Συνέχεια από: Δευτέρα, 22 Ιουνίου 2015
Παρότι ο σκοπός της παρούσης έρευνας δέν είναι μία ιστορική ανακατασκευή των θεωριών πρός εξέταση, αλλά ούτε και μία αξιολόγηση της αξίας και της αξιοπιστίας της παρουσιάσεως των από τον Αριστοτέλη, δέν είναι μικρού ενδιαφέροντος να διασταυρώσουμε τις παρατηρήσεις του Πλάτωνος και του Αριστοτέλη για τον Πρωταγόρα αρνητή τής αρχής τής μή-αντιφάσεως, με τις άλλες πληροφορίες που μας έφτασαν γύρω από τον μεγάλο σοφιστή, λόγω της διαπλοκής που περιέχει αυτή η διασταύρωση των πληροφοριών, όπως θα δούμε, με το θέμα της διαλεκτικής. Εάν υπολογίσουμε για παράδειγμα την έκθεση της ζωής και της δοξασίας του Πρωταγόρα, από τον Διογένη Λαέρτιο, θα μάθουμε κατ'αρχάς ότι ο Πρωταγόρας, καταγόμενος από τα Άβδηρα όπως ο Δημόκριτος, υπήρξε μαθητής του, κάτι που επιβεβαιώνει την συγγένεια που φανέρωσε ο Αριστοτέλης ανάμεσα στους δύο σχετικά με την αρχή της μή-αντιφάσεως (η οποία απερρίφθη εμμέσως και από τους δυο). Μαθαίνουμε στην συνέχεια ότι η διάσημη θεωρία σύμφωνα με την οποία "όλων των πραγμάτων είναι μέτρο ο άνθρωπος, όλων όσων υπάρχουν, γι'αυτό που είναι, και εκείνων που δέν είναι, γι'αυτό που δέν είναι", βρισκόταν στην αρχή του κύριου έργου του, Η ΑΛΗΘΕΙΑ δηλαδή Ανατρεπτικοί διάλογοι, και επομένως συνιστούσε το σημείο εκκίνησης όλων των άλλων δοξασιών του! Η αισθητική ερμηνεία αυτής της δοξασίας γίνεται αποδεκτή από όλους τους δοξογράφους, όμως όλοι τους σ'αυτό το σημείο εξαρτώνται από τον Πλάτωνα. Αντιθέτως όμως η δήλωση ότι όλα, δηλαδή όλες οι γνώμες, είναι αληθινές, όποιο κι'αν είναι το θεμέλιό τους, φαίνεται να έχει ειπωθεί απο τον ίδιο τον Πρωταγόρα, παρότι οι πιό αρχαίες πηγές που το πιστοποιούν είναι ξανά ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης.
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
ΤΟΥ ENRICO BERTI.
Η πιό ενδιαφέρουσα όμως πληροφορία που μας δίνει ο Διογένης και επιβεβαιώνεται και από άλλους, τόσο προηγούμενους όσο και επόμενους, είναι ότι από τον Πρωταγόρα "ξεκίνησε" η μορφή της λεγόμενης σωκρατικής συζητήσεως, δηλαδή ο διάλογος. Ότι δηλαδή αυτός "πρώτος δίδαξε την μέθοδο της ανασκευής δεδομένων θεμάτων" και υπήρξε "ο πρώτος ο οποίος συνέστησε διαλεκτικούς αγώνες, και να προσφέρει σοφισμούς στους εραστές των αντιρρήσεων, δημιουργώντας εκείνο το είδος των εριστικών συζητήσεων που ήταν στην συνέχεια πολύ της μόδας". Το πρώτο μέρος αυτής της μαρτυρίας είναι ξεκαθαρισμένη μ'έναν θαυμαστό τρόπο από τον Πλάτωνα, ο οποίος ακριβώς στον διάλογο με τον τίτλο Πρωταγόρας, λέει μέσω του Πλατωνικού του Σωκράτη: "να λοιπόν εδώ ο Πρωταγόρας, ο οποίος δέν είναι μόνον άξιος να απαγγέλλει μεγάλους λόγους και ωραίους -και το γεγονός το αποδεικνύει- αλλά και να απαντά με συντομία εάν ερωτηθεί, και εάν ερωτά, να περιμένει και να ακούει την απάντηση, κάτι που είναι χαρακτηριστικό μόνο λίγων" (Πλάτων Πρωταγ. 329 Β).
Έτσι λοιπόν ο Πρωταγόρας υπήρξε ένα είδος δεύτερου εφευρέτη της διαλεκτικής, με την έννοια ότι όχι μόνον εξασκήθηκε στην ανασκευή, όπως είχε διδάξει ο Ζήνων, αλλά εισήγαγε την ανάπτυξη της ανασκευής μέσα στο πλαίσιο του άμεσου διαλόγου ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, αποτελούμενη από σύντομες ερωτήσεις και σύντομες απαντήσεις και επομένως πολύ διαφορετικά από τους μεγάλους και μονότονους λόγους του ρήτορος μπροστά σε ένα μουγκό ακροατήριο ή από έναν διδάσκαλο σε μαθητές εξίσου σιωπηλούς. Αυτό, λόγω της εκτεταμένης χρήσεως του από τον Σωκράτη, έμεινε γνωστό σαν "σωκρατικός διάλογος", κάτι που εμείς ονομάζουμε απλώς διάλογο ή συζήτηση (διαλέγεσθαι), από όπου προέρχεται και ο ίδιος ο όρος διαλεκτική (διαλεκτική τέχνη, δύναμις του διαλέγεσθαι, τέχνη ή ικανότης διαλεκτική). Δέν πρόκειται φυσικά για μία συζήτηση στήν οποία όλοι λένε το ίδιο πράγμα, ή καθένας μιλάει για διαφορετικά πράγματα, αλλά για έναν διάλογο στον οποίο τουλάχιστον δύο συνομιλητές μιλούν για το ίδιο θέμα, ισχυριζόμενοι αντίθετες θέσεις. Σύμφωνα με τις πηγές λοιπόν, ο εφευρέτης αυτής της προόδου δέν υπήρξε ο Σωκράτης, αλλά ο Πρωταγόρας, ο οποίος δε γι'αυτόν τον λόγο έρχεται να καταλάβει μία πολύ σημαντική θέση στην ιστορία της διαλεκτικής. Μάλιστα δε φαίνεται πώς ο Σοφιστής προηγήθηκε του Αριστοτέλη στην θεωρητικοποίηση ενός από τα πιό σημαντικά όργανα της διαλεκτικής, τους τόπους ή τους "κοινούς τόπους", σχήματα επιχειρημάτων εφαρμοζόμενα στις πιό διαφορετικές καταστάσεις της διαλεκτικής, οι οποίοι αργότερα έδωσαν το όνομα στην κλασσική πραγματεία του Αριστοτέλη στην διαλεκτική, τα τοπικά.
Το δεύτερο μέρος της μαρτυρίας του Διογένη κάνει λόγο όμως για το γεγονός ότι ήδη στον Πρωταγόρα η διαλεκτική εκφυλίστηκε σε εριστική. Και αυτό το γεγονός επιβεβαιώνεται από έμπιστες αρχαίες πηγές. Ο λόγος αυτός του εκφυλισμού είναι μία άλλη θέση η οποία αποδίδεται από όλους στον Σοφιστή, πέραν εκείνων του ανθρώπου-μέτρου και "όλα είναι αλήθεια", δηλαδή ότι "σε κάθε αντικείμενο υπάρχουν δύο αντίθετοι συλλογισμοί", δηλαδή ότι είναι δυνατόν "σε κάθε επιχείρημα να αντιθέσεις ένα επιχείρημα". Αυτό σημαίνει άς το προσέξουμε, όχι μόνον ότι είναι δυνατόν να βρούμε λογικά επιχειρήματα τόσο υπέρ όσο και εναντίον μίας συγκεκριμένης θέσης, αλλά ότι οι λόγοι υπέρ και οι λόγοι κατά εξισούνται πάντοτε, έχουν την ίδια αξία! Επομένως και οι δύο αντίθετες θέσεις είναι εξίσου αληθινές. Σ'αυτό το δόγμα, το οποίο είναι μία συνέπεια των δύο προηγουμένων, ήταν αφιερωμένο το έργο του Πρωταγόρα με τον τίτλο Αντιλογίες, που σημαίνει αντιφάσεις, αλλά ακριβώς με την σημασία ότι σε κάθε επιχείρημα είναι δυνατόν να ισχύσουν δύο λόγοι αντιφατικοί μεταξύ τους. Από αυτή επιπλέον προέρχεται και η σκέψη του ανώνυμου συγγραφέως του κειμένου "Δισσοί λόγοι", όπου φανερώνεται πώς αυτό που είναι καλό για μερικούς είναι κακό για άλλους, αυτό που είναι ωραίο είναι και άσχημο, αυτό που είναι αληθινό είναι ψεύδος.
Ένα επιπλέον σημείο του εριστικού εκφυλισμού τής διαλεκτικής τού Πρωταγόρα, ήταν η ικανότητα του, που την του απέδωσε ο Αριστοτέλης, να "καθιστά πιό δυνατό το πιό αδύναμο επιχείρημα", δηλαδή να βγάζει από μία πρόταση συλλογισμού σε μία ιδιαίτερη περίπτωση, ένα συμπέρασμα το οποίο απαιτεί να ισχύει απολύτως, κάτι που ο Αριστοτέλης σχολιάζει ώς εξής: γι'αυτό και πολύ σωστά η κοινή γνώμη ήταν εχθρική στην αρχή που δίδασκε ο Πρωταγόρας, διότι είναι ψευδής και απο την αλήθεια δέν έχει παρά την εμφάνιση. Ούτε και σε κάποια τέχνη μπορεί να φανεί χρήσιμη, παρά μόνον στην Ρητορική και στην εριστική". Εάν η ερμηνεία που δίνεται εδώ του μείζονος και ελάττονος επιχειρήματος είναι σωστή, ο Πρωταγόρας δέν δίσταζε να κάνει λογικά λάθη, προκειμένου να δείξει την ουσιαστική ισότητα όλων των επιχειρημάτων και επομένως όλων των γνωμών.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου