Συνέντευξη με τον καθηγητή von Herrmann 4

Συνέχεια από: Τετάρτη 19 Ιουνίου 2019 

Συνέντευξη με τον καθηγητή von Herrmann 

Ερώτηση 5: Τα κατ’ ιδίαν. Πως γονιμοποιήθηκε η δική σας πνευματική πορεία από τον Heidegger; Ποια η δική σας συμβολή στην φιλοσοφία; Πως συνεχίζεται στο δικό σας φιλοσοφικό πρόγραμμα η φιλοσοφία τού Heidegger;

Δεν έχω φιλοσοφικό πρόγραμμα! Αυτό θα ήταν αλαζονικό να το πω! Μπορώ να απαντήσω απλά στην ερώτηση σας. Ως φοιτητής, το 1955 είχα ακούσει για τον Heidegger. Ιδιωτικά από τον πατέρα μου, αλλά και στο πανεπιστήμιο, το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο τού Βερολίνου. Και ήμουν βαθιά συνεπαρμένος, καθώς είχα πληροφορηθεί και είχα αποκτήσει την βεβαιότητα, πως στην εποχή μας, για ακόμα μια φορά, ένας μεγάλος στοχαστής τής τάξεως τού Kant και του Hegel, ζούσε, εργαζόταν και δημοσίευε. Και τόση ανταπόκριση βρήκε μέσα, που μετά από 4 εξάμηνα, το 1957, αποφάσισα να έρθω από το Βερολίνο στο Freiburg για να συνεχίσω τις σπουδές μου. Και αναζήτησα προσωπικά τον Heidegger. Τον συνάντησα στην καλύβα του, στο Todtnauberg, και στο Freiburg. Μου συνέστησε να ακολουθήσω στις περαιτέρω σπουδές μου τον Eugen Fink. Μέσω τού Heidegger εισήλθα και διήλθα την σπουδή της φιλοσοφίας. Αν καταπιάνεται κανείς σοβαρά με τον Heidegger, πρέπει να ασχοληθεί με ολόκληρη τήν ιστορία τής φιλοσοφίας. Γιατί ο Heidegger ζει μέσα στην και από τήν συνομιλία με την παράδοση, από τον Αναξίμανδρο μέχρι τον Hegel. Τον Nietzsche αφήνω πάλι απ’ έξω (γελάει). Αυτή ήταν μια μεγάλη εμπειρία για μένα. Ο Eugen Fink ήταν επίσης πολύ σημαντικός για μένα, ο οποίος ήταν δέκα χρόνια προσωπικός βοηθός του Edmund Husserl. Και δεν του αγόραζε απλώς γραφική ύλη, αλλά δημιουργικά τον βοήθησε. Ο Husserl του είχε ζητήσει να στοχάζονται μαζί. Δούλεψε για την επανέκδοση των δυο μεγάλων έργων του Husserl, „Καρτεσιανοί Στοχασμοί» και «Κρίση της ευρωπαϊκής επιστήμης και η Υπερβατική Φαινομενολογία», από το 1929 μέχρι τον θάνατο του Husserl το 1938. Ο Husserl είχε παρατηρήσει πως ο Eugen Fink σκεφτόταν όπως ο ίδιος. Του έδωσε μάλιστα ως εργασία να συντάξει τον «Έκτο Καρτεσιανό Στοχασμό», που ήταν η διατριβή υφηγεσίας του Fink. Ο Fink ήταν κάθε μέρα στο σπίτι τού Husserl, εργάζονταν μαζί. Έκαναν πρώτα ένα περίπατο, ο γέρος κύριος έπρεπε να βγει πρώτα στον καθαρό αέρα. Μια ώρα έκαναν περίπατο, και δεν χαίρονταν μόνο την φύση, αλλά ο Husserl ανακοίνωνε στον νεαρό Eugen Fink πάνω σε ποιο θέμα εργάζονταν εκείνη την ημέρα. Και συζητούσαν για το τί ήθελε να γράψει εκείνη την ημέρα. Ο Fink είχε διαβάσει σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα όλα τα γραπτά του Husserl, χιλιάδες σελίδες, όταν τέλη της δεκαετίας του 1920 είχε γίνει βοηθός του. Και τα είχε αμέσως κατανοήσει και διατηρήσει στην μνήμη του. Και στις συνομιλίες με τον Husserl μπορούσε να του πει, για κάθε θέμα που συζητούσαν, πως για το θέμα αυτό γράψατε στο τάδε δοκίμιο σας. Α έτσι, έλεγε ο Husserl, τότε να δω το ξαναδώ το γραπτό αυτό. Είχε μνήμη όλων των γραπτών του Husserl. Κρίση («Κρίση της ευρωπαϊκής Επιστήμης» σημαίνει γιά τον Husserl, κρίσιμη κατάσταση, κυρίως των φυσικών επιστημών, που από καιρό έχουν αποκοπεί από τα θεμέλια τού κόσμου τής ζωής (Lebenswelt). Και στο βιβλίο αυτό δείχνει πως ο κόσμος αυτός τής ζωής, ο προ-επιστημονικός, στην δομή του, είναι το θεμέλιο, ο φορέας, τής επιστήμης που στηρίζεται πάνω σε αυτόν. Το έργο αυτό δεν είχε ολοκληρωθεί, και ο Husserl ζήτησε από τον Fink να το συνεχίσει μόνος του. Ήταν σαν να μου έλεγε ο Heidegger, συνεχίστε το «Είναι και Χρόνος» (το οποίο δεν έχει ολοκληρωθεί). Δε θα μπορούσα να το κάνω (γελάει). Ήταν για μένα μεγάλη εμπειρία να ζήσω με τέτοιους δασκάλους. Με τον Fink που συνεργαζόταν δημιουργικά με τον Husserl και με τον Heidegger, που τον επισκεπτόμουν δυο φορές τον χρόνο κατά την διάρκεια των σπουδών μου και αργότερα ως λέκτορας. Ο Fink, που ήξερε ότι ήθελα να γράψω μια εργασία για τον Heidegger, μου έδωσε ως θέμα της υφηγεσίας μου, «Αυθερμηνεία τού Martin Heidegger». Ο Heidegger είχε κάνει μια αυθερμηνεία σε δυο γραπτά. Πρώτα, στη διάσημη «Επιστολή για τον Ουμανισμό» (αυτό το έργο μετέφρασε στα Νέα Ελληνικά, ο μαθητής μου Γεώργιος Ξηροπαΐδης). Την επιστολή αυτή έστειλε ο Heidegger το 1946 στον Jean Beaufret. Ο Beaufret είχε έρθει το 1946 στο Freiburg. Ο ίδιος ανήκε στην Αντίσταση, αλλά δεν φοβόταν τον Hiedegger, γιατί ήξερε πως είναι μεγάλος στοχαστής. Είχε συνομιλίες μαζί του, επέστρεψε στο Παρίσι και του έστειλε μια επιστολή με τέσσερις ερωτήσεις. Σε αυτές τις ερωτήσεις απαντά ο Heidegger, και στο δοκίμιο αυτό δεν απαντά μόνο στις ερωτήσεις, αλλά ερμηνεύει την σκέψη του στο «Είναι και Χρόνος». Ερμηνεύει από την σκοπιά της ύστερης σκέψης του, την πρώιμη σκέψη του. Και φέρνει, μεταμορφώνοντάς την, την πρώιμη σκέψη του στην ύστερη. Αυτό το θέμα, τής λεγόμενης αυθερμηνείας, ήταν το θέμα της διατριβής μου. Ως βάση για την εργασία αυτή είχα την κοσμολογική φαινομενολογία του Eugen Fink. Η πρώτη μου εργασία για τον Heidegger ήταν αυτή, για τον Fink ήταν «Συνείδηση, Κόσμος και περί χρόνου αντίληψη».

Έχω φυσικά δουλέψει με το έργο του Heidegger, ώστε να καταλαβαίνω πλήρως την πρώιμη και την ύστερη σκέψη του. Πάνω σε αυτά έκανα διαλέξεις και σεμινάρια. Έτσι προέκυψαν πολλά από τα βιβλία μου.

Όταν με ρωτάτε, ποια η συμβολή μου, θα έλεγα το εξής:

Η κύρια συμβολή μου, που είναι και διεθνώς αναγνωρισμένη, πράγμα που τα τελευταία χρόνια βιώνω όλο και πιο έντονα, είναι τα σχόλια μου στην φιλοσοφία του Heidegger. Τα βιβλία μου για τον Heidegger είναι 16 μονογραφίες. Μέχρι το Ιράν είναι γνωστά τα σχόλια μου. Μια μεγάλη ομάδα νέων εκεί τα διαβάζει και εργάζεται ενθουσιωδώς με αυτά.

Δεν έχω δικό μου φιλοσοφικό πρόγραμμα/σύστημα.

Περιβάλλομαι από μεγάλα προγράμματα τής φιλοσοφίας, τα οποία έχω μάθει καταβάλλοντας τεράστια προσπάθεια.

Γνωρίζω τα όρια μου. Δεν είμαι δεύτερος Heidegger. Είμαι όμως ερμηνευτής που γράφει σχόλια. Όχι βιβλία όπου ανακατεύονται και προσωπικές σκέψεις, αλλά αυστηρά σχόλια. Που εκτιμούνται σε όλον τον κόσμο, μέχρι την Αυστραλία, μέχρι τα καγκουρό.

Πως συνεχίζετε τον Heidegger; 
Τα σχόλια μου δεν παραμένουν μόνο στα όρια αυτού που είπε ο Heidegger, αλλά πάνε πέρα. Δεν αποκόπτονται από τον Heidegger, αλλά εκπτύσσουν κάτι. Υπάρχουν και στοχασμοί του Heidegger με τους οποίους δεν συμφωνώ. Τους οποίους μεταμορφώνω, λόγω ευθύνης.

Επίσης, έχω γράψει ένα βιβλίο για τον Αυγουστίνο, ένα για τον Descartes, τον Leibniz. Έχω επίσης έτοιμο το κείμενο για τήν «Κριτική του καθαρού λόγου». Δεν ξέρω αν θα προλάβω να το εκδώσω. Κάνω φαινομενολογικά σχόλια. Αυτό που έμαθα από τους Heidegger, Husserl και Fink, είναι η χρήση τού φαινομενολογικού τρόπου σκέψης. Για τον λόγο αυτό, όλες μου οι ερμηνείες είναι φαινομενολογικές ερμηνείες. Μεθοδολογικά, αλλά ξεκομμένες από τα περιεχόμενα του Husserl. Και με αυτά έχω αρκετή δουλειά. Τώρα γράφω τα σχόλια στο κείμενο «Συμβολές στην Φιλοσοφία», που είναι το κύριο έργο του Heidegger για την ιστορία του Είναι, την ύστερη σκέψη του Heidegger. Εγώ γράφω με την παλιά αυτή γραφομηχανή, και η σύζυγος μου τα γράφει στον υπολογιστή.

Νομίζω πως τα απαντήσαμε όλα.

                                       Τέλος