Για το νόημα της σύμπτωσης (3) - Η ΑΝΑΙΡΕΣΙΣ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΕΩΣ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ: ΣΑΒΒΑΤΟ, 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2011
 Σκέψεις πάνω στην «Παράδοση στους ξένους ανθρώπους» του Βόλφγκανγκ Πάουλι.
Ulrich Müller-Herold
Αφιερωμένο στον Hans Primas

7. Φυλετική (γενεαλογική) ιστορία.

Επισκοπώντας το βασίλειο των όντων, καταβάλλεται κανείς απ’ την πολλαπλότητα μορφών και λειτουργιών, προσαρμογών στο περιβάλλον, σε τρόπους που αναπτύσσονται, συλλαμβάνουν τροφή, αναπαράγονται τα όντα. Από μακρού απασχολεί φιλοσόφους και φυσικούς ερευνητές το ερώτημα: Πώς έχει προέλθει αυτή η πολλαπλότητα;

Η βιολογική εξέλιξη αρχίζει μ’ ένα χτύπημα τυμπάνου: Πριν 530 εκατομμύρια χρόνια, στην αρχή της κάμβριας περιόδου (Kambrium), εμφανίζονται ξαφνικά οι πολυκύτταροι οργανισμοί, ανάμεσά τους προπάντων τα πρώτα όντα με σκληρά μέρη. Σε μας τους σημερινούς διηγούνται τα απολιθώματα μιαν ανήκουστα δραματική ιστορία, που διαφέρει σε πολλά από κείνο, που έχει διδαχθή παραδοσιακά περί αυτού – κι ό,τι μπορούσε να γνωρίζη το 1953 γι’ αυτό ο Πάουλι.

Στην κάμβρια περίοδο, όπου βρίσκονται για πρώτη φορά απολιθώματα σε αξιόλογο αριθμό, μας αντιτάσσεται (μας συναντά) σε υψηλά σύνθετη οργάνωση η ζωή. Βρίσκει κανείς ιδιαιτέρως «ήδη στα στρώματα της κάμβριας περιόδου υπολλείμματα απ’ όλες ανεξαιρέτως τις φυλές του ζωϊκού βασιλείου, που μπορούμε να τις δούμε διατηρημένες σε απολιθώματα. Όλα οι φυλές (τα γένη, τα είδη) ήταν άρα ήδη πριν 500 εκατομμύρια χρόνια “έτοιμες”» (σ.σ.: A. Kaestner, «Διδακτικό εγχειρίδιο της ειδικής ζωολογίας», σ. 16. Σύμφωνα με μιαν πρόσφατα δημοσιευμένη ισοτοπική χρονολόγηση σιβηρικού μεταλλεύματος ζιρκονίου με τη βοήθεια της σειράς αποσύνθεσης ουρανίου-μολύβδου, επιτελέστηκε η εν είδει εκρήξεως αποδιαφοροποίηση πολυκυτταρικής ζωής στη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου 5-10 εκατομυρίων χρόνων πριν 533-525 εκατομμύρια χρόνια). Καθώς τα προκάμβρια στρώματα είναι σε μεγάλο βαθμό ελεύθερα απολιθωμάτων, μας λείπουν ομοιώματα της προϊστορίας τους. Τα παλαιοβιολογικά δεδομένα δείχνουν, ότι ο ζωϊκός κόσμος της κάμβριας περιόδου εμφανίστηκε ξαφνικά σε πλήρως διαμορφωμένα σχήματα οργάνωσης. Πολυάριθμα είδη ζώων διέθεταν νέου είδους σκληρούς σκελετούς από ασβέστιο, πυριτικό οξύ ή κερατινώδη ουσία (σ.σ.: H. Kahle, «Εξέλιξη. Εσφαλμένος δρόμος της σύγχρονης φυσικής επιστήμης;», σ. 115). Το γεγονός, ότι δεν υπάρχουν πρακτικά καθόλου απολιθώματα στα προκάμβρια στρώματα, δ ε ν εξηγείται με την έλλειψη σκληρών μερών. Υπάρχουν δηλαδή παντελώς στρατόπεδα μαλακίων από κείνη την εποχή, όπως π.χ. στον σχιστόλιθο του Burgess στη βρεττανική Κολομβία. Τα ιζήματα που βρίσκονται κάτω απ’ αυτά είναι συμπτωματικά παντελώς κατάλληλα για τη διατήρηση απολιθωμάτων και παρ’ όλ’ αυτά κενά:

«Γνωρίζουμε τώρα πως πολλά παχειά (1500 πόδια) τμήματα καθιζηματικού βράχου βρίσκονται σε αδιάσπαστη διαδοχή κάτω από στρώματα που περιέχουν τα πρωϊμώτερα απολιθώματα της κάμβρειας περιόδου. Αυτά τα καθιζήματα ήταν προφανώς κατάλληλα για τη διατήρηση απολιθωμάτων, επειδή είναι συχνά ακριβώς ίδια με υπερκείμενους βράχους που είναι απολιθωματοφόροι, δεν έχουν βρεθή ωστόσο απολιθώματα σ’ αυτά» (D. I. Axelrod : “Early Cambrian Life”, σ. 7).

Στη θέση των παραδοσιακών σεναρίων μιας σταδιακής, υψηλότερης εξέλιξης από περίπου 30 βασικά αρχιτεκτονικά σχέδια στην πορεία της ιστορίας των γενών έχει εμφανισθή σήμερα μια άλλη εικόνα: Με την έναρξη της κάμβρειας περιόδου είναι η σημερινή πανίδα στα βασικά της στοιχεία ξαφνικά εκεί: απότομη, υψηλά οργανωμένη, παγκόσμια. Δεν συμβαίνει ο υ σ ι α σ τ ι κ ά  καμμιά εξέλιξη. Κατά τις μεταβολές, αύξηση και ελάττωση (!) της πολυπλοκότητας ισορροπούν, ε ξ έ λ ι ξ η  και  α π ε ξ έ λ ι ξ η (μεταβίβαση δικαιώματος) είναι σχεδόν εξίσου συχνές. Έτσι έχουν περίπου εξελιχθή μέσω εκτεταμένης απλοποίησης απ’ τα ουσιωδώς πολυπλοκώτερα μαλάκια τα κοχύλια (οστρακοειδή). Το ίδιο ισχύει για το εγκεφαλικό στέλεχος, που παραμένει από περίπου 500 εκατομμύρια χρόνια σε ανήκουστη σταθερότητα. Και στις μεταβολές του εγκεφάλου καταλήγει το ήμισυ σε μιαν απλούστευση ( η  μ ε γ έ θ υ ν σ η  του εγκεφάλου των σπονδυλωτών ζώων αφορά ουσιαστικά μόνο στον μικρό και τον μεγάλο εγκέφαλο, κι όχι στο εγκεφαλικό στέλεχος).

Στη διάρκεια της ιστορίας των γενών ισχυροποιούνται τα αρχιτεκτονικά σχέδια καταφανώς. Μέσω αυξανόμενης σύζευξης των συστατικών αναμεταξύ τους περιορίζονται αρχικώς υφιστάμενες ακόμα δυνατότητες παραλλαγής όλο και περαιτέρω. Μεταβολές είναι τελικά μόνον πια δυνατές, εφόσον κάτι υφιστάμενο θα εγκαταλειφθή. Μεταβλητά μένουν πια μόνο στοιχεία, που γεννιούνται α ρ γ ά στην ατομική εξέλιξη, την οντογένεση. Η  ε ξ έ λ ι ξ η  ε γ κ α θ ί σ τ α τ α ι.

Οι σημαντικότεροι απ’ αυτούς τους μηχανισμούς σύζευξης είναι:

· Η  γ ε ν ε τ ι κ ή  σ ύ ζ ε υ ξ η  μέσω πλειοτροπίας - το ίδιο γονίδιο συμμετέχει στη διαμόρφωση διαφόρων γνωρισμάτων – και μέσω πολυγενίας – ένα γνώρισμα καθορίζεται με τη σύμπραξη διαφόρων γονιδίων. Και οι δυό μηχανισμοί είναι ευρύτατα διαδεδομένοι.

· Η  ο ν τ ο γ ε ν ε τ ι κ ή  σ ύ ζ ε υ ξ η  : Ορισμένες διαρθρώσεις είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για τον σχηματισμό άλλων διαρθρώσεων και λειτουργιών. Ένα σημαντικό παράδειγμα είναι το μάτι των σπονδυλωτών: Κατ’ αρχάς παραφουσκώνει ο μέσος εγκέφαλος. Στο νέο περιβάλλον επάγει τον σχηματισμό ενός φακού, που επάγει ξανά απ’ τη μεριά του τον σχηματισμό ενός αμφιβληστροειδούς, και ούτω καθεξής. (σ.μ.: Σαν να παρακολουθούμε «βήματα» της Δημιουργίας…) Λόγω αυτής της μακράς επαγωγικής αλυσίδας είναι το μάτι των σπονδυλωτών εξελικτικώς ακραία σταθερό.

· Η  λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ή  σ ύ ζ ε υ ξ η  δ ι α φ ό ρ ω ν  δ ι α ρ θ ρ ώ σ ε ω ν , όπως του σκελετού, του μυϊκού συστήματος, της αναπνοής, της κυκλοφορίας και του νευρικού συστήματος κατά την προώθηση.

· Η  δ ι α ρ θ ρ ω τ ι κ ή  σ ύ ζ ε υ ξ η  δ ι α φ ό ρ ω ν  λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν : οι ίδιες διαρθρώσεις συμμετέχουν σε διάφορες λειτουργίες, το μυϊκό σύστημα του φάρυγγα π.χ. στην κατάποση, την αναπνοή και τον σχηματισμό ήχων.

Καθίσταται συχνά δυνατή η ανάπτυξη νεωτερισμών μέσω μιας περισσότερο ή λιγότερο δραματικής διάζευξης ισχυρώς συζευγμένων προηγουμένως υποσυστημάτων. Αυτό αφορά κατά κανόνα στα επιμέρους συστήματα που γεννήθηκαν αργότερα απ’ όλα, και συμπεριλαμβάνονται με μικρότερη ακόμα ισχύ στη δικτύωση. Στον εγκέφαλο των σπονδυλωτών είναι αυτά πρώτ’ απ’ όλα ο μικρός κι ο μεγάλος εγκέφαλος. Τη δυνατότητα παραλλαγής τους έχουν χρησιμοποιήσει κυρίως τα πρωτεύοντα – κι εκεί βέβαια πρώτ’ απ’ όλα ο άνθρωπος - , γι’ αυτήν και μόνον τη φορά μονοσήμαντα με την έννοια μιας αυξανόμενης πολυπλοκότητας. Το υπόλοιπο μέρος του εγκεφάλου είναι, όπως ειπώθηκε ήδη, από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια αμετάβλητο. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι σωματικές επιφάνειες.

Ο πιο σημαντικός ίσως γνωστός μηχανισμός για φυλο-ιστορικές μεταβολές είναι η παιδομορφία. Σ’ αυτήν φτάνουν νεαρά, μη αναπτυγμένα πλήρως ζώα στην εφηβεία και τα εξελικτικά βήματα που συνήθως ακολουθούν, παραλείπονται κατ’ αρχάς. Στην πορεία του χρόνου χαράσσεται τότε μια άλλη κατεύθυνση. Αυτό όμως μπορεί να αφορά πάντοτε μόνον τα τελευταία τμήματα της ανάπτυξης, τα προηγούμενα τμήματα με τα από μακρού ισχυρώς συζευγμένα στοιχεία τους του βασικού αρχιτεκτονικού σχεδίου μένουν αμετάβλητα.

Ο πραγματικός κινητήρας για την πορεία της εξέλιξης εν γένει, της μεγα-εξέλιξης, είναι οι λίγες ιστορικές μεγάλες καταστροφές, που έχουν οδηγήσει στη ροή της γεωλογίας ένα μεγάλο μέρος της εκάστοτε πανίδας σε εξαφάνιση. Οι σηκοί που απελευθερώνονται, καταλαμβάνονται κατόπιν στο σχοινί της ανέμης εκ νέου – με νέες παραλλαγές παλιών αρχιτεκτονικών σχεδίων. Χωρίς την περίφημη καταστροφή πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, που έφερε γεωλογικά το τέλος της εποχής της κρητίδος και την αρχή της τριτογενούς, δεν θα είχαν ποτέ τα θηλαστικά μιαν ευκαιρία απέναντι στα κυρίαρχα προηγουμένως στον κόσμο δεινοσαυροειδή (Sauropsiden). Ακόμα βιαιότερη ήταν η τομή της πανίδας πριν 225 εκατομμύρια χρόνια, μεταξύ παλαιοζωϊκού και μεσοζωϊκού, που εξαφάνισε το 96% όλων των θαλασσίων οργανισμών. Οι καταστροφές αυτές παρέχουν στη βιολογική εξέλιξη την πλανητική της πορεία ε ν γ έ ν ε ι , χωρίς την ελάχιστη ιδιάζουσα γεύση δαρβινικής επιλογής. Μετά από μιαν τέτοιου είδους καταστροφή και την επακολουθούσα ώθηση των ειδών εγκαθίστανται όλα πάλι ξανά.

Όλ’ αυτά αντιφάσκουν στην παραδοσιακή εικόνα της ιστορίας των γενών (φυλών), που αντιλαμβανόταν τη φυλογένεση ως υ ψ η λ ό τ ε ρ η γενικώς εξέλιξη. Η εξέλιξη μεταξύ των μεγάλων καταστροφών είναι, σε αντίθεση προς αυτήν την εικόνα, μ ι α α υ τ ο α ν α χ α ι τ ι ζ ό μ ε ν η π ο ρ ε ί α (!). Αντιφάσκει εξίσου σαφώς στη διαδεδομένη αντίληψη: Περίπλοκα είναι (και…) καλύτερα. Και αντιφάσκει τελικά στη σκέψη της s c a l a – n a t u r a e (κλίμακα της φύσης): την εικόνα του ανθρώπου ως κορώνα της Δημιουργίας. Όποιος θα επιθυμούσε να επιμείνη, ενάντια στην πραγματικότητα, σ’ αυτήν την εικόνα – ότι είναι δηλαδή η βιολογική εξέλιξη πάνω στη γη μια εν σμικρώ ίσως τυχαία, εν γένει ωστόσο μια ρυθμισμένη στη γέννηση του ανθρώπου φυσικο-ιστορική πορεία – αυτός υποχρεούται να εξηγήση, γιατί ελευθερώθηκε πριν 65 εκατομμύρια χρόνια μέσω ενός πιθανώς κ ο σ μ ι κ ο ύ (!) συμβάντος εκείνος ο τόπος, χωρίς τον οποίον ο άνθρωπος δεν θα είχε μπορέσει να εμφανιστή.

Ένα μεγάλο αίνιγμα είναι η έκρηξη των αρχιτεκτονικών σχεδίων (Baupläne) στην κάμβρεια περίοδο, που δεν τα πάει στην πραγματικότητα καθόλου άσχημα με την εικόνα μιας Δημιουργίας, γιατί είναι μια γέννηση σε μεγάλη έκταση απ’ το τίποτα. Υπάρχουν απ’ την προηγούμενη εποχή μόλις στη νεώτατη εποχή – συγκριτικά λίγα – απολιθώματα, και η εξήγησή (ερμηνεία) τους είναι εξόχως δύσκολη.

Έξω απ’ τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο του επιστημονικώς κατορθωμένου θα μπορούσε να επιχειρήση κανείς, να δώση στο ερώτημα των ρυθμισμένων, σκόπιμων βιολογικών μεταβολών δοκιμαστικά μιαν εντελώς άλλη, ασυνήθιστη στροφή. Αντί να εκπλήττεται πάντοτε μόνον εμβρόντητος κανείς, πώς ταιριάζουν όλα τόσο θαυμαστά στο βασίλειο του ζώντος, θα μπορούσε και να ρωτήση μια φορά, γιατί δ ε ν δοκιμάστηκαν ή τουλάχιστον δεν επιχειρήθηκαν στην πορεία της εξέλιξης ορισμένες σκόπιμες (ενδεδειγμένες) μεταβολές. Γιατί δεν επετεύχθη ας πούμε στα σπονδυλωτά στα 400 εκατομμύρια χρόνια της ιστορίας τους η εξέλιξη ενός τρίτου ζεύγους άκρων; (σ.σ.: Ο συγγραφέας οφείλει αυτήν την ερώτηση στον κύριο Gerhard Roth – Πανεπιστήμιο της Βρέμης) Αυτό θα σήμαινε, ότι θα κατείχαν τα πουλιά εκτός από πόδια και φτερά κι ένα ζευγάρι χέρια, ή ότι θα είχαμε εμείς οι άνθρωποι και φτερά, όπως οι άγγελοι. Ένα τέτοιο όν θα ήταν βιολογικά αχτύπητο, θα είχε ισχυρά πλεονεκτήματα απέναντι σ’ όλους τους ανταγωνιστές. Θα ήταν α υ τ ό η φανερή, αποφασιστική βελτίωση του βασικού αρχιτεκτονικού σχεδίου.

Εμείς οι άνθρωποι έχουμε λύσει κατά ένα μέρος το πρόβλημα: Αποκτήσαμε ελεύθερα με το ορθό βάδισμα τα πρόσθια άκρα και – διαφορετικά απ’ τα πουλιά – τα διατηρήσαμε και ελεύθερα. Αυτό κατέστησε δυνατό τον μετασχηματισμό της σιαγώνας κι αυτό πάλι την ανάπτυξη του μεγάλου εγκεφάλου μας. Μ’ αυτό απερεθίστηκαν (εξαντλήθηκαν) όμως οι δυνατότητες του αρχιτεκτονικού σχεδίου των σπονδυλωτών. Δεν μπορούμε να γίνουμε άγγελοι. Κι όμως είμαστε εμείς, από βιολογική άποψη, εκείνο το δημιούργημα, που πλησιάζει εγγύτατα τους αγγέλους, ένα πνεύμα-ζώο (πνευματικό ζώο) χωρίς φτερά.

8. Ένας τρίτος τύπος φυσικών νόμων;

Τί σημαίνουν τα παραδείγματα της «Παράδοσης», το βακτηριακό μεταλλακτικό πείραμα κι η φυλετική ιστορία, στα πλαίσια της «Ώρας του πιάνου» και εν πάση περιπτώσει πέρα απ’ αυτό; Μπορούμε να αποπειραθούμε προσεχτικά μόνο μιαν απάντηση σ’ αυτό. Επιτρέπεται ίσως να πη κανείς: Αν υπήρχε πραγματικά πειραματική προφάνεια για ρυθμισμένες (κατευθυνόμενες) μεταλλάξεις στα βακτηρίδια κι αν ήταν η βιολογική εξέλιξη εν γένει μια αυξητική πραγματικά εξέλιξη – μια s c a l a n a t u r a e – κι όχι μια πλανητική, αυτοαναχαιτιζόμενη λειτουργία, τότε θα μπορούσε να εννοηθή αυτό ως υπόδειξη για μιαν α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ο π ο ι ή σ ι μ η  ε μ φ ά ν ι σ η  π ο λ υ σ ή μ α ν τ ω ν  σ υ μ π τ ώ σ ε ω ν  σ τ η  φ ύ σ η - με άλλα λόγια: για τον τρίτο τύπο φυσικών νόμων του Πάουλι. Θα έπρεπε τότε να σκεφτούμε, πώς θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε περαιτέρω αυτήν την υπόδειξη. Απ’ την εποχή της «Ώρας του πιάνου» εξελίχτηκε ωστόσο διαφορετικά η επιστήμη και αφαίρεσε έτσι στα παραδείγματα της «Παράδοσης» - τουλάχιστον προσωρινά – το έδαφος.

Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τις ελπίδες του Πάουλι σχετικά με τις παραψυχολογικές εργασίες του Joseph Banks Rhine. Ο Rhine ερευνούσε παραψυχολογικά φαινόμενα με στατιστικές μεθόδους. Τα φαινόμενα εκδύονται εκεί των φυσικών τους συμφραζομένων και εξετάζονται σε εργαστηριακά πειράματα ως προς το «ουσιαστικό τους αποτέλεσμα». Επιτρέπεται σε κάθε περίπτωση μια μετατρεπτική επίδραση στην κατάσταση πραγματικής ζωής (real-life…). Ακριβώς επειδή προσανατολίστηκε μεθοδικά στις φυσικές επιστήμες, μπορούσαν να ελεγχθούν και να κριθούν σύμφωνα με εγκαθιδρυμένα κριτήρια τα πορίσματά του. Λαμβανομένης υπ’ όψιν της πραγματικά διακινδυνεύουσας, σφοδρής κριτικής εκ μέρους των ψυχολόγων, αλλά και από στατιστικούς όπως ο William Feller, προκάλεσε αίσθηση η δημοσίευση ενός βιβλίου απ’ τους διακεκριμένους Άγγλους μαθηματικούς S. G. Soal και F. Bateman, στο οποίο επαναλάμβαναν τα πειράματα του Rhine και έφταναν σε ακόμα πιο καταπληκτικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον C. A. Meier, έχει «ελέγξει» ο Πάουλι «άκρως επιμελώς» αυτό το έργο και βεβαιώσει, πως «ήταν άψογες οι μέθοδοι (των συγγραφέων)». Γράφει περαιτέρω ο Meier: «Ήταν τόσο εντελώς πεπεισμένος για την πραγματικότητα των αναφερομένων φαινομένων (ο Πάουλι)». Εικοσιπέντε χρόνια αργότερα ανακάλυψε ο B. Marwick, ότι ο Soal είχε χειριστή τα δεδομένα του.

Επιστημονικο-ιστορικά ωθεί η ιδέα της εξελικτικής συγχρονότητας σ’ ένα κενό, που είχε αφεθή με τη δαρβινική θεωρία ανοιχτό. Παρατηρεί σ’ αυτό ο Πάουλι, που θ ε ω ρ ο ύ σ ε δ υ ν α τ έ ς (ενδεχόμενες) , τ ε λ ι κ έ ς φ υ σ ι κ έ ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς .

«Αυτό το μοντέλλο της εξέλιξης είναι μια απόπειρα, αντίστοιχα στις ιδέες του δευτέρου ημίσεος του 19ου αιώνα, να εμμείνουμε θεωρητικά στην πλήρη εξάλειψη κάθε τελικότητας. Αυτή πρέπει τότε να αντικατασταθή κατά έναν οιονδήποτε τρόπο με την εισαγωγή της “τύχης” (σύμπτωσης - chance)».

Γράφει περαιτέρω στον Delbrück:

«Η λύση είναι πιθανώς σύνθετη, και κοντά στην ιερή τύχη (σύμπτωση) υπάρχουν εκεί μέθοδοι (processes) μ’ έναν διευθυνόμενο τελικό σκοπό κι αιτιολογικές επίσης επιδράσεις του περιβάλλοντος».

Στην εξελικτικο-βιολογική συνάφεια, εμφανίζεται η συγχρονότητα ως μια α σ θ ε ν έ σ τ ε ρ η  μ ο ρ φ ή  τ η ς  τ ε λ ι κ ό τ η τ α ς . Οι τελικοί (τελεολογικοί) τρόποι παρατήρησης μπορεί να είναι ίσως επίσημα απαγορευμένοι στη σύγχρονη βιολογία, δεν έχουν όμως ποτέ πραγματικά εξαλειφθή: «Η τελεολογία είναι για τον βιολόγο όπως μια μαιτρέσσα: Δεν μπορεί να ζήση χωρίς αυτήν, δεν θέλει όμως να τον δουν μαζί της δημόσια»· μια απόφανση, που αποδίδεται στον γενετιστή J. S. B. Haldane. Η τουλάχιστον κατά καιρούς μεγάλη σημασία της κοινωνιο-βιολογίας υπαινίσσεται όμως, πως μπορεί να παραμείνη και μια θεωρία με ισχυρά τελικά ερμηνευτικά στοιχεία παντελώς σταθερή, αρκεί να βρίσκεται κατά τα άλλα στο κ υ ρ ί α ρ χ ο ρ ε ύ μ α (mainstream). Οι εν μέρει εκτάκτως ακριβείς, ισχυρά διαφορίζουσες ερμηνείες της κοινωνιο-βιολογίας επιτρέπουν να εγερθή ολοσχερώς αμφιβολία για την ισχύ των βακώνειων τελικών (τελεολογικών) ετυμηγοριών: «Η παρατήρηση φυσικών λειτουργιών υπό την όψη της σκοπιμότητάς τους είναι στείρα, και δεν γεννά (τίκτει), όπως μια αφιερωμένη στον θεό παρθένος, τίποτα» (σ.σ.: …απ’ το έργο του F. Bacon “De Dignitate et Augmentis Scientiarum III, 5 – 1623). Ο Πάουλι θα είχε ωστόσο παρακολουθήσει, έτσι θα επιθυμούσε κανείς να νομίζη, με ενδιαφέρον την κοινωνιο-βιολογία και θα την είχε συμπεριλάβει, όπου ήταν δυνατό, στις σκέψεις του.

(σ.σ.: Η κοινωνιο-βιολογία είναι μια θεωρία, που εξηγεί τη συμπεριφορά μεμονωμένων ζώων – πρβλ. εδώ το κείμενο «Το εγωϊστικό γονίδιο», του R. Dawkin. Τα θεωρεί ως μια οικοδομημένη από έναν βραχύβιο σύνδεσμο μακρόβιων γονιδίων μ η χ α ν ή  ε π ι β ί ω σ η ς  γ ι α  γ ο ν ί δ ι α . Τα μεμονωμένα άτομα θεωρούνται ως κατά προσέγγιση υποκείμενο, το οποίο «ζητά» να μεγεθύνη τον αριθμό όλων των γονιδίων του σε μελλοντικές γενιές – πρβλ. πάλι τον R. Dawkin. Τα – συνεχίζοντα με τη βοήθεια των προσδιορισμένων μέσω αυτών οργανισμών – γονίδια εμφανίζονται ως εγωϊστικοί χειριστές, που προτρέπουν τα άτομα-ξενιστές (ξενοδόχους) να συμπεριφέρονται έτσι, σ α ν ν α ε ί χ α ν τ η ν π ρ ό θ ε σ η , να εξασφαλίσουν τη συνέχιση των φιλοξενουμένων απ’ αυτά γονιδίων. Η κοινωνιο-βιολογία αποκτά μ’ αυτήν την κατασκευή ένα κριτήριο, για να διαβαθμίση με ημι-ποσοτικό τρόπο ως σ κ ό π ι μ η , δηλ. π ο λ υ σ ή μ α ν τ η τη συμπεριφορά των ζώων.)

Ένα ιδιαίτερο σημείο του προγράμματος συγχρονότητας των Πάουλι και Γιουνγκ βρίσκεται στο ότι μετατοπίζει το στοιχείο του ν ο ή μ α τ ο ς τόσο πολύ στο προσκήνιο. Σύμφωνα με την Μαρί-Λουίζε φον Φραντς, εννοεί ο Γιουνγκ με το νόημα «όχι κάτι μερικό, όπως π.χ. το νόημα μιας γλωσσολογικής πρότασης, αλλά την πολυσήμαντη συνάρτηση ο λ ό κ λ η ρ η ς της ύπαρξης». Έχει την πεποίθηση, πως το νόημα είναι μια έννοια, που δεν μπορούμε να ορίσουμε, και γράφει: «Το νόημα είναι μια συνομολογημένα ανθρωπομορφική ερμηνεία, αποτελεί όμως το απαραίτητο κριτήριο του συγχρονιστικού φαινομένου. Όπου εκείνος ο παράγοντας, που μας εμφανίζεται ως νόημα, υφίσταται καθ’ εαυτός, διαφεύγει απ’ τη δυνατότητα γνώσης», και προηγουμένως: «Η μεγάλη δυσκολία υφίσταται στο ότι μας λείπουν όλα τα επιστημονικά μέσα, να διαπιστώσουμε ένα αντικειμενικό νόημα, που δεν είναι ένα απλώς ψυχολογικό προϊόν». Σ’ αυτόν τον σκόπελο έχουν προσαράξει και άλλες επιστημονικές επιχειρήσεις της εποχής μετά τον Γιουνγκ και τον Πάουλι, όπως π.χ. η θεωρία των αυτο-οργανωνόμενων συστημάτων ή η απόπειρα μιας ηθικής για τον τεχνικό πολιτισμό του Γιόνας (Jonas).

Φαίνεται πως είναι γι’ αυτό, από την άποψη των επιστημονικών ερευνητικών προγραμμάτων, ενδιαφέρον ότι εισάγει μιαν ασθενέστερη μορφή της συγχρονότητας ο Γιουνγκ, η οποία ανταπεξέρχεται χωρίς το προβληματικό στοιχείο του νοήματος και την οποίαν ονομάζει ομοείδεια.

«Λαμβανομένου υπ’ όψιν του ενδεχομένου, ότι δεν είναι μόνον ένα ψυχολογικό φαινόμενο, αλλ’ ότι θα μπορούσε να συμβαίνη και χωρίς τη συμμετοχή της ανθρώπινης ψυχής (Psyche) η συγχρονότητα, θέλω να επισημάνω, ότι θα έπρεπε να μιλάμε όχι πια για νόημα, αλλά για ο μ ο ε ί δ ι α ή συμφωνία (ομοιομορφία) σ’ αυτήν την περίπτωση».

Το ερώτημα των Πάουλι και Γιουνγκ περί συμπληρωματικότητας, συγχρονότητας και τελικότητας στην – εξωανθρώπινη – φύση είναι και σήμερα ακόμα χωρίς απάντηση. Δεν διαθέτουμε, όπως και πριν, καμμιά θεωρία της γέννησης της μονοκύτταρης ή της εξέλιξης (ανάπτυξης) της πολυκύτταρης ζωής. Δεν υπάρχει ακόμα πάντα καμμιά επαρκής στις πιο μετριόφρονες θεωρητικές απαιτήσεις περιγραφή του s t a t u s  v i v u s (κατάσταση της ζωής). Είναι και σήμερα η βιολογία εκτεταμένα ακόμα ανοιχτή, ακόμη και ή ακριβώς για μη ορθόδοξα θεωρητικά σχέδια. Το πρόγραμμα του Πάουλι είναι σήμερα ακόμα τόσο φουτουριστικό όπως πριν 40 χρόνια – ακόμη κι αν περιορίζεται κανείς στη φυσική επιστήμη.

Ευχαριστία

Ο συγγραφέας ευχαριστεί τον Theo Abt για την υπόδειξη στο «Ψυχή και ύλη», τον Hans Primas για την παραχώρηση μιας εργασίας του C. A. Meier και τον Martin Scheringen για κριτικές παρατηρήσεις στις τελευταίες παραγράφους αυτής της εργασίας.

ΤΕΛΟΣ

Σχόλιο : Χάνοντας το ψευδοεπιστημονικό του ένδυμα ο Δαρβινισμός αποκαλύπτει αυτό που είναι: Μια θρησκεία των ΑΘΕΩΝ. Αυτή η θρησκεία με το όχημα του πολυπολιτισμού και της ενώσεως των θρησκειών φιλοδοξεί να γίνει η μοναδική θρησκεία της ανθρωπότητος.

Αμέθυστος