ΠΕΡΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ (3)

Συνέχεια από: Σάββατο, 20 Ιουνίου 2015

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΝΤ

ΤΟΥ Maurizio Ferraris.

          Οι εμπειρίες και ο Funes.

      
    Η βασική ιδέα των εμπειριστών ήταν ότι όλη μας η γνώση προσλαμβάνεται απο τα αισθητήρια ( στον κόσμο συναντώ αισθήσεις, όχι έννοιες) και επομένως η μεταφυσική σαν οργάνωση εννοιολογική τού σύμπαντος μάς περισσεύει. Διαθέτουμε την έννοια της "αιτίας", για παράδειγμα: αλλά εάν δέν έχουμε δεί ποτέ μας ένα παράθυρο-ας πούμε-το οποίο ανοίγοντας ρίχνει το βάζο, δέν θα μπορούσαμε ποτέ μας να συλλάβουμε κάτι σαν μία αιτία και δέν θα την είχαμε συμπεριλάβει σ' ένα λεξικό. Ή επίσης ισχυριζόμαστε ότι ο χώρος έχει τρείς διαστάσεις, το ύψος, το πλάτος και το βάθος. Αλλά εάν ζούσαμε σε μία κατάσταση απώλειας των αισθήσεων πολύ δύσκολα θα μπορούσαμε να συλλάβουμε έννοιες σαν "ύψος και πλάτος". Για να μήν πούμε το βάθος, το οποίο δέν είναι αυτονόητο ούτε κάν όταν διαθέτουμε αισθητήρια και απαιτεί κάποια συμπληρωματική εμπειρία. Ο άνθρωπος που τον βλέπουμε μεγάλο απο κοντά ήταν ένα σημείο στον ορίζοντα και εάν δέν τον είχαμε πλησιάσει δέ θα μας ερχόταν ποτέ η σκέψη πώς εκτός απο το μήκος και το πλάτος υπάρχει επίσης το μακρυνό και το κοντινό, δηλαδή το βάθος.

          Η ηθική των εμπειριστών είναι λοιπόν ότι όχι μόνον απο την άποψη την χρονολογική (όπως θα συμφωνήσει και ο Κάντ), αλλά με απόλυτους όρους, όλες μας οι γνώσεις δέν έρχονται απο έννοιες, αλλά απο την αισθητική εμπειρία η οποία διατάσσεται σε στρώματα χάρη στην συνήθεια και στην λογική. Και οι έννοιες είναι μόνον ένας γρήγορος τρόπος και πολύ συχνά απατηλός, για να την κωδικοποιήσουμε. Η ουσία δέν υπάρχει, είναι το απλό σχέδιο ενός υποστρώματος το οποίο θα υφίστατο ανεξαρτήτως απο τα συμβεβηκότα του (Λόκ). Η αιτία δέν συνιστά μία Αρχή, γεννιέται μόνον απο το γεγονός ότι συχνά μάς συμβαίνει να προσέξουμε ότι το ένα συμβάν το ακολουθεί ένα άλλο, και να σκεφθούμε ότι το πρώτο καθορίζει το δεύτερο. Το Εγώ είναι μία απλή δέσμη αισθήσεων και όχι η ουσία χωρίς έκταση του Καρτέσιου. Τουλάχιστον μία απο τις τρείς διαστάσεις του χώρου, το βάθος, προέρχεται απο την εμπειρία.

          Το πρόβλημα όμως που δέν μπορούσαν να υποτάξουν οι εμπειριστές είναι ότι χωρίς την μεταφυσική διανύεται μία μικρή πορεία, αλλά όχι και τόσο αξιόλογη. Και εάν υπολογίζουμε την αιτία, την ουσία, τον χώρο και το Εγώ σαν απλά αποτελέσματα των εμπειριών μας, τότε η φιλοσοφία, η επιστήμη και η ηθική θα χαθούν κατ'ανάγκην. Για τον συνεπή εμπειριστή, όλα είναι μάταια, τουλάχιστον για μεγάλα διαστήματα και ο εμπειρισμός γίνεται ο προθάλαμος τού σκεπτικισμού. Κατα βάθος είναι ανούσιο να αναρωτώμεθα για την φύση των πραγμάτων, καθόσον αργά ή γρήγορα θα μπορούσαν να αλλάξουν και ανάμεσα στους νόμους της φυσικής και τα ωράρια των τραίνων δέν θα υφίστατο καμμία διαφορά κατά βάθος. Αυτά είναι τα προβλήματα που πολιορκούν παραδοσιακά τον σχετικισμό, ο οποίος δέν έχει καμμία ανάγκη δικαιολογίας αυτού του είδους. Ακόμη και οι νοησιαρχικοί συνάντησαν αυτά τα άλυτα προβλήματα: Για παράδειγμα, εάν δέν υπάρχει μία πραγματικότης εξωτερική και ανεξάρτητη απο τις έννοιές μας, έχει νόημα να μιλούμε για γνώση; Στην περίπτωση των εμπειριστών του 600 και 700, οι μεγαλύτερες δυσκολίες ήταν τρείς: Η βεβαιότης, το πέρασμα απο τις ξεχωριστές αισθήσεις στις γενικές ιδέες, και η σχέση ανάμεσα στις ιδέες και τα πράγματα στα οποία αναφέρονται.

          Το πρόβλημα της βεβαιότητος συνιστά το πιό δύσκολο σημείο. Η γαλοπούλα μπορεί να συμπεράνει, στηριζόμενη στην εμπειρία της, ότι κάθε φορά που έρχεται ο γεωργός τρώει! Αλλά θα έρθει η ημέρα όμως κατά την οποία αυτός ακριβώς ο γεωργός θα της σπάσει τον λαιμό. Δεδομένου λοιπόν ότι κάθε μας γνώση, για τους εμπειριστές, είναι επαγωγική, συμπερασματική, βρισκόμαστε όλοι μας, στα ελάχιστα πράγματα όπως και στα μέγιστα, στην κατάσταση της γαλοπούλας, γινόμαστε κατακόκκινοι απο την αβεβαιότητα! Ο νόμος βάσει του οποίου εάν γνωρίζω τον διακόπτη ανάβει η λάμπα του φωτός, περιορίζεται απο την πιθανότητα να καεί η λάμπα! Για να είμαστε συνεπείς, θα έπρεπε να αμφιβάλλουμε ακόμη και για το γεγονός ότι την επόμενη θα ανατείλλει ξανά ο ήλιος. Σε μία παρόμοια κατάσταση, η αστρονομία θα ήταν μία αβέβαιη επιστήμη ή λίγο πιό πιθανή απο την αστρολογία. Αυτό το αποτέλεσμα της αβεβαιότητος ήταν απρόβλεπτο καθότι οι εμπειριστές είχαν αναπτύξει τα επιχειρήματα τους με μιά πολύ λεπτή αμφισβήτηση της επιστημονικής βεβαιότητος, για να βρούν έναν κατοικήσιμο χώρο για την φιλοσοφία. Αλλά δέν ενθουσίασε και πολλούς το εύρημά τους!

          Το πρόβλημα των γενικών ιδεών είναι λιγότερο σοβαρό απο πρακτικής απόψεως, αλλά εγείρει μεγάλα θεωρητικά προβλήματα! Οι εμπειριστές δέν αρνούνται ότι εμείς διαθέτουμε όχι μόνον την αισθητή εντύπωση αυτού του σκύλου, αλλά και την ιδέα του σκύλου, η οποία εφαρμόζεται σε περισσότερα είδη σκύλου, αναφερόμενη σε μικρά και μεγάλα κ.τ.λ. Όμως, πώς φτάνουμε στην ιδέα της εντυπώσεως; θα μπορούσαμε να πούμε, με ένα είδος μείξης  η οποία καθιστά πιό αόριστη την αντίληψη-την μαλακώνει, γράφει ο Χιούμ-και την συνδυάζει με άλλες; απο έναν σκύλο παίρνω την μούρη, απο έναν άλλον την ουρά κ.τ.λ. [επραγματοποιήθη σήμερα στους σκύλους, με τις τεχνητές ράτσες]. Εάν όμως κάποιος διέθετε μία μνήμη ιδιαιτέρως καλή, όπως ο Ειρηναίος Φούνες, ο ήρωας ενός άλλου διηγήματος του Μπόρχες, δέν θα έφτανε ποτέ στις γενικές ιδέες. Θα διέθετε μία ιδέα για κάθε ξεχωριστή εντύπωση!

          Ακόμη και άν δέν είμαστε Φούνες, παραμένει ένα ελάττωμα το οποίο έχει επισημανθεί πολλές φορές στους εμπειριστές, και δικαίως μάλιστα! Το πρόβλημα της σχέσεως ανάμεσα στις ιδέες και στα πράγματα. Στο τέλος, στην δική τους προοπτική, έχουμε να κάνουμε πάντοτε με ιδέες, καθότι οι ξεχωριστές αισθήσεις μεταμορφώνονται αμέσως σε κάτι πιό αχνό και γενικό. Έτσι, ας πούμε, δέν σχετιζόμαστε στ' αλήθεια  με μία βελόνα, αλλά με την ιδέα της βελόνας. Τί σχέση έχει όμως η ιδέα της βελόνας με την βελόνα; Για παράδειγμα, η ιδέα της βελόνας δέν τρυπάει, ακριβώς όπως η ιδέα του τηλεφώνου δέν τηλεφωνεί. Έτσι ξεκινώντας με το σχέδιο να είναι πιό συγκεκριμένοι απο τους ορθολογιστές, οι εμπειριστές διατρέχουν τον κίνδυνο να βρεθούν κρατώντας στην γροθιά τους μόνον μερικές μύγες, οι οποίες δέν πετούν διότι δέν είναι μύγες, αλλά ιδέες της μύγας!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.