Παίζουμε με αυτοκόλλητα (με τις φιγούρες). Προσπαθήστε για μια στιγμή να φιμώσετε τις τρέχουσες αντιπαραθέσεις και παρατηρήστε το πεδίο μάχης στο οποίο συγκρούονται κυβερνώντες και αντιπολιτευόμενοι, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης υπέρ και κατά, όχι μόνο σε εσωτερικά ζητήματα αλλά, θα έλεγα, πάνω απ' όλα σε διεθνή. Ακόμα και στις διεθνείς συνόδους κορυφής, όλα είναι μια μάχη φωτογραφιών: ποιος είναι με ποιον, ποιος είναι στη φωτογραφία και ποιος όχι, πώς είναι τοποθετημένοι σε σχέση με τους άλλους και στην ομάδα, στη φωτογραφία ή στην ταινία μικρού μήκους· τι διάθεση εκφράζουν το πρόσωπο και η στάση του σώματός της, πώς την βλέπουν και την θεωρούν οι άλλοι, την κοιτάζουν ή δεν της δίνουν προσοχή. Χρησιμοποίησα σκόπιμα τη θηλυκή αντωνυμία επειδή η κύρια πρωταγωνίστρια αυτής της φωτογραφικής κατάταξης, τουλάχιστον στη χώρα μας, είναι η Τζόρτζια Μελόνι, βασίλισσα των πολιτικών φωτογραφικών μυθιστορημάτων (φωτορομάντσων). Αλλά η φωτογραφική ιστορία (το φωτορομάντσο) είναι τελικά η μόνη απόδειξη της ύπαρξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία είναι μια ομαδική πόζα και όχι μια κοινή ιστορία και ένα κοινό έργο. Αυτό που έχει σημασία είναι η φωτογραφία με το τραπέζι ή η ομαδική φωτογραφία όρθιοι. Το περιεχόμενο δεν έχει σημασία, ούτε θα μπορούσαμε ποτέ να το μάθουμε, επειδή η εποχή των εικόνων δεν κάνει τα πάντα διαφανή, ορατά και κατανοητά με την πρώτη ματιά, αλλά αντίθετα: καλύπτει το περιεχόμενο με την εικόνα και προσφέρει στους ανθρώπους ένα κάλυμμα, το οποίο στη συνέχεια είναι κάλυμμα, πετάει μια εικόνα στο τραπέζι, ρίχνει μια εικόνα σαν δόλωμα, και στη συνέχεια εναπόκειται στους ερμηνευτές, τους συνωμοσιολόγους, τους φαντασιόπληκτους να συμπεράνουν τι είπαν και ποια είναι η αλήθεια που προκύπτει από αυτήν την εικόνα, ανεβαίνοντας απερίσκεπτα πέρα από τα φαινόμενα. Η φωτογραφία είναι η φυσική της εξουσίας, τα υπόλοιπα είναι όλα μεταφυσική· και σε αυτή την περίπτωση μεταφυσική σημαίνει εικασίες, συκοφαντίες, κουτσομπολιά, ένα «λένε» που ανάγεται σε ανάλυση.
Βλέπετε τη φωτογραφία των Βολεντέροζι (των «Πρόθυμων») με την απουσία της Μελόνι και οι εχθροί της συμπεραίνουν με ενθουσιασμό ότι έχει αποκλειστεί, είναι απομονωμένη, δεν μετράει για τίποτα.
Στη συνέχεια, τη βλέπετε στο κέντρο της φωτογραφίας ανάμεσα στην Αμερική και την Ευρώπη, ένα άτομο που έχει γίνει ο Ατλαντικός Ωκεανός, ανάμεσα στις ακτές Vance και von Der Leyen, και οι θαυμαστές της βλέπουν σαφείς αποδείξεις της γεωπολιτικής της κεντρικότητας, η οποία στην πραγματικότητα είναι μια φωτογραφική κεντρικότητα, και παρατηρούν την ευτυχία και την επιτυχία να λάμπουν στα μάτια της, μια βροχή από αστέρια που πέφτουν από τα μάτια της, για την ακρίβεια πενήντα ένα στην πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών και είκοσι επτά στην πλευρά της Ευρώπης.
Έτσι την κρίνουν δεύτερης κατηγορίας μόλις πάει στη δεύτερη σειρά στις ομαδικές φωτογραφίες· αλλά αυτό σπάνια συμβαίνει, και όχι μόνο επειδή η Ιταλία μετράει και είναι σκληρή, φωτογενής και ζωηρή, αλλά και για λόγους ύψους: όσοι έχουν διαφορετικό ύψος όπως αυτή, για να το θέσω σωστά, βρίσκονται απαραίτητα στην πρώτη σειρά στην ομαδική φωτογραφία. Ισχύει από το νηπιαγωγείο και μετά.
Έπειτα τη βλέπεις να φιλιέται σε φωτογραφίες ή βίντεο με τον μισό πλανήτη, να αγκαλιάζεται, να συναδελφώνεται, να χαμογελάει με νόημα και εμπιστευτικότητα με τους ισχυρούς της γης, όλους πάντα ψηλότερους από αυτήν, σαν τις παπαρούνες στο τραγούδι της Νίλα Πίτσι - «Ξέρεις ότι οι παπαρούνες είναι ψηλές, ψηλές, ψηλές και εσύ είσαι μικρούλα» - και τη βρίσκεις τόσο ωραία και γοητευτική όσο ένα Στρουμφ, ανάμεσα σε πολλούς Δρακουμέλ που έχουν γίνει προσωρινά φίλοι, ευγενικοί, καλοπροαίρετοι· σε σημείο να γονατίσει κατά την άφιξή του στα Τίρανα, όπως έκανε ο γιγάντιος Έντι Ράμα με μια έκφραση στο πρόσωπο και το σώμα του που μοιάζει να λέει: «έλα μικρούλα, αγάπη του μπαμπά, έλα στην αγκαλιά μου».
Ακόμη και φωτογραφίες με τον Πάπα έχουν εισέλθει σε αυτόν τον μετρητή εισοδήματος, σ’ αυτόν τον «φοροεισπρακτικό» μηχανισμό εντυπώσεων: να δούμε την έκφραση του Πάπα και του συνομιλητή του, να προσπαθήσουμε να διαβάσουμε τα χείλη – δύσκολο, γιατί ο Πάπας έχει λεπτά χείλη. Χρονομετρήστε το νανοδευτερόλεπτο που αφιερώνεται σε κάθε ένα και συγκρίνετέ το με τον χρόνο του Mattarella, ο οποίος είναι η θεσμική μονάδα μέτρησης. Και δείτε πού κάθονται τα μεγάλα ονόματα στην κηδεία του εκλιπόντος Πάπα ή στην τελετή ορκωμοσίας του εισερχόμενου Πάπα, δίπλα στους οποίους, και αν μιλούν μεταξύ τους, χαμογελούν ο ένας στον άλλον, νιώθουν άνετα, στο κέντρο ή στο περιθώριο της σκηνής. Η μορφολογία της εξουσίας αποκτά αισθητική αξία, από τις εκφράσεις του προσώπου ή τις στάσεις. Το χάρισμα έχει περιοριστεί σε μια σέλφι. Το ίδιο ισχύει και για τον Μακρόν ή τον Ζελένσκι - πόσους πόντους αξίζει μια φωτογραφία μαζί του; Παλιά πολλούς, τώρα πολύ λιγότερους, ίσως και αρνητικούς. Το ίδιο με τις δίπλα-δίπλα φωτογραφίες του Πούτιν και του Τραμπ για να υπονοήσουν τηλεφωνικές συνομιλίες. Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να βρεις διαφορετική έκφραση στις φωτογραφίες του Xi Jinping, μπορείς πάντα να χρησιμοποιήσεις την ίδια ή αυτήν της προηγούμενης δεκαετίας.
Κάποτε υπήρχαν πολιτικά σύμβολα και μετρούσαν πολύ, σήμερα δεν υπάρχουν πια σύμβολα και στην εποχή της προσωπικής ηγεσίας, το μόνο σύμβολο είναι η φωτογραφία. Η πολιτική γίνεται με φωτογραφίες, ένα μεγάλο μέρος των αναλύσεων ή των συμπαθειών και των αντιπαθειών (των likes και dislikes) που μαίνονται στο μόνιμο δικαστήριο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εξαρτώνται ακριβώς από τη φωτογραφία, τις εκφράσεις του προσώπου, τα μαλλιά και τη σωματική διάπλαση, τον τρόπο πόζας και χαμόγελου. Είναι η εικόνα που προηγείται της κρίσης, μάλιστα την υποστηρίζει και την αντικαθιστά, αντικαθιστώντας κάθε περιεχόμενο. Τότε όλα όσα συμβαίνουν στο παρασκήνιο, όλες οι τηλεφωνικές και οι πρόσωπο με πρόσωπο συνομιλίες, όταν οι εικόνες είναι απενεργοποιημένες, δεν μας αφορούν. Αλλά το Photoshop δεν έχει να κάνει μόνο με την πολιτική. Στη Νάπολη, για παράδειγμα, ένας νεαρός καλλιτέχνης, ο νεότερος, κάλυψε τον καθεδρικό ναό Ντουόμο με φωτογραφίες 606 Ναπολιτάνων. Το έκανε σε άλλα μνημεία στον κόσμο και θα μπορούσε να οριστεί ως φωτολαϊκισμός, με πρόδρομο τον Ολιβιέρο Τοσκάνι. Αλλά το μήνυμα είναι ότι η θρησκεία δεν είναι ο δεσμός με τον Θεό, μέσω των Αγίων, της Παναγίας και των ιερέων, αλλά είναι ο δεσμός κάθε ανθρώπου με τον λαό. Οι αληθινοί κάτοχοι και αποδέκτες της πίστης είναι οι ίδιοι οι πιστοί, κάπως σαν το τηλεοπτικό κοινό. Αλλά όχι, η γυμνή πρόσοψη του Καθεδρικού Ναού μάς αντιπροσωπεύει όλους, τα 606 πρόσωπα που τον καλύπτουν αντιπροσωπεύουν μόνο 606 ανθρώπους. Τα αληθινά σύμβολα υπερβαίνουν τα άτομα και δεν είναι θνητά.
Με λίγα λόγια, επιστρέψαμε στο να παίζουμε με αυτοκόλλητα (με τις φιγούρες), τα αυτοκόλλητα των άλλων τις λέμε «φιγούρες της ντροπής». Οι όμορφες, από την άλλη πλευρά, μαζεύουν πόντους στον άβακα των δημοσκοπήσεων. Αλλά πέρα από αυτή την επιφανειακή πτυχή, αυτή την επιστροφή στην παιδική ηλικία και την αφελή εξάρτηση από πρόσωπα και φατσούλες, υπάρχει κάτι σημαντικό που πρέπει να κατανοήσουμε. Όπως ακριβώς η ψήφος δεν ορίζει την ύπαρξη ενός κυρίαρχου λαού, γιατί έτσι ανάμεσα στην ψήφο και τις πιέσεις που προηγούνται, τις συμμαχίες που την ακολουθούν, τις ερμηνείες που δίνονται, για να μην αναφέρουμε την απάτη και τους κανόνες που υιοθετούνται προς όφελος ορισμένων και εναντίον άλλων, υπάρχει και παρεμβάλλεται ένας ωκεανός, μακριά από τη λαϊκή κυριαρχία. Έτσι, οι φωτογραφίες σου δίνουν την αίσθηση της εξουσίας ως γυάλινο σπίτι, μιας γκλάσνοστ όπως θα έλεγε ο Γκορμπατσόφ. Αλλά όσο περισσότερο βλέπεις την πολιτική σε φωτογραφίες και βίντεο, τόσο λιγότερο την καταλαβαίνεις, τόσο λιγότερο ξέρεις πού πραγματικά πηγαίνει, πού κρύβεται η Arcana Imperii (τα Μυστικά της Αυτοκρατορίας) και ποιος και τι αποφασίζει στην πραγματικότητα. Η εξουσία είναι αδιαπέραστη, ακόμη και αν μας παραπλανά κάνοντάς μας να πιστεύουμε ότι είναι ορατή, προσβάσιμη σε όλους, ίσως ακόμη και συμμετέχοντας σε ένα διεθνές τουρνουά τένις ή επισκεπτόμενοι χώρες εν μέσω πλήθους και χαιρετισμών δύο δευτερολέπτων με απλούς μεμονωμένους πολίτες. Στο τέλος συνειδητοποιείς ότι η εξουσία εξακολουθεί να είναι αυτό το θέαμα μεγαλοπρέπειας, γενναιοδωρίας και ισχύος, όπως στην εποχή των βασιλιάδων. Και το κύριο μήνυμά του προς τον κόσμο είναι η εμφάνισή του, η σκηνοθεσία της.
Με λίγα λόγια, επιστρέψαμε στο να παίζουμε με αυτοκόλλητα (με τις φιγούρες), τα αυτοκόλλητα των άλλων τις λέμε «φιγούρες της ντροπής». Οι όμορφες, από την άλλη πλευρά, μαζεύουν πόντους στον άβακα των δημοσκοπήσεων. Αλλά πέρα από αυτή την επιφανειακή πτυχή, αυτή την επιστροφή στην παιδική ηλικία και την αφελή εξάρτηση από πρόσωπα και φατσούλες, υπάρχει κάτι σημαντικό που πρέπει να κατανοήσουμε. Όπως ακριβώς η ψήφος δεν ορίζει την ύπαρξη ενός κυρίαρχου λαού, γιατί έτσι ανάμεσα στην ψήφο και τις πιέσεις που προηγούνται, τις συμμαχίες που την ακολουθούν, τις ερμηνείες που δίνονται, για να μην αναφέρουμε την απάτη και τους κανόνες που υιοθετούνται προς όφελος ορισμένων και εναντίον άλλων, υπάρχει και παρεμβάλλεται ένας ωκεανός, μακριά από τη λαϊκή κυριαρχία. Έτσι, οι φωτογραφίες σου δίνουν την αίσθηση της εξουσίας ως γυάλινο σπίτι, μιας γκλάσνοστ όπως θα έλεγε ο Γκορμπατσόφ. Αλλά όσο περισσότερο βλέπεις την πολιτική σε φωτογραφίες και βίντεο, τόσο λιγότερο την καταλαβαίνεις, τόσο λιγότερο ξέρεις πού πραγματικά πηγαίνει, πού κρύβεται η Arcana Imperii (τα Μυστικά της Αυτοκρατορίας) και ποιος και τι αποφασίζει στην πραγματικότητα. Η εξουσία είναι αδιαπέραστη, ακόμη και αν μας παραπλανά κάνοντάς μας να πιστεύουμε ότι είναι ορατή, προσβάσιμη σε όλους, ίσως ακόμη και συμμετέχοντας σε ένα διεθνές τουρνουά τένις ή επισκεπτόμενοι χώρες εν μέσω πλήθους και χαιρετισμών δύο δευτερολέπτων με απλούς μεμονωμένους πολίτες. Στο τέλος συνειδητοποιείς ότι η εξουσία εξακολουθεί να είναι αυτό το θέαμα μεγαλοπρέπειας, γενναιοδωρίας και ισχύος, όπως στην εποχή των βασιλιάδων. Και το κύριο μήνυμά του προς τον κόσμο είναι η εμφάνισή του, η σκηνοθεσία της.
Οι μοναρχίες, συμπεριλαμβανομένου του παπισμού, ήταν καθεστώτα υψηλής προβολής, σήμερα θα λέγαμε φωτογραφικά καθεστώτα, βιντεοεικόνες ad usum populi. Γιορτή, φωτογραφία και αγχόνη. Αλλά τα σύμβολα, οι τελετουργίες, οι λειτουργίες δεν ήταν απλώς διακοσμητικά στοιχεία, αλλά πραγματικά μηνύματα, ασκήσεις εξουσίας και συναίνεσης, ζωντανές εκφράσεις κοινών δεσμών. Ακόμα και ο Μακιαβέλι έδινε μεγάλη σημασία στην εμφάνιση έναντι της ύπαρξης: σε πολλές περιπτώσεις, η εμφάνιση αξίζει περισσότερο από το να είσαι.
Το αίσθημα απογοήτευσης, ωστόσο, σε κατακλύζει αν, πέρα από τις εικόνες, αναρωτηθείς: ναι, καλά όλα αυτά, αλλά τι κάνει πραγματικά στην εξουσία, πώς αλλάζει η δημόσια ζωή με αυτόν ή τον άλλον ηγεμόνα; Πέρα από τη μορφή, ποιο είναι το περιεχόμενο; Και εκεί σε κυριεύει μια υποψία απάτης και σκηνοθεσίας, όταν συνειδητοποιείς ότι κάτω από τη φωτογραφία, πίσω από την εικόνα, υπάρχει λίγη έως καθόλου ουσία, δεν υπάρχει καμία σχετική πράξη, κανένα σημαντικό γεγονός, καμία μεγάλη μεταρρύθμιση, κανένα έργο για το οποίο να μπορείς να μιλήσεις. Μόνο εμφάνιση, πρόσοψη, φούμαρα, χαμόγελα και καρτούν. Έπειτα σου έρχεται στο μυαλό μια άλλη ιδέα: ότι η πολιτική δεν αποφασίζει αλλά παριστάνει· δεν αναλαμβάνει έργο, αλλά στήνεται. Με λίγα λόγια, όλα έχουν να κάνουν με τα αυτοκόλλητα.
Το αίσθημα απογοήτευσης, ωστόσο, σε κατακλύζει αν, πέρα από τις εικόνες, αναρωτηθείς: ναι, καλά όλα αυτά, αλλά τι κάνει πραγματικά στην εξουσία, πώς αλλάζει η δημόσια ζωή με αυτόν ή τον άλλον ηγεμόνα; Πέρα από τη μορφή, ποιο είναι το περιεχόμενο; Και εκεί σε κυριεύει μια υποψία απάτης και σκηνοθεσίας, όταν συνειδητοποιείς ότι κάτω από τη φωτογραφία, πίσω από την εικόνα, υπάρχει λίγη έως καθόλου ουσία, δεν υπάρχει καμία σχετική πράξη, κανένα σημαντικό γεγονός, καμία μεγάλη μεταρρύθμιση, κανένα έργο για το οποίο να μπορείς να μιλήσεις. Μόνο εμφάνιση, πρόσοψη, φούμαρα, χαμόγελα και καρτούν. Έπειτα σου έρχεται στο μυαλό μια άλλη ιδέα: ότι η πολιτική δεν αποφασίζει αλλά παριστάνει· δεν αναλαμβάνει έργο, αλλά στήνεται. Με λίγα λόγια, όλα έχουν να κάνουν με τα αυτοκόλλητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου