ΤΟ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ (18)

Συνέχεια από: Πέμπτη 26 Δεκεμβρίου 2019

ΤΟ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ 
Η Ιεραρχική δομή τού κόσμου σύμφωνα με τόν ψευδο Διονύσιο Αρεοπαγίτη.
Του Renè Roques.

3. Σχέσεις τής τάξεως τού Διονυσίου με τήν επιστήμη και τήν ιεραρχική δραστηριότητα! (συνέχεια).                                                                                        

Αλλά, αφού κάναμε αυτές τις παρατηρήσεις, ας βιαστούμε να πούμε ότι δεν ήταν μόνον νόμιμο, αλλά αναγκαίο να αντιμετωπίσουμε την μελέτη τής ιεραρχίας κάτω από την όψη τής τάξεως. Αυτή αποτελεί, είτε το θέλουμε είτε όχι, τά ζωντανά και κινούμενα χωρίς αμφιβολία πλαίσια, αλλά σταθερά και ακίνητα, στα οποία εισάγονται όλη η γνωσεολογική προσπάθεια και όλη η θεωρητική δραστηριότης τών νόων. Η κατάργηση αυτών των πλαισίων ή η αμέλειά τους και μόνον, είναι, στα μάτια τού Διονυσίου, σαν να καταδικάζουμε το αγγελικό και εκκλησιαστικό σύμπαν στην σύγχυση, στην ανοησία, και στην καταστροφή! Το γεγονός είναι ότι, η ανάβαση προς τον Θεό δεν είναι δυνατή στον νού παρά μόνον στην ιεραρχική θέση και στην λειτουργία που τού έχει σημειωθεί από τον ίδιο τον Θεό. Θέση και λειτουργικότης πάνε μαζί. Είναι μία ίδια πραγματικότης ειδωμένη κάτω από την διπλή της όψη, στατική και δυναμική. Η εγκατάλειψη τής ιδιαίτερης ιεραρχικής θέσης, χωρίς την Θεία συγκατάνευση, είναι μία έλλειψις μέτρου, μία υπερηφάνεια, ένα λάθος τού οποίου η αναπόφευκτη τιμωρία θα ήταν η εξαίρεση από την ιεραρχία. Αλλά η τιμωρία θα ήταν η ίδια για όποιον επίσης θα άρπαζε μία υψηλότερη θέση από την δική του. Οφείλουμε να ολοκληρώσουμε τήν εργασία μας: δράν τά εαυτού, ακριβώς όπως οφείλουμε να παραμείνουμε στήν θέση μας: έκαστος εν τη τάξει αυτού… έσται! (Επιστ. VIII 1093 C). 

Αυτή η κεντρική ιδέα τού τέλειου ταιριάγματος τής λειτουργίας (πράξης, ενέργεια) και τού βαθμού (τάξις) δεν είναι νέα. Ακολουθεί την διάκριση τών κοινωνικών τάξεων στήν οποία ο Πλάτων είχε θεμελιώσει τήν διανομή τών λειτουργιών στην πόλη του. Και η διάκριση τών τάξεων δεν ήταν πρόχειρη στα μάτια του, αυτή καθαυτή, καθότι βασιζόταν στήν υπεροχή, στήν ψυχή τού πολίτη, μίας τέτοιας καθορισμένης αρετής, η οποία τήν προδιαθέτει εκ φύσεως (φύσει) σ’αυτή τήν εργασία! Αυτή η αρετή είναι περισσότερο σχετική στα τρία μέρη τής ψυχής. Έτσι η σοφία η οποία είναι η αρετή του νού,  πρέπει να ανήκει στους κυβερνώντες, η ανδρεία και το κουράγιο, που είναι η αρετή του θυμού, θα είναι των πολεμιστών, και τέλος η σωφροσύνη, που είναι η αρετή τού επιθυμητικού, θα πρέπει να χαρακτηρίζει τό πλήθος τών κυβερνώμενων. (Πολιτ. IV, 429, 430). Η δικαιοσύνη θα προκύπτει από την τέλεια συνοχή τών διαφορετικών τάξεων ανάμεσά τους, στην πόλη και στο άτομο, από την τέλεια προσαρμογή τής φύσης του στην εργασία που τού εμπιστεύτηκαν (η δικαιοσύνη είναι τό τά αυτού πράττειν). Η ιδέα τής λειτουργικότητος είναι δεμένη στην ιδέα τής φύσης. Η συμφωνία τού έργου και τής ατομικής φύσης από το ένα μέρος, η συμφωνία τών διαφορετικών λειτουργιών τών τριών τάξεων στην πόλη από το άλλο, συστήνουν τήν δικαιοσύνη! Βλέπουμε λοιπόν μ’αυτό πώς ο Πλάτων υπερβαίνει τήν αντινομία τάξις-δικαιοσύνη: τα δύο, αντί να αποκλείονται, πάνε μαζί και γεννώνται, ας πούμε, το ένα από το άλλο. Σ’αυτό το πλαίσιο, βρίσκεται επαναφομοιωμένος εξίσου, στο ατομικό επίπεδο, ο δυαλισμός φύσις-λειτουργία. Η φύσις διοικεί την λειτουργία, και η λειτουργία πραγματοποιεί την φύση! Από τήν τέλεια προσαρμογή τού καθενός στο έργο του, στην δική του τάξη, από την συστηματοποίηση τών διαφόρων τάξεων μεταξύ τους, θα γεννηθεί η δικαιοσύνη τής ιδανικής πολιτείας!

Η πόλις τού Διονυσίου, παρότι μεταφερμένη στην υπερφυσική τάξη, είναι οικοδομημένη πάνω στις ίδιες αρχές. Στην τάξη τών διαφόρων βαθμών πρέπει να αντιστοιχεί μία τάξις στις λειτουργίες. Και η αρμονία τού συνόλου τής ιεραρχίας γεννάται από την τέλεια σύμπραξη τών διαφόρων τάξεων μεταξύ τους και στούς κόλπους τής κάθε τάξεως, από την τέλεια σύμπτωση καθενός από τα μέλη της με τό έργο του: εν τη τάξει αυτού… δρά τά εαυτού! (Επ. VIII 1093 C).

Η επιστήμη δεν είναι παρά μία ιδιαίτερη περίπτωση τής ιεραρχικής λειτουργίας. Έτσι όπως είναι αναγκαίως συνδεδεμένα στην κοινωνική λειτουργία μία τεχνική ή μία ιδιαίτερη γνώση, κατά τον ίδιο τρόπο σε κάθε βαθμό τής ιεραρχικής τάξης, θα πρέπει να αντιστοιχεί μία επιστήμη ανάλογη με τήν λειτουργία της. Η τελειότης είναι η απόκτηση αυτής τής επιστήμης: ειδέναι… τα εαυτού.

Επιστήμη, δραστηριότης, ιεραρχική τάξις δεν είναι λοιπόν τρείς ανεξάρτητες πραγματικότητες τις οποίες θα μπορούσαμε να χωρίσουμε ή ακόμη χειρότερα, να τις αντιπαραθέσουμε. Όπου υπάρχει η μία είναι αναγκαίο να υπάρχουν και οι άλλες δύο. Η ιεραρχία δεν είναι δυνατή παρά μόνον διά της συμφωνίας τών τριών.

Υπάρχει ακόμη η ανάγκη να επιμείνουμε στην ισορροπία αυτού τού όρου τής ιεραρχίας στον οποίο όλα τα στοιχεία ανακαλούνται, καθορίζονται και θεμελιώνονται σε μία τέλεια ενότητα; Γι’αυτή την αναπαράσταση μίας τάξεως ταυτοχρόνως μαθηματικής και πνευματικής, σταθερής και ενεργητικής, κοινωνικής και εσωτερικής ο Διονύσιος χωρίς αμφιβολία, παραμένει ένας μεγάλος μάρτυρας τής πλατωνικής σκέψης.

Ακριβέστερα η τριαδική δομή αυτής τής τάξεως επαναφέρει χωρίς αμφιβολία τόν Διονύσιο στον Πρόκλο. Καθαρές ή ενσαρκωμένες, όλες οι νοήσεις (οι νόες) διαμοιράζονται σύμφωνα μ’αυτό το πλαίσιο και αυτή η παράθεση θα χαρακτηρίσει κάθε μία από αυτές στην πιο ενδόμυχη σύστασή της. Για κάθε έναν από τους νόες, επιστήμη και αγιότης θα είναι απαραιτήτως εξαρτημένες από τον βαθμό ο οποίος τού εδόθη εξ’αρχής. Υιοθετώντας αυτό το όραμα τού κόσμου, ο Διονύσιος απέφυγε χωρίς αμφιβολία όλες τις αντιφάσεις οι οποίες παρουσιάζονται στο δόγμα τού Πρόκλου. Η αρεοπαγιτική πρόοδος, εξαιρέτως, δεν είναι εκείνη τού νεοπλατωνισμού. Αλλά παραμένει το γεγονός ότι ο Διονύσιος θέλησε να συλλάβει το σύμπαν του πάνω στο μοντέλο που του παρουσίαζαν οι τριαδικές ιεραρχίες τού Πρόκλου. Θα δούμε μέχρι ποιού σημείου αυτή η προτίμηση τού στάθηκε εμπόδιο!

Συνεχίζεται με το τρίτο κεφάλαιο.

Η ιεραρχική δραστηριότης.

Αμέθυστος.