Μπάρτ (τελευταίο)

Στις πηγές της νεωτερικής θεολογίας (ΧXΧV)

Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη έκφραση για να χαρακτηρίσουμε την θεολογία του Μπάρτ από αυτή: «Η επανανακάλυψη του Ουρανού». Ο Μπάρτ όμως δεν φαίνεται να κοιτάζει τον ουρανό σαν σε ένα καθρέφτη, αλλά απευθείας, σαν να ήθελε να μπει μέσα στον καθρέφτη. Κάποιοι έφτασαν να πουν πως κοιτάζει στα βιβλία της Τριάδος με τέτοιο τρόπο που δίνει την εντύπωση ότι θέλει να δώσει και κάποιες συμβουλές. Δεν είναι μόνο λοιπόν «η χριστολογική του συγκέντρωση» υπεύθυνη του θεολογικού του πετάγματος, αλλά περισσότερο είναι το γεγονός πως ο Μπάρτ μετέφερε στον ουρανό αυτή την χριστολογική του συγκέντρωση και πέτυχε να την πυκνώσει ακόμη περισσότερο βασισμένος στο αιώνιο Τριαδικό γεγονός. Η αποκάλυψη μειώνεται μ’ αυτόν τον τρόπο, κατά τον Zahrut, σε έναν μονόλογο που ανταλλάσσει ο θεός με τον εαυτό του καθότι Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Από τον Τριαδικό κύκλο δεν κατόρθωσε ποτέ του να εξέλθει ο Μπάρτ. Τα πάντα κατανοούνται προκαταβολικώς και ο ίδιος βρίσκεται σε μια κατάσταση τελειότητος (ή περισσότερο και από τέλεια;). Στην Τριάδα όχι μόνον τα πάντα είναι αποφασισμένα αλλά και τα πάντα είναι ολοκληρωμένα. Οτιδήποτε συμβαίνει στον χρόνο είναι η αναπαράσταση της αρχικής αποφάσεως του θεού. Σπρώχνοντας στα άκρα αυτή την κριτική, ειπώθηκε πως η Τριάδα δημιούργησε ένα δράμα που το παρουσίασε ήδη αναμεταξύ της, ανάμεσά του τα ίδια τα θεία πρόσωπα, και τώρα κανονίζει να παίζεται και πάνω στη γη όπως παίχτηκε και στον ουρανό: Γι’ αυτόν δε τον σκοπό ο κόσμος δημιουργήθηκε σαν μια σκηνή θεάτρου, και οι άνθρωποι είναι οι θεατές. Ακριβώς λοιπόν αυτή η χριστολογική συμπύκνωση του Μπάρτ, ονομάσθηκε από τον Πωλ Αλχάους «Χριστομονισμός». Ο Μπάρτ αναγκάστηκε να ξαναανακαλύψει την «ανθρωπότητα του θεού». Αλλά όμως εάν τον απασχολεί μόνον να δείξει αυτή την ανθρωπότητα του θεού βασιζόμενος στην αναγνώσιμη της θεότητος του θεού, και ξεκινώντας από αυτή, φτάνει να αναγνωρίσει εις βάθος την ανθρωπότητα του ανθρώπου; Παρ’ όλες τις διαβεβαιώσεις που προσπαθούν να πείσουν για το αντίθετο, στον Μπαρτ δεν υπάρχει και δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ένα αληθινός διάλογος ανάμεσα στον θεό και στον άνθρωπο. Υπάρχει πάντοτε μόνον ένας μονόλογος , ακριβώς σαν εκείνον της αποκαλύψεως του θεού που τοποθετήθηκε σαν προλεγόμενο της Δογματικής!

Αυτό που λείπει τελικώς από την θεολογία του Μπαρτ του Λόγου του θεού, είναι η σχέση αυτού του Λόγου με την συγκεκριμένη κατάσταση, με την ύπαρξη του μοναδικού ανθρώπου, με το Γίγνεσθαι του κόσμου, και τελικώς ο δεσμός της θεϊκής φιλανθρωπίας με την κλήση του ανθρώπου. Η αναλογία σχέσεων (analogia relationis) δεν κατόρθωσε ποτέ της να γίνει analogia correlationis (αναλογία αλληλουχίας, αμοιβαιότητος).

Αυτές οι επιθέσεις στον Μπαρτ, είναι ανούσιες, επιφανειακές, κακόβουλες τόσο πολύ ώστε να μειώνουν την σκέψη του σε καρικατούρα; Πρέπει οπωσδήποτε να τονίσουμε πως παρ’ όλους τους περιορισμούς και παρ’ όλες τις φιλοσοφικές επιρροές που μπορούμε να του βρούμε, η σκέψη του Μπαρτ στο τέλος αποδεικνύεται πρωτότυπη: απλή και σύνθετη μαζί, οργανική και ευκίνητη. Κατά βάθος πρέπει να την τοποθετήσουμε δίπλα στους Μεταρρυθμιστάς, διότι απ’ αυτούς μαζεύει τις πρώτες του Αρχές με την επιθυμία, με το πάθος να τις γονιμοποιήσει, με την μεγαλύτερη δυνατή συνέπεια μέσα στα πλαίσια ενός νέου και διαφορετικού πολιτισμικού τοπίου. Όταν ο Μπαρτ ομολογεί πως ο θεός δεν είναι ποτέ αντικείμενο κάποιου πράγματος ή κάποιου, αλλά είναι μόνο υποκείμενο του Είναι του και της Τριαδικής του ζωής, της αποκαλύψεως, όπως και της πίστεως, δεν είναι όλο αυτό έκφραση, σε μια σημερινή γλώσσα, όλων όσων μας παρουσιάζουν οι μεταρρυθμιστές στις πιο ριζικές του εκφράσεις; Solus Deus, Sola Gratia, Sola Scriptura!

Όμως η τελική πρόθεση του Μπαρτ, την οποία ακολούθησε με αποφασιστικότητα και ενέργεια εκφράζεται με έννοιες και χρησιμοποιεί υλικά, τα οποία δεν έχουν ξεκαθαριστεί κριτικά. Αυτό ισχύει ανάμεσα στα άλλα και για την έννοια της υποκειμενικότητος του θεού, η οποία χρησιμοποιήθηκε στο τριαδικό δόγμα για να μπορέσει να αναδείξει μαζί με το Deus dixit, la persona Dei loquentis (το πρόσωπο του θεού Λόγου).

Σε κάποιο σημείο ο Μπαρτ πρέπει να αναγνώρισε πως δεν έχει ούτε το δικαίωμα ούτε την υποχρέωση να διατηρήσει τον μανδύα του προφήτη και να επιμείνει σε μια συμπεριφορά διασπάσεως, όπως ακριβώς τον είχαν ανακαλύψει κάποιοι για τη δική τους χαρά και καθησυχασμό. Αναγκάστηκε λοιπόν, όπως και κάθε θεολόγος, να φανερωθεί με την ενοχλητική μορφή κάποιου που φτιάχνει τον Λόγο του θεού και την Βασιλεία Του, θεολογία. Αναγκάστηκε να γίνει συστηματικός, χωρίς να παύει να είναι προφητικός θέτοντας μάλιστα στην επιτυχία αυτής της προσπάθειας με θρησκευτικό πάθος και επιστημονική συνέπεια, μόρφωση και στοχασμό. Οπωσδήποτε ο Μπαρτ έδωσε στην Εκκλησιαστική του Δογματική, την αρχιτεκτονική ενός συστήματος «Μέσα στο χιούμορ του θεού μπορεί να υπάρξει και ένα θεολογικό σύστημα». Παρότι δεν παραιτήθηκε ποτέ του από την φιλοδοξία να εκφράσει την ολότητα του βιβλικού μηνύματος σε ένα δογματικό και συνεπές σύνολο, συνειδητοποιεί ταυτοχρόνως πως το έργο του είναι ατελές, όπως είναι αναπόφευκτα κάθε έργο πρωτοπορίας.

Οπωσδήποτε γι’ αυτόν η θεολογία δεν είναι «θεολογία για θεατές», η πίστη και η μετάνοια είναι απολύτως απαραίτητοι όροι για την εξάσκησή της. Γνωρίζει όμως επίσης, πως η θεολογία δεν είναι παρά ένα συμπλήρωμα του κηρύγματος και μια υπηρεσία στην εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού.

Μένοντας έκπληκτος από την πρώιμη επιτυχία του, έγραφε: «κοιτάζοντας πίσω στην ζωή μου νομίζω πως μοιάζω σε κάποιον που ανεβαίνει ψάχνοντας στα τυφλά τις σκάλες ενός καμπαναριού, και χωρίς να το σκεφτεί αρπάζει αντί για το σίδερο να στηριχθεί, το σχοινί της καμπάνας και έτσι τρέμοντας ακούει την καμπάνα να χτυπά πάνω απ’ αυτόν και όχι μόνο γι’ αυτόν». Στη συνέχεια η δυνατή κωδωνοκρουσία έγινε ήχος γεμάτος με την Αγία Τριάδα και την αγάπη του θεού προς δόξαν δική Του. Αλλά παρατηρήθηκε πως αυτή η κωδωνοκρουσία χανόταν πάνω σε μια γη ολοένα και πιο άδεια από το θεό. Ο άνθρωπος είναι πάνω στη γη, ο θεός στον ουρανό: Και ενώ ηχεί στον ουρανό η δυνατή κωδωνοκρουσία, όλο και πιο πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται: πού είναι ο θεός; Όμως τον θεό κανείς δεν τον έχει δει και κανείς δεν μπορεί να τον δει. Ο μονογενής που υπάρχει στον κόλπο του πατρός, Αυτός τον απεκάλυψε. Το πνεύμα είναι παρόν και ενεργεί στην εκκλησία και στον κόσμο. Όμως όλα αυτά στην πίστη τα ερευνούμε σαν σε ένα αίνιγμα, δεν βλέπουμε ακόμη τον μοναδικό θεό και Κύριο σε τρία πρόσωπα. Μόνο κάποτε στο μέλλον θα το ατενίσουμε πρόσωπο με πρόσωπο και θα κατανοήσουμε τοιουτοτρόπως πως Αυτός είναι.

Ο Μπαρτ είχε πολλούς λόγους να ομολογήσει την θεότητα του θεού και την Κυριότητά Του ψηλά στου ουρανούς πριν από αυτή εδώ κάτω στη γη. Ο άπειρος πλούτος νοήματος της αποκαλύψεως, ο οποίος περιέχεται στην γραφή και πιστοποιείται από το δόγμα της Εκκλησίας, κατανοήθηκε από τον Μπαρτ με λεπτότητα και χαρά. Ποτέ του δεν ανησύχησε μήπως η «Εκκλησιαστική του δογματική» κατέληγε στην ακαδημαϊκή λήθη. Ήταν σίγουρος πως το έργο του «έχει καιρό να περιμένει».

Σχόλιο

Σ’ αυτό το σημείο, για να πληροφορήσουμε του καινούργιους και να φρεσκάρουμε την μνήμη των παλαιών, υπενθυμίζουμε πως οι πηγές της Δυτικής θεολογίας, σκοπό έχουν να δείξουν πως το σύνολο της συγχρόνου “ορθοδόξου” θεολογίας προέρχεται από την Δύση. Το σύνολο. Όποιος ενδιαφέρεται και όποιος διαβάζει προσεκτικά μπορεί να το δει σχετικά εύκολα!
 
Αμέθυστος