Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 6

Συνέχεια από:  Σάββατο 25 Απριλίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 2: Η καρδιά ως όργανο γνώσης του Υψίστου ε

Μπορούμε επιπλέον να πούμε πως ο Henri Bergson λίγο πριν τον Pavlov, μέσω καθαρά φιλοσοφικού στοχασμού, είχε συνειδητοποιήσει την ουσία των περί φυσιολογίας διδασκαλιών του Pavlov, που στηρίχτηκαν στην πειραματική μελέτη των αντανακλαστικών τού εγκεφάλου.

Για να στηρίξω την θέση αυτή θα παραθέσω ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο τού Pavlov «Είκοσι χρόνια εμπειρίας στην αντικειμενική μελέτη τής δραστηριότητας τού ανώτερου νευρικού συστήματος των ζώων». Πρέπει όμως πρώτα να εξηγήσω τι αποκαλεί ο Pavlov «εξαρτημένα αντανακλαστικά» και «αναλυτές». Κάθε ζώο έχει μια σταθερή συλλογή από εγγενή αντανακλαστικά, τα οποία ο Pavlov αποκαλεί «νεογνικά  αντανακλαστικά». Ένα ζώο για παράδειγμα μόλις δει φαγητό τρέχει αμέσως προς αυτό, τραβάει πίσω το πόδι του αν αυτό ενοχληθεί, το σαλιγκάρι αν το αγγίξεις αποτραβιέται στο κέλυφος του, το νεογνό όταν αγγίξει το στήθος της μητέρας με τα χείλη του κάνει τις αντίστοιχες κινήσεις για να πιει.

Πέρα όμως από τα νεογνικά, ανεξάρτητα αντανακλαστικά, τα ανώτερα ζώα, οι σκύλοι για παράδειγμα, με τους οποίους πειραματίστηκε ο Pavlov, μπορούν να αποκτήσουν νέα, με τεχνητό τρόπο ανεπτυγμένα αντανακλαστικά, τα οποία ο Pavlov ονομάζει «εξαρτημένα», και τα οποία μπορούν να ονομαστούν και προσωρινά ή επίκτητα. Αν για παράδειγμα, σε μια σειρά πειραμάτων ο σκύλος ενοχληθεί με κάτι λίγο πριν λάβει το φαγητό του, όπως με ένα ήχο, φωτεινό ερέθισμα, τσίμπημα, τότε σύντομα, το τυχαίο αυτό «εξαρτημένο» ερέθισμα, θα επιδρά στο ζώο με τον ίδιο τρόπο που επιδρά η θέα ή η μυρωδιά του κρέατος (νεογνικό, «ανεξάρτητο» ερέθισμα): θα αρχίσουν να τρέχουν τα σάλια του και θα έχει τις χαρακτηριστικές για τον σκύλο κινητικές αντιδράσεις, όταν δει φαγητό. Το «εξαρτημένο» ερέθισμα οδήγησε στην διαμόρφωση ενός νέου, προσωρινού, «εξαρτημένου» αντανακλαστικού.

Πως ακριβώς διαμορφώνονται τα αντανακλαστικά αυτά;

Όταν το φως αγγίξει τα κύτταρα μέσα στο μάτι, τα οποία είναι ευαίσθητα για το φως, ο ήχος αγγίξει τα αισθητικά κύτταρα του ακουστικού οργάνου, η αφή τις αισθητηριακές απολήξεις των νεύρων στο δέρμα, οι αντίστοιχες αισθήσεις μεταφέρονται μέσω νευρικών ινών στις περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού, τα νευρικά κύτταρα του οποίου έχουν ως ειδικό σκοπό την πρόσληψη των ερεθισμάτων αυτών (για παράδειγμα, τα κύτταρα στόχοι του οπτικού νεύρου βρίσκονται στον οπίσθιο τμήμα των ημισφαιρίων (ινιακός λοβός), του ακουστικού νεύρου στο πλάγιο (κροταφικός λοβός) κτλ.)

Τα νευρικά κύτταρα του φλοιού, αφού έχουν προσλάβει το ερέθισμα, το αναλύουν και αναλόγως του αποτελέσματος μεταφέρουν τα σήματα σε κατώτερα κέντρα του εγκεφάλου και τον νωτιαίο μυελό, προς εκτέλεση της αντίστοιχης δράσης: κινητική στους σκελετικούς ή αγγειακούς μύες, έκκριση, κτλ.

Αυτά τα εκτελεστικά κέντρα λέγονται effectors.

Ο Pavlov έδωσε το «αναλυτής» σε ολόκληρο το σύστημα που αποτελείται από ειδικά, προσληπτικά κύτταρα του αισθητηρίου οργάνου, με τις ίνες των αισθητικών νεύρων συνδεδεμένες με αυτά, και τις προεκτάσεις τους, τις ίνες της λευκής ουσίας, που καταλήγουν στα νευρικά κύτταρα του αισθητηριακού μέρους του φλοιού. Υπάρχει αμέτρητος αριθμός τέτοιων αναλυτών στον φλοιό.

Πέραν των αναλυτών αυτών, που έχουν την αρχή τους στα κύτταρα των πέντε αισθήσεων, υπάρχει και πληθώρα αναλυτών που συνδέονται με όλα τα όργανα του σώματος μας και έτσι μεταφέρουν στον εγκεφαλικό φλοιό την πληροφορία περί του τι συμβαίνει μέσα στο σώμα μας.

Ο εγκέφαλος λοιπόν είναι υπεύθυνος για την ανάλυση όλων αυτών των ερεθισμάτων και για την ανταπόκριση σε αυτά, δια της αντίδρασης των επενεργητών (effector).

Τα επόμενα αποσπάσματα από το βιβλίο του Pavlov είναι σαφή:

«Ως προς τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, τα εγκεφαλικά ημισφαίρια είναι συλλογές αναλυτών που σκοπό έχουν την αποσύνθεση της πολυπλοκότητας του εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου σε διακριτά στοιχεία και στιγμές, και κατόπιν την συσχέτιση της ποικιλίας αυτής με τις διάφορες δραστηριότητες του οργανισμού».

«Το μεγάλο ημισφαίριο είναι ένα όργανο του ζωικού οργανισμού, που εξειδικεύεται στην διαρκή εφαρμογή μιας όλο και πιο τέλειας ισορροπίας του οργανισμού προς το περιβάλλον. Είναι το όργανο μιας επαρκούς και άμεσης ανταπόκρισης σε διάφορους συνδυασμούς και ποικιλίες των φαινομένων του εξωτερικού κόσμου. Είναι ως ένα βαθμό ένα εξειδικευμένο όργανο για την διαρκή ανάπτυξη του ζωικού οργανισμού».

«Το κινητικό κομμάτι των εγκεφαλικών ημισφαιρίων είναι περιοχή υποδοχέας, ή η κύρια περιοχή, και οι κινητικές δράσεις κατά την διάρκεια ερεθισμού του φλοιού, είναι αντανακλαστικές ως προς την φύση τους. Ο εγκεφαλικός φλοιός είναι επομένως μόνο μια μηχανή πρόσληψης, που αναλύει και συνθέτει τα εισερχόμενα ερεθίσματα με μια πληθώρα τρόπων. Τα ερεθίσματα φτάνουν στους επενεργητές μέσω συνδετικών ινών που οδηγούν προς τα κάτω».

Δεν υπάρχουν στους μετωπιαίους λοβούς μηχανισμοί που να είναι ανώτεροι σε σύγκριση προς το σύνολο των ημισφαιρίων. Δεν τίθεται θέμα ύπαρξης γενικών μηχανισμών με έδρα τους μετωπιαίους λοβούς. Δεν υπάρχουν εκεί ιδιαίτερα σημαντικοί μηχανισμοί που θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνοι για την ανώτερη τελειότητα της νευρικής δραστηριότητας. Ο Pavlov, όπως και ο Bergson, προτείνει πως η διαφορά μεταξύ εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού βρίσκεται μόνο στην πολυπλοκότητα τους και όχι στην φύση των λειτουργιών τους. Αυτός και η σχολή του πιστεύουν πως είναι δυνατόν να αποδοθούν τα χαρακτηριστικά των αποκρυπτογραφημένων σχημάτων της ανώτερης λειτουργίας του νευρικού συστήματος των σκύλων, τα οποία αποκτήθηκαν με τα πειράματα στα εξαρτημένα αντανακλαστικά, στην φυσιολογία του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Ο σκύλος μπορεί να αποκτήσει  δευτερεύοντα εξαρτημένα αντανακλστικά τα οποία βασίζονται σε πρωτεύοντα, ενώ ο πίθηκος έχει περισσότερα δευτερεύοντα αντανακλαστικά. Για τους ανθρώπους, χωρίς αμφιβολία, είναι δυνατόν να υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός επίκτητων αντανακλαστικών, τα οποία επικαλύπτουν τα προηγούμενα. Αυτή η συνεχιζόμενη διαμόρφωση νέων, ακόμα πιο πολύπλοκων διασυνδέσεων μέσα στον εγκέφαλο κατά την διάρκεια της ζωής, δίνει την δυνατότητα βελτίωσης της διανοητικής απόδοσης και επέκτασης της συνείδησης. Αυτή η πολύπλοκη δραστηριότητα του εγκεφάλου παραμένει στην ουσία της απλώς ένα αντανακλαστικό του εγκεφάλου. Αυτή η νέα θεώρηση της φυσιολογίας του εγκεφάλου, νομίζουμε πως πρέπει να αντικαταστήσει την παρούσα διδασκαλία περί συνειρμών στην ψυχολογία.

Είναι όμως όπως το λέει ο Bergson: «Ο εγκέφαλος δεν είναι παρά ένα είδος τηλεφωνικού κέντρου: ο ρόλος του είναι να μεταφέρει ή να διασαφηνίζει ένα μήνυμα. Δεν προσθέτει τίποτα στα όσα προσλαμβάνει», έτσι δεν είναι;

Η έρευνα του Pavlov και των συνεργατών του πάνω στην φυσιολογική σημασία των μετωπιαίων λοβών των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, έχει τεράστια σημασία. Τους θεωρούσαν μέχρι πρότινος ως το σημαντικότερο τμήμα του εγκεφάλου, τα κέντρα της ανώτερης διανοητικής λειτουργίας, το όργανο της σκέψης «par excellence», ακόμα και ως «έδρα της ψυχής». Ο Pavlov όμως δεν βρήκε εκεί «καμιά ιδιαίτερα σημαντική κατασκευή που θα μπορούσε να παράσχει την ύψιστη τελειότητα της νευρικής λειτουργίας». Επίσης, ο φλοιός στο μετωπιαίο τμήμα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, όπως και το υπόλοιπο τμήμα, είναι απλώς μια αισθητηριακή περιοχή. Ολόκληρος ο φλοιός, το πιο τέλειο κομμάτι του εγκεφάλου, αποτελείται από αναρίθμητη ποικιλία αναλυτών, αναλυτών και άλλων αναλυτών. Και αν στον φλοιό δεν υπάρχει χώρος για κάποιο κέντρο συναισθημάτων, είναι ακόμα πιο απίθανο να βρίσκεται στην φαιά ουσία του εγκεφαλικού στελέχους, για το οποίο εν μέρει γνωρίζουμε πως έχει καθαρά φυσιολογικές λειτουργίες. Ο εγκεφαλικός φλοιός έχει αισθήσεις, όχι συναισθήματα.

Και το γεγονός πως ο εγκέφαλος δεν μπορεί να θεωρηθεί όργανο των αισθημάτων, επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό την διδασκαλία των Γραφών για την καρδιά ως όργανο των αισθημάτων εν γένει, και ιδιαίτερα των ανώτερων.

Τα συμπεράσματα των μελετών του Pavlov ταιριάζουν με τις παρατηρήσεις των χειρουργών σε πολλούς τραυματισμένους με αποστήματα στους μετωπιαίους λοβούς. Αυτά συνήθως δεν συνοδεύονται από σημαντικές διανοητικές διαταραχές η αλλαγές στις ανώτερες γνωσιακές λειτουργίες. Θα δώσω δυο σαφείς παρατηρήσεις από την δική μου εμπειρία.

Αφαίρεσα περίπου 50 κυβικά εκατοστά πύου από μεγάλο απόστημα, το οποίο είχε αναμφίβολα καταστρέψει ολόκληρο τον αριστερό μετωπιαίο λοβό, ενός νεαρού τραυματία, και δεν παρατήρησα καμιά απολύτως ψυχιατρική διαταραχή μετά την εγχείρηση.

Το ίδιο μπορώ να πω για ένα ασθενή ο οποίος χειρουργήθηκε για να του αφαιρεθούν μεγάλες κύστες στις μήνιγγες (μεμβράνες που περιβάλλουν τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό). Όταν άνοιξα το κρανίο του, είχα εκπλαγεί καθώς το δεξί μισό ήταν σχεδόν άδειο, και το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου ήταν συμπιεσμένο, ώστε ήταν αδύνατο να διακριθεί.

Έτσι λοιπόν, αν ο εγκέφαλος δεν μπορεί να θεωρηθεί ως όργανο των αισθημάτων και ως αποκλειστική αυθεντία της ανώτερης γνωσιακής λειτουργίας, αυτό επικυρώνει σε μεγάλο βαθμό την διδασκαλία της Γραφής περί καρδιάς ως οργάνου αισθημάτων εν γένει, και ιδιαιτέρως των ύψιστων αισθημάτων.

Συνεχίζεται

Τέλος κεφαλαίου

Η ΤΟΣΟ ΦΗΜΙΣΜΕΝΗ ΛΟΙΠΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΤΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ. 

ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΚΕΨΗ, ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΦΟΒΟ, ΣΤΟΝ ΦΟΒΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ.

ΕΤΣΙ ΕΞΗΓΕΙΤΑΙ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ Η ΟΠΟΙΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΕ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΟΣ ΣΑΝ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΑΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ, ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΝΤΥΝΟΥΝ ΜΕ ΕΝΔΥΜΑ ΦΩΤΟΣ. 

ΤΙΣ ΣΕΧΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ, ΤΗΝ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ.

Αμέθυστος