των εκεί χριστιανων44. και η Περπέτουα, ως μια 22χρονη νέα γυναίκα με ένα μικρο γιο, δε θα χρειαζόταν να υποφέρει αυτή την μοίρα αν δεν είχε λάβει μια ομολογιακή στάση ισχυρώς αρσενική-επιθετική, και δεν είχε ενεργώς αναμιχθεί στον αγώνα των πνευμάτων. Και προφανώς αναζήτησε τον μαρτυρικό θάνατο ως ένδειξη ομολογίας, όπως δείχνει και ο λόγος της κατά το βάπτισμα: και το πνεύμα με διέταξε στο νερό να μην ζητήσω κάτι άλλο πάρα τον βασανισμό της σαρκός. Γι αυτό ίσως η κατοχή της μπορεί να κατανοηθεί και ως ένα είδος κατάληψη. Οπωσδήποτε το όνειρο δείχνει ότι στην αντιπαράθεση που τώρα ξεσπά, παίρνει μια ανδρική πολεμική στάση, και ταυτίζεται πλήρως με τις χριστιανικές μορφές του άνιμους, που στα προηγούμενα όνειρα μόνο ως πρόσωπα-τμήματα είχαν εμφανιστεί. Γίνεται miles Christi, όπως συχνά η μύηση στα μυστήρια , ακόμα και στον ειδωλολατρικό κόσμο ερμηνεύτηκε ως sacramentum-στρατιωτικός ορκος45. στα μυστήρια του Μίθρα πχ λέγονταν οι μυημένοι ενός συγκεκριμένου βαθμού milites-στρατιωτες46. η υπηρεσία στα μυστήρια θεωρούνταν ως μια υπηρεσία στον πόλεμο για τον Θεό, και από αυτές τις αντιλήψεις προέκυψε και η έννοια militia Christi στον Παυλο47. ο Παύλος ονομάζει τον εαυτό του στρατιώτη και μιλά για τα όπλα του φωτός.
Η απόθεση του ενδύματος έχει για την Περπέτουα ακόμα πιο βαθιά σημασία. Στο Corpus Hermeticum(VII, 2,3) λέει: ψάξτε ένα που κρατώντας σας από το χέρι σας οδηγεί στο δρόμο(εδώ θα ήταν ο Πομπόνιους) προς τις πύλες της γνώσεως, όπως το φωτίζον είναι φως καθαρό από κάθε σκοτάδι, όπου κανείς πια δεν είναι μεθυσμένος, αλλά όλοι νηφάλιοι είναι, και στην καρδιά του βλέποντος προς εκείνον που θέλει να ιδωθεί. Γιατί δεν μπορεί κανείς να το ακούσει ή να τον διαβάσει ή να τον δει με τα μάτια, αλλά μόνο με το πνεύμα και την καρδιά. Πρώτα όμως πρέπει να ξεσκίσεις το ένδυμα σου που φοράς (το ύφασμα της αγνωσίας) το οχύρωμα της κακίας, τα δεσμά που φοράς, την σκοτεινή περιβολή, τον ζώντα θάνατο, το ορατό πτώμα, τον σκαμμένο τάφο...γιατί αυτό είναι το εχθρικό ένδυμα, που σε περιορίζει στα κάτω στον εαυτό σου, ώστε να μην μπορείς κοιτάξεις το κάλλος και την αληθεια48. Όπως ο μύστης από τη μια λαμβάνει το φωτεινό ουράνιο ένδυμα κατά τη μύηση, έτσι πρέπει προηγουμένως να αποθέσει και να ξεσκίσει το ένδυμα της γήινης του σωματικότητος(σώμα-σήμα) και της «αγνωσίας»49. στις απόκρυφες, επηρεασμένες από τους γνωστικούς ωδές του Σολομώντος(11)50 λέει: άφησα την ανοησία να κείτεται στη γη, με το να την ξεντυθώ και να την πετάξω από μένα. Το (πνεύμα) με ανανέωσε με το ένδυμα του και με δημιούργησε με το φως του. Ωδή 25: σκεπάστηκα από το σκέπασμα του πνεύματος σου και έβγαλα τα ενδύματα από γούνα.
Έτσι σημαίνει αυτή η απόθεση του ενδύματος μια απόξεση της ασυνείδητης ζωώδους φύσης, του ασυνείδητου εγκλωβισμού στην τρέλα, και μάλιστα υπό τις περιστάσεις της γήινης πραγματικής ύπαρξης, μέσω της οποίας η Περπέτουα γίνεται κατά κάποιο τρόπο, πλήρως ένα πνεύμα(από εκεί και η αρσενικότητα της). στο excerpta ex Theodoto που σώζονται στο Κλήμεντα Αλεξανδρείας λέγεται επίσης, ότι το αρσενικό συνενώνεται κάθε φορά κατευθείαν με τον λόγο, ενώ το θηλυκό αντίθετα, μετά από μια διαδικασία εξανδρισμού, πάει στο πληρωμα52 μαζί με τους αγγέλους, γι αυτό λέγεται ότι η γυναίκα μεταμορφώνεται σε άνδρα και η Εκκλησία σε άγγελο. Αυτό σημαίνει την σωτηρία του ψυχικού στο πνευματικό. Την άρση και την ένωση των αντίθετων των φύλων στο επέκεινα επισημαίνει και ο λόγος επίσης που παραδίδεται από τον Κύριλλο Αλεξανδρειας53: όταν έχετε καταπατήσει με τα πόδια το περίβλημα της ντροπής (πρβλ την αποβολή του ενδύματος στην Περπέτουα) και όταν τα δυο ένα και το εξωτερικό όπως το εσωτερικό και το αρσενικό όπως το θηλυκό, ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό54. Αυτή η σκέψη βασίζεται στην προϋπόθεση ότι ο άνθρωπος δεν συνενώνει μόνο φυσιολογικά αλλά και ως ψυχική ολότητα μέσα του τα φύλα, αφού το ασυνείδητο κάθε φορά περιέχει την αντίθετη ποιότητα(γι αυτό ο ερμαφρόδιτος έγινε σύμβολο της ολότητος στην ερμητική φιλοσοφία)55. στην περίπτωση της Περπέτουα δεν λαμβάνει χώρα μια πραγματική ένωση των αντιθέτων, αλλά μια κατευθείαν ανάστροφη, κάτι που αντιστοιχεί στην πλήρη εξαφάνιση της προηγούμενης συνείδησης του εγώ, και στην θέση της, στην έκσταση εμφανίζεται ένα άλλο πνευματικό συνειδητό. Ταυτίζεται με τον άνιμους. Αυτή η περίσταση όμως δεν πρέπει να θεωρηθεί από την μοντέρνα οπτική γωνία και να αξιολογηθεί ως καθαρά αρνητική, γιατί πρέπει να ληφθεί υπ όψιν ότι η χριστιανική διδασκαλία περί Τριάδος αντιστοιχεί σε μια πατριαρχική κοινωνια56. μια γυναίκα λοιπόν, για την οποία τα πνευματικά γεγονότα της εποχής της έχουν αποκτήσει σημασία, δεν μπορούσε σχεδόν καθόλου να αποφύγει τον κίνδυνο να υποστεί αυτή την διαδικασία μεταβολής στο αρσενικό. Εδώ συνέβη αυτή στη μορφή μιας σχεδόν πλήρους εξαφάνισης του εγώ-θα μπορούσε να μιλήσει κανείς στην περίπτωση αυτή για ένα βιασμό από τον εαυτο57, όπου όμως ο εαυτός εμφανίζεται με μοναδική καθαρότητα, και όπου το εγώ βιώνει ένα νόημα του γεγονότος58. ο Αυγουστίνος συνέλαβε διαισθητικά σε εκπληκτικό βαθμό αυτές τις ψυχολογικές καταστάσεις και τις εξέφρασε στη γλώσσα της εποχής του: με παραπομπή στην προς Εφεσίους δ13 λέει: αισθανόταν ότι απέναντι του στέκεται μια αρσενική γυναικα59, ήθελε να την πειράξει μέσω ενός άνδρα (για τον σκοπό αυτό διάλεξε τον πατέρα της που την κατέκλυσε με τα επιχειρήματα του). Και στο de anima IV18,26 λέει 60: στο όνειρο είδε η Περπέτουα τον εαυτό της μεταμορφωμένο σε ένα άνδρα να παλεύει με ένα Αιγύπτιο. Ποιος αμφισβητεί ότι η ψυχή της ήταν σε αυτή(αρσενική) την σωματομορφή, όχι το πραγματικό της σώμα, που είχε μείνει ως το τέλος εντελώς θηλυκό και κειτόταν αναίσθητο, ενώ η ψυχή της πάλευε με εκείνη την μορφή του ανδρικού σώματος?» Μια επιπλέον παράλληλη σε αυτή την μεταμόρφωση της Περπέτουα σε άνδρα προσφέρει η μοναστική προφήτις Μαξιμίλα, η οποία στις από το πνεύμα εμπνευσμένες προφητείες της, μιλά για τον εαυτό της στην ανδρική μορφη61. επειδή εμφανίστηκε στο προσκήνιο το χριστιανικό σύμβολο από τα βάθη του συλλογικού ασυνείδητου ως ένα καινούργιο δημιουργικό περιεχόμενο, αποτραβήχτηκαν οι τότε άνθρωποι στο ασυνείδητο. Και στην Περπέτουα επίσης εμφανίζονται τα χριστιανικά σύμβολα στο ασυνείδητο(ο ποιμήν στο επέκεινα και η πηγή της ζωής στον κάτω κόσμο) και η σύγκρουση γι αυτήν δεν βρίσκεται μόνο μεταξύ μιας καινούργιας προς τον χριστιανισμό στραμμένης συνείδησης και του ακόμα ειδωλολατρικού ασυνείδητου, αλλά και το χριστιανικό σύμβολο εμφανίζεται στο ασυνείδητο, και εκεί συγκρούονται τα αντίθετα. Το ίδιο φαινόμενο δείχνεται και στον συγγραφέα του ποιμένος του Ερμά, με αντίστροφη μορφή: αυτός οδηγείται στη νέα διδασκαλία μέσω μιας γυναίκας, μέσω της συνάντησης της άνιμα. Όλη η περίοδος γύρω από την στροφή στον χριστιανισμό χαρακτηρίζεται από το γεγονός της ανάδυσης του συλλογικού ασυνείδητου και γι αυτό περιέχει τόσες πολλές αναλογίες με την εποχή μας.
Οι νεαροί που τρίβουν την Περπέτουα με λάδι μετά την μεταμόρφωση της, είναι βοηθητικές φιγούρες, όπως ο Πομπόνιους, όμως διασπασμένες σε μια πολλαπλότητα, κάτι που είναι τυπικό για την μορφή του άνιμους62.
Το λάδι, ειδικά ως μυρωμένη αλοιφή(unguentum) παίζει σε όλες τις πρωτόγονες τελετές ένα μεγάλο ρόλο, ως με δύναμη φορτισμένο υγρό, φάρμακο, μέσο ομορφιάς, συντηρητικό των νεκρών, που θα πρεπε να τους παρέχει αφθαρσία με την συγκεκριμένη και συμβολική εννοια63. με αυτήν άλειφαν τα αγάλματα των θεών για να τα κρατήσουν ζωντανά. Και η καθ. Εκκλησία επίσης χρησιμοποιεί το μυρωμένο από τον ιερέα ευλογημένο λάδι (μύρον) ιδιαιτέρως για την τελευταία επάλειψη, ως μια πνευματική ενδυνάμωση. έτσι λέγεται στον πατέρα της Εκκλησίας Κυριλλο64: το από τον ιερέα ευλογημένο λάδι δεν είναι πια απλό λάδι, αλλά όπως το ψωμί γίνεται σώμα Χριστού, έτσι και το λάδι ενεργητικό (πραγματικά ενεργό) χάρισμα του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος (ενεργητικόν χάρισμα),γίνεται αρχέτυπος του Αγίου Πνεύματος, που συχνά γίνεται κατανοητό ως τροφοδοτούσα, χορτάζουσα μυρωδια66. στους εκκλησιαστικούς κανόνες του Ιππόλυτου, οι κατηχούμενοι χρίονται από τον επίσκοπο με την χειροτονία, ως μια μετάδοση του πνεύματος67. έτσι λέει ο Honorius από την Atun68: γυμνοί από κάθε φαυλότητα-χρισμένοι με το μύρο της Εκκλησίας-πρέπει να πολεμήσουμε εναντίων του διαβόλου!(και εδώ είναι η απόθεση του ενδύματος, μια απόθεση της κακίας και της αγνωσίας, δηλ της ασυνειδητότητος). Ιδιαιτέρως κοντά βρίσκεται το σημείο αυτό του οράματος σε ένα κομμάτι του σλαβονικού βιβλίου του Ενώχ(ΧΧΙΙ,8) όπου ο Ενώχ πριν πάει στον ύψιστο ουρανό, ξεντύνεται τα γήινα του ρούχα από τον άγγελο Μιχαήλ, αλείφεται με μια ωραία αλοιφή, και ντύνεται τα ενδύματα της δόξας του Θεού. Αυτή η αλοιφή ήταν περισσότερο από ένα μεγάλο φως...και έλαμπε σαν τις ακτίνες του ηλιου69.
έτσι σημαίνει αυτό χρίσμα της Περπέτουας μια πνευματική ενδυνάμωση και φωτισμό μεσώ εκείνης της μορφής του άνιμους.(στο ελληνικό κείμενο είναι ένας αστραποβόλος νέος με άλλους ωραίους νέους). Η αστραποβολία σημαίνει κάτι σαν φωτισμό, δηλ ένα πολλαπλασιασμό της συνειδησης70. αυτοί οι άνιμοι σαν να συμπυκνώνονται στη μορφή του ξιφομάχου. Αυτός είναι τόσο ψηλός, που σχεδόν ξεπερνούσε το ανώτατο χείλος του θεάτρου, και φέρει μια ράβδο στο ένα χέρι, στο άλλο ένα χλωρό κλαδί με χρυσά μήλα, που τον υπόσχεται ως μισθό της νίκης. Και αυτός όπως και ο Πομπόνιους είχε ένα χαλαρό χιτώνα, με μια πλατιά πορφυρή λωρίδα μεταξύ δυο άλλων στη μέση, πάνω από το στήθος, και με χρυσό και άργυρο στολισμένα παπούτσια. Επειδή ο Πομπόνιους υποσχέθηκε βοήθεια στη Περπέτουα, μπορεί να υποτεθεί ότι αυτός μεταμορφώθηκε στη μορφή αυτή, ή σχημάτιζε ένα προστάδιο της.
Η ράβδος δείχνει καθαρά ότι και αυτός ο δαίμων είναι ένας οδηγός. Η ράβδος κατά τα άλλα ανήκει ειδικά στον Ερμή, τον αγγελιαφόρο των των θεών και ψυχοπομπό, είναι μια χρυσή ράβδος, που είναι και μαγικό ραβδί του μαγου71. η ποιμενική θεότητα φέρει επίσης ράβδο• και το κοινό με τον ξιφομάχο είναι το υπερφυσικό υψος72. πρόκειται βασικά για την ίδια μορφή. Το ραβδί την κάνει κατευθύνουσα αρχή. Ο Ονόριους από την Αουτούν ερμήνευσε την επισκοπική ράβδο ως auctoritas doctrinae.73. χαρακτηρίζει τον ξιφομάχο ως προσωποποίηση της ορθής πίστεως, ως μια αρχή που δίνει κατεύθυνση, αποφασίζει στη διαμάχη και με απόλυτη έννοια κρίνει την ψυχή στη ζωή και το θάνατο. Αυτή η κρίση παίζει ένα περίεργο ρόλο και στον Παύλο. Σύμφωνα με αυτόν ο πνευματικός τα κρίνει όλα, αλλά ο ίδιος δεν ανακρίνεται από κανένα74. αυτό το απόλυτο αλάθητο του πνευματικού στηρίζεται στο ότι έχει πνεύμα Χριστού: ημείς δε νουν Χριστού εχομεν75. ΚορΑβ15,16. αυτός ο νους του Θεού κρίνει απόλυτα. Και για τον αιγυπτιακό αγαθό δαίμονα λέγεται στους μαγικούς παπύρους: εσύ που κάθεσαι στη κεφαλή του κόσμου, και κρίνεις τα πάντα, περιβεβλημένος από τον κύκλο της πίστεως και της αληθειας76.
Ο ξιφομάχος επομένως φέρει το σύμβολο της ατράνταχτης και γι αυτό αποφασιστικής για την σύγκρουση πεποίθησης. Είναι με αυτή την έννοια πραγματικά το πνεύμα της αληθείας που θα σκηνώσει εν ημίν. Απέναντι σε μια τέτοια «άγια» πεποίθηση δεν υπάρχει κανένα άλλο ανθρώπινο κριτήριο, αφού επιτρέπει στο (άτομο) να αφήσει να το σκοτώσουν.
Τα χρυσά παπούτσια του ξιφομάχου υποδεικνύουν ένα παρόμοιο ψυχικό παράγοντα. Τα παπούτσια σημαίνουν, ως τμήμα της ενδυμασίας που υποδεικνύουν την τοποθέτηση ως προς το περιβάλλον, ένα κομμάτι εσωτερικής τοποθέτησης ή στάσης, που στρέφεται ειδικά στη γη, δηλ στην πραγματικότητα. Με αυτή την έννοια θα μπορούσε κανείς να ερμηνεύσει τα παπούτσια ως εικόνα για την στάση απέναντι στη γήινη πραγματικότητα. Η φράση, απόθεση των παιδικών παπουτσιών, συμβολίζει πχ την απόθεση μιας νηπιώδους τοποθέτησης απέναντι στην πραγματικότητα. Στη λαϊκή τέχνη έχουν τα παπούτσια συχνά ερωτική σημασια77, και μάλιστα ως μια υποθετική θηλυκή αρχή. Εξ άλλου σε πολλά έθιμα είναι σύμβολο δύναμης, όπως ξεκάθαρα το προδίδει η έκφραση, να μπει κανείς κάτω από τις παντοφλες78. μ αυτά συμβολίζουν τα παπούτσια του ξιφομάχου μια ψυχική στάση, που απέναντι στη πραγματικότητα συμπεριφέρεται υποδεκτικά (θηλυκά) και ταυτόχρονα μια βέβαιη σταθερότητα που ήρθε στο τέλος. Δείχνουν ότι ο ξιφομάχος ενσαρκώνει όχι μόνο μια κατευθύνουσα αρχή, αλλά και ένα σταθερό σημείο μπορεί να δώσει.
Συν τοις άλλοις ο ξιφομάχος φοράει ένα λευκό φόρεμα με τρεις πορφυρές λωρίδες πάνω από το στήθος. Ο Shewring το ερμήνευσε έτσι, ως ένα πορφυρό υποκάμισο που φαινόταν μεταξύ δυο εξωτερικών λωρίδων του χιτώνα(toga). Άσπρο και κόκκινο είναι χρώματα των ιερέων του αφρικάνικου Άρη(σατουρν) και εν γένει πολλών αρχαίων και αιγυπτιακών μυστηριων80, και στην αλχημεία σχηματίζουν τα δυο ανώτατα επίπεδα: albedo και rubedo(το nigredo εδώ παρουσιάζεται ξεχωριστά με τον Αιγύπτιο).
(Συνεχίζεται)
 |
| Ο Αγιος Νέστορας και ο Λιαίος μονομαχούν με πλήρη πολεμική εξάρτηση στον ιππόδρομο (;), τοιχογραφία. Καστοριά, Ομορφοκκλησιά, 1295-1317 μ. Χ |
ΣΗΜΕΡΑ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΥΤΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΒΑΡΥΣ, ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΩΝ ΚΑΙ Ο ΔΕΙΛΟΣ ΚΑΙ ΑΠΙΣΤΟΣ ΚΛΗΡΟΣ ΤΟΝ ΑΠΑΡΝΕΙΤΑΙ ΠΡΟΤΑΣΣΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΝΕΤΗ ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ. Η ΠΙΣΤΗ ΧΑΛΑΡΩΣΕ ΚΑΙ Η ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΕΙΑ ΜΠΗΚΕ ΣΤΙΣ ΚΑΡΔΙΕΣ ΜΑΣ΄ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΝΙΚΗΣΕΙ ΤΗΝ ΕΠΑΡΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ;;;;;; ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟΥ ΤΗΝ ΑΒΥΣΣΑΛΕΑ ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ;
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου