Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΡΝΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. Το Μοντέρνο Πνεύμα της Ασίας (29) -επανάληψη

Δημιουργώντας την Θρησκεία της Ανατολής
Το πνευματικό σώμα

Πνευματικός εθνικισμός ε

Πολιτική πνευματικότητα

Η πολιτική του σώματος στην Ινδία και την Κίνα

Η μεταμόρφωση των αρχαίων πρακτικών εξάσκησης του σώματος ή του εαυτού, όπως τις απεκάλεσαν οι Marcel Mauss και Michel Foucault, που έλαβε χώρα στην Ασία κάτω από την επίδραση της αποικιοκρατίας, κατέστησε την yoga και το qi gong σύμβολα της ινδικής και κινέζικης εθνικής παράδοσης και νεωτερικότητας. Ένα στοιχείο αυτής της περίπλοκης ιστορίας, είναι πως η διαφωτισμένη κοσμική σκέψη, με την μορφή της επιστήμης, εμπλέκεται με διάφορους τρόπους στον εθνικισμό. Οι επιθέσεις στις θρησκευτικές παραδόσεις, που είναι τα θεωρητικά θεμέλια των συστημάτων αυτών άσκησης του εαυτού, στέφθηκαν με επιτυχία σε διαφορετικό βαθμό, τόσο στην Κίνα όσο και στην Ινδία. Η ιδέα όμως, ότι οι παραδόσεις αυτές πρέπει να είναι συμβατές με την επιστήμη, ως θεωρία που τις νομιμοποιεί, είχε μια διαρκή επίδραση πάνω τους. Τόσο στην Κίνα όσο και στην Ινδία αναδύθηκε η πολιτική της πολιτισμικής διαφορετικότητας, η οποία επιβεβαιώνει την ιστορική υπερηφάνεια για τον εθνικό πολιτισμό, ως συμμετοχή στα αποικιακά προγράμματα. Ο ισχυρισμός πως οι παραδόσεις ήταν μορφές δεισιδαιμονίας και σημεία οπισθοδρόμησης, και πως η νεωτερικότητα πρέπει να είναι επιστημονική, μπορεί να απαντηθεί με τον ισχυρισμό, πως οι παραδόσεις είναι στην πραγματικότητα επιστημονικές, όταν θεωρηθούν στην βάση τους και καθαριστούν από μη απαραίτητες (μη αυθεντικές) παραδοχές. Ειδικά όταν ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τις αδυναμίες της  σάρκας, όπως ασθένεια ή θάνατο, η ιατρική επιστήμη παρουσιάζει τις αδυναμίες της. Στην περίπτωση της υγείας ιδιαιτέρως, οι πρακτικές αυτές ανταγωνίζονται άλλες μορφές ιατρικής, και είναι εναλλακτικές της δυτικής ιατρικής. Επειδή η δυσφορία για την ιατρική επιστήμη υποβόσκει στον δυτικό κόσμο, οι εναλλακτικές που βασίζονται σε άλλες παραδόσεις γίνονται αποδεκτές από πολλούς ανθρώπους στον κόσμο.

Τόσο στην Ινδία όσο και στην Κίνα, κινήματα που προωθούν θρησκευτικές παραδόσεις, ιδιαιτέρως εναλλακτικές ουτοπίες, μπορούν να έχουν πολιτικές επιδράσεις. Ενώ στην Ινδία τα κινήματα αυτά είχαν γίνει μέρος ενός νόμιμου εθνικού προγράμματος, αν και μερικά κινήματα σχετιζόμενα με την βία μεταξύ ινδουιστών και μουσουλμάνων χαρακτηρίστηκαν ως «εξτρεμιστικά» και απαγορεύτηκαν, στη Κίνα τα κινήματα αυτά βρισκόταν υπό διαρκή επίθεση από την Kuonmintang και τους κομμουνιστές. Ο λόγος για την σημαντική αυτή διαφορά στην αντιμετώπιση των παραδοσιακών κινημάτων, βρίσκεται στην προ-αποικιακή και αποικιακή ιστορία της Κίνας και της Ινδίας. Το κινέζικο αυτοκρατορικό κράτος καταπολεμούσε διαρκώς τις επαναστάσεις των αγροτών που ήταν εμπνευσμένες από την θρησκευτική κοσμολογία, και οι Κινέζοι διανοούμενοι είχαν κοινωνικοποιηθεί στην παράδοση του Κονφουκιανισμού, που δεν εμπιστευόταν την λαϊκή θρησκεία. Η αποτυχία και η αιματοχυσία των δυο μεγαλύτερων θρησκευτικών επαναστάσεων κατά τον 19^ο αιώνα προώθησαν περαιτέρω την άρνηση για την θρησκεία και την αποδοχή της ιδέας της κοσμικής επιστήμης (Mr. Science ως προσωποποίηση της επιστήμης στο κίνημα της 4^ης Μαΐου) ως απάντηση στην οπισθοδρομικότητα της Κίνας³². Στην Ινδία από την άλλη, τα θρησκευτικά κινήματα έγιναν σταδιακά μέρος της θρησκευτικής αντίστασης ενάντια στην αποικιακή εξουσία, και με τον τρόπο αυτό βασικό στοιχείο για την διατύπωση του αντί-αποικιακού εθνικισμού.

Την δεκαετία του 1980, κατά την απελευθέρωση των οικονομιών της Ινδίας και της Κίνας, υπό την επίδραση του παγκόσμιου καπιταλισμού, χρησιμοποιήθηκαν οι ενέργειες των πνευματικών κινημάτων, δίνοντας έμφαση στο σώμα, ώστε να ξυπνήσουν τις κοινωνίες. Αυτό είναι ξεκάθαρο στην περίπτωση της Κίνας, όπου η απελευθέρωση της οικονομίας έδωσε πρώτα χώρο σε ένα αυθόρμητο qi gong re (πυρετό) και αργότερα στην εμφάνιση κινημάτων όπως το Falun Gong, που συνέδεαν το qi gong με παλαιότερες ιδέες ηθικής και πολιτικής φύσεως. Στην Ινδία μπορεί κανείς να δει την άνοδο του ινδουιστικού εθνικισμού, ο οποίος απορρίπτει ένα πρότερο εκκοσμικευμένο και πολυπολιτισμικό πρόγραμμα του κράτους, τονίζοντας την ινδουιστική πνευματικότητα και αρσενικότητα ως βάση του ινδικού πολιτισμού, αποκλείοντας έτσι τις θρησκευτικές μειονότητες. Η αστική θρησκευτικότητα, η οποία είχε γίνει της μόδας, ήταν αυτή που ενδιαφερόταν τόσο για την γιόγκα όσο και για ένα ισχυρό εθνικισμό, ο οποίος γίνεται σεβαστός σε ένα κόσμο που υποστηρίζει αυτό το είδος πολιτικής.

Η ινδική πνευματικότητα διατυπώθηκε από τον Vivekananda κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στο Σικάγο, και εξελίχθηκε δια της διαρκούς αλληλεπίδρασης με τον υπόλοιπο κόσμο. Όταν μορφωμένοι Ινδοί (κυρίως γιατροί και μηχανικοί) μετανάστευσαν στις ΗΠΑ (μετά το 1965, όταν οι ΗΠΑ είχαν ανοίξει τα σύνορα για είσοδο επαγγελματιών και φοιτητών), συνάντησαν μια εντυπωσιακή εμπορευματοποίηση της ινδικής πνευματικότητας, στην αγορά υγείας, σωματικών ασκήσεων και πρακτικών διοίκησης επιχειρήσεων, και το αμερικάνικο περιβάλλον τούς ζήτησε να ανταποκριθούν. Το πιο επιτυχημένο παράδειγμα τέτοιας εμπορευματοποίησης στην αμερικάνικη αγορά ήταν το έργο του γιατρού Deepak Chopra, ο οποίος αφού είχε εκπαιδευθεί στην ιατρική στην Ινδία και τις ΗΠΑ, έγινε ακόλουθος του υπερβατικού διαλογισμού του Maharishi Mahesh Yogi. Στην Ινδία, οι νέες μορφές πνευματικότητας, συνδυάζοντας την αμερικάνικη αυτοβοήθεια με την ινδική σοφία,  όπου ιδιαίτερα επιτυχημένα νέα κινήματα, όπως στην πόλη Bangalore το Art of Living του Sri Sri Ravi Shankar, στοχεύουν σε μια κινούμενη, διεθνή τάξη επιχειρηματιών.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η σύνδεση μεταξύ qi gong και yoga (και άλλων «πνευματικών πρακτικών») από την μία, και των τεχνικών διοίκησης επιχειρήσεων και διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού από την άλλη. Όπως σημειώνει ο David Palmer, η εσωτερική διοίκηση ενός από τα πιο δημοφιλή κινήματα της δεκαετίας του 1990, του Zhonggong, βασιζόταν στην μοντέρνα θεωρία διοίκησης επιχειρήσεων³³. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για το κίνημα γιόγκα «Art of Living», του Sri Sri Ravi Shankar. Ας σημειωθεί πως ήδη από το τέλος του 19^ου αιώνα, το θεοσοφικό κίνημα είχε μια φιλοσοφία και οργάνωση που απεικόνιζε την αποικιοκρατική γραφειοκρατεία, με κυρίους του σύμπαντος και μια ιεραρχία πρόσβασης στα διάφορα κλιμάκια, που αφορούσε αιτήματα. Και επειδή ακόμα και στα χαρισματικά κινήματα που βασίζονται στο χάρισμα του αρχηγού υπάρχει ανάγκη οργανωτικού ορθολογισμού, στα πνευματικά αυτά κινήματα εκφράζεται μια βαθιά επιθυμία για ιεραρχική εξουσία και  διαβάθμιση εξουσιών. Το πιο σημαντικό στοιχείο βέβαια είναι «οι τεχνολογίες του εαυτού», που συμπεριλαμβάνουν τις λεγόμενες soft skills, οι οποίες αναπτύσσονται στις «νέες οικονομίες» που βασίζονται στην πληροφορία, και που αντιστοιχούν σε ιδέες και πρακτικές που αναπτύχθηκαν στα πνευματικά κινήματα. Τέτοιες ικανότητες, soft skills, απαιτούνται για τις διοικητικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες, που είναι σήμερα το χαρακτηριστικό  της επαγγελματικής τάξης στον παγκόσμιο εργασιακό χώρο. Οι ικανότητες αυτές διαφέρουν από τις τεχνικές ικανότητες που βασίζονται στα πανεπιστημιακά διπλώματα των παλαιότερων βιομηχανιών, στο ότι δίνουν έμφαση στην διαρκή καινοτομία και αυτό-βελτίωση σε μια ασταθή και απρόβλεπτο παγκόσμιο εργασιακό χώρο. Η ένταση που σχετίζεται με την διαρκή μεταμόρφωση του εργασιακού χώρου αντιμετωπίζεται στις νέες αυτές ασκήσεις-ειδικότητες του εαυτού. Η εργασία γίνεται αντιληπτή ως μορφή πραγματοποίησης του εαυτού³⁴. Αντί όμως να θεωρείται ο κόσμος ως κάτι το οποίο πρέπει να εγκαταλειφθεί για να αποκτήσει κανείς εαυτό, θεωρείται ως κάτι το οποίο πρέπει να το ενστερνιστεί κανείς, και οι πνευματικές τεχνικές του σώματος αποκτούνται για να είναι ο άνθρωπος σε θέση να ενστερνιστεί τον κόσμο.

Υπάρχει μια σημαντική επικάλυψη μεταξύ της βιβλιογραφίας πάνω στην διοίκηση επιχειρήσεων και ανθρώπινου δυναμικού (προερχόμενη κυρίως από τις ΗΠΑ) και τις βιβλιογραφίας με θέμα την αυτοβοήθεια, που είναι ένα αμάλγαμα «ανατολικής» πνευματικότητας, New Age, και ψυχοθεραπείας. Οι νέες μορφές παγκόσμιου καπιταλισμού φαίνεται πως συνδέονται άμεσα με τις νέες μορφές πνευματικότητας, που βασίζονται στις μεταφράσεις πολύ παλαιότερων πρακτικών. Δεν λέμε ότι ο καπιταλισμός δημιουργεί αυτές τις μορφές συνείδησης και πρακτικών, είναι όμως κτυπητό το πως η πνευματικότητα είναι ενσωματωμένη στα αποικιοκρατικά και εθνικιστικά πολιτικά κινήματα, αλλά την ίδια στιγμή είναι αρκετά ευέλικτη να προσδεθεί στην κουλτούρα του νέου καπιταλισμού  όπως και στην κουλτούρα του νέου κομμουνισμού. Λίγη αμφιβολία μπορεί να υπάρχει πως το «άνοιγμα» της Κίνας προς το παγκόσμιο κεφάλαιο και η διάλυση μεγάλου αριθμού ιδρυμάτων που συνδέονταν προς τον κρατικό σοσιαλισμό, σχετίζεται με την εντυπωσιακή άνοδο του qi gong, ένας πραγματικός qi gong re (πυρετός). Παρομοίως, στην Ινδία, η επιτυχία του κινήματος «Art of Living» που εδράζεται στην πόλη Bangalore, σχετίζεται στενά με την εμφάνιση της βιομηχανίας της τεχνολογίας υπολογιστών-πληροφορίας (IT), που είναι ένα ζωτικού στοιχείο του «ανοίγματος» της Ινδίας στην παγκόσμια αγορά. Η απομόνωση της Κίνας κατά την διάρκεια των δεκαετιών 1950-1980 είχε ως συνέπεια την καθυστερημένη είσοδο της κινέζικης πνευματικότητα στην αγορά, παρόλα αυτά ανακτά πολύ γρήγορα τον χαμένο χρόνο με προϊόντα όπως το tai chi και το qi gong. Στην περίπτωση της Κίνας υπάρχει μια εντονότερη σύνδεση με αθλήματα και ιδιαιτέρως με τις πολεμικές τέχνες, που προωθούνται με ταινίες από το Hong Kong αλλά και την ενδοχώρα. Τόσο στην Ινδία όσο και στην Κίνα βρίσκουμε παρόμοιες προσαρμογές  των πνευματικών παραδόσεων που στοχεύουν στις αναδυόμενες μεσαίες τάξεις. Αυτές οι νέες κατασκευές πνευματικοτήτων έχουν μια λεπτή σύνδεση με γραπτές παραδόσεις, οι οποίες φυλάσσονται από κέντρα μάθησης και από πνευματικούς δασκάλους. Είναι δημιουργικές ως προς την ανταπόκρισή τους  στις νέες ευκαιρίες και τους νέους φόβους που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση.

Συνεχίζεται