Συνέχεια από : Τετάρτη 20 Μαίου 2020
ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ-ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΙΟ ΕΜΦΥΛΙΟ.
Ο animus όπως εμφανίζεται στις εικόνες του ασυνείδητου.
Το μοτίβο της μεταβαλλόμενης μορφής επανέρχεται στο επόμενο όνειρο, όπου επιδείχθηκε μια εικόνα με τον τίτλο « Urgo, ο μαγικός δράκος ».
Ένα πλάσμα σαν φίδι ή δράκος εμφανιζόταν στην εικόνα μαζί με ένα κορίτσι, που βρισκόταν κάτω από την εξουσία του. Ο δράκος είχε την ικανότητα να εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, έτσι που το κορίτσι δεν μπορούσε να ξεφύγη απ’ αυτόν˙ σε κάθε κίνησή της αυτός μπορούσε να εκτείνη τον εαυτό του προς εκείνη την πλευρά, και να κάνη την απόδραση αδύνατη.
Το κορίτσι, που μπορεί να ερμηνευθή σαν να είναι η ψυχή, κατά κάποιον τρόπο με την έννοια της ασυνείδητης ατομικότητας, είναι μια μορφή που επανέρχεται συνεχώς σε όλα τα όνειρα και τις φαντασιώσεις. Στην εικόνα του ονείρου μας είχε μόνον ένα σκιώδες περίγραμμα, με θαμπά χαρακτηριστικά. Κάτω από την εξουσία του δράκου ακόμη, όλες οι κινήσεις της παρατηρούνταν και μετρούνταν από αυτόν, έτσι που η διαφυγή τής φαινόταν αδύνατη,
Όμως, το στοιχείο της εξέλιξης φαίνεται στην επόμενη φανταστική εικόνα, που εκτυλίσσεται στην Ινδία.
Ένας μάγος βάζει μια απ’ τις χορεύτριές του να χορέψουν μπροστά στον βασιλιά. Υπνωτισμένο με μαγικό τρόπο το κορίτσι χορεύει έναν χορό μεταμορφώσεων, στον οποίον, πετώντας το ένα πέπλο μετά το άλλο, ενσαρκώνει μια πολύχρωμα διαδοχή από μορφές, ζώων και ανθρώπων.
Αλλά τώρα, παρά το γεγονός ότι έχει υπνωτισθή από τον μάγο, ασκείται μια μυστηριώδης επίδραση επάνω της από τον βασιλιά˙ πέφτει όλο και περισσότερο σε έκσταση. Παραβλέποντας την εντολή του μάγου να σταματήση, συνεχίζει να χορεύη, μέχρι που τελικά, σαν να πετάη το σώμα της σαν ένα τελευταίο πέπλο, πέφτει στη γη σαν ένας σκελετός. Τα απομεινάρια του θάβονται˙ πάνω στον τάφο φυτρώνει ένα λουλούδι, κι απ’ το λουλούδι, με τη σειρά της, βγαίνει μια λευκή γυναίκα.
Εδώ έχουμε το ίδιο μοτίβο, μια κοπέλλα στην εξουσία του μάγου, που οι εντολές του πρέπει να εισακουσθούν χωρίς δυνατότητα εκλογής. Αλλά στη μορφή του βασιλιά, ο μάγος έχει έναν αντίπαλο που βάζει ένα όριο στη δύναμη του μάγου πάνω στην κοπέλλα, και κάνει ώστε αυτή να μη χορεύη πια κατ’ εντολήν αλλά από δική της θέληση. Η μεταμόρφωση, που πρώτα μόνο υποδηλωνόταν, τώρα γίνεται πραγματικότητα, επειδή η χορεύτρια πεθαίνει κι έπειτα βγαίνει απ’ τη γη σε μιαν αλλαγμένη και εξαγνισμένη μορφή.
Ο διπλασιασμός της μορφής του animus εδώ έχει ιδιαίτερη σημασία˙ απ’ τη μια εμφανίζεται σαν μάγος, απ’ την άλλη σαν βασιλιάς. Στον μάγο παρουσιάζεται η κατώτερη μορφή του animus που συμβολίζει τη μαγική δύναμη˙ κάνει το κορίτσι να παίρνη και να μιμήται διάφορους ρόλους, ενώ ο βασιλιάς, όπως ήδη είπαμε, ενσαρκώνει την ανώτερη αρχή που επιφέρει μιαν αληθινή μεταμόρφωση, όχι μόνο την αναπαράστασή της. Μια σπουδαία λειτουργία του ανώτερου, δηλαδή του προσωπικού animus, είναι ότι σαν ψυχοπομπός προκαλεί και συνοδεύει τη μεταμόρφωση της ψυχής.
Μια ακόμη παραλλαγή αυτού του θέματος δίνεται στο ίδιο όνειρο: το κορίτσι έχει έναν εραστή-φάντασμα που ζη στο φεγγάρι, και που έρχεται τακτικά, κάθε νέα σελήνη, για να δεχτή μιαν αιματηρή θυσία που αυτή πρέπει να του προσφέρη. Στο ενδιάμεσο διάστημα η κοπέλλα ζη ελεύθερα ανάμεσα στους ανθρώπους σαν ένα ανθρώπινο ον. Αλλά όταν έρχεται το νέο φεγγάρι, το πνεύμα τη μεταμορφώνει σ’ ένα αρπακτικό ζώο και, υπακούοντας σε μιαν ακατανίκητη δύναμη, πρέπει να σκαρφαλώση σ’ ένα μοναχικό ψηλό μέρος και να φέρη στον αγαπημένο της τη θυσία. Αυτή η θυσία, εντούτοις, μεταμορφώνει το πνεύμα της σελήνης σ’ ένα δοχείο κατάλληλο για τη θυσία που καταστρέφεται μόνο του, αλλά ανανεώνεται πάλι, και το αίμα που αχνίζει μετατρέπεται σε μια μορφή όμοια με φυτό, απ’ την οποία ξεπηδούν πολλά πολύχρωμα φύλλα και λουλούδια.
Με άλλα λόγια, με το αίμα που δέχεται, δηλαδή με την ψυχική ενέργεια που της δίνεται, η πνευματική αρχή χάνει τον επικίνδυνα εξαναγκαστικό και καταστροφικό της χαρακτήρα και αποκτά μιαν ανεξάρτητη ζωή, μια δραστηριότητα αποκλειστικά δική της.
Η ίδια αρχή εμφανίζεται σαν κυανοπώγωνας, μια πολύ γνωστή μορφή animus, που μας παραδίδεται με τη μορφή ιστορίας. Ο Κυανοπώγωνας αποπλανά γυναίκες και τις καταστρέφει μ’ έναν μυστικό τρόπο, και για εξ ίσου μυστικούς σκοπούς.
Στην περίπτωση που θα αναφέρουμε, έχει το ταιριαστό σ’ αυτόν όνομα Amandus. Παρασύρει το κορίτσι μέσα στο σπίτι του, της δίνει να πιή κρασί, και μετά την παίρνει σε έναν υπόγειο θάλαμο για να τη σκοτώση. Καθώς ετοιμάζεται να το κάνη, ένα είδος μέθης κυριεύει την κοπέλλα. Σ’ έναν ξαφνικό παροξυσμό αγάπης αγκαλιάζει τον δολοφόνο, που αμέσως χάνει τη δύναμη του και γίνεται αέρας, αφού της υπόσχεται ότι θα είναι στο πλευρό της στο μέλλον σαν ένα βοηθητικό πνεύμα.
Ακριβώς όπως η μαγεία του φασματικού σεληνιακού γαμπρού έσπασε με την αιματηρή θυσία – με την προσφορά ψυχικής ενέργειας –, έτσι και εδώ, αγκαλιάζοντας το φοβερό τέρας, το κορίτσι καταστρέφει τη δύναμη του με την αγάπη.
Σ’ αυτές τις φαντασιώσεις βλέπω ενδείξεις μιας σπουδαίας αρχετυπικής μορφής του animus, για την οποία υπάρχουν επίσης παράλληλα στοιχεία απ’ τη μυθολογία, όπως για παράδειγμα ο μύθος και η λατρεία του Διονύσου. Η έκσταση που κατέλαβε τη χορεύτρια στην πρώτη μας φαντασίωση, και που κυρίεψε την κοπέλλα στην ιστορία του Κυανοπώγωνα Amandus είναι ένα φαινόμενο χαρακτηριστικό της Διονυσιακής λατρείας. Εκεί επίσης είναι κυρίως γυναίκες που υπηρετούν τον θεό και γεμίζουν με το πνεύμα του. Ο Roscher⁸ υπογραμμίζει το γεγονός ότι αυτή η υπηρέτηση του Διονύσου από γυναίκες είναι αντίθετη στο γενικό κατά τα άλλα έθιμο, που παρουσιάζει του θεούς να ακολουθούνται από πρόσωπα του δικού τους φύλου.
Στην ιστορία του πνεύματος του φεγγαριού, η αιματηρή θυσία και η μεταμόρφωση της κοπέλλας σε ζώο είναι θέματα, για τα οποία μπορούν να βρεθούν παράλληλα στοιχεία στη λατρεία του Διονύσου. Εκεί ζωντανά ζώα θυσιάζονται ή ξεσχίζονται απ’ τις εξαγριωμένες μαινάδες στην ξέφρενη και θεόσταλτη τρέλλα τους. Οι Διονυσιακές γιορτές επίσης διέφεραν από αυτές των Ολύμπιων θεών, επειδή γίνονταν τη νύχτα επάνω στα βουνά και στα δάση, ακριβώς όπως στη φαντασίωση που αναφέραμε η αιματηρή προσφορά στο πνεύμα της σελήνης γινόταν τη νύχτα επάνω στην κορυφή ενός βουνού. Μας έρχονται σχετικά στον νου μερικές γνωστές εικόνες απ’ τη λογοτεχνία, όπως για παράδειγμα ο Ιπτάμενος Ολλανδός, ο pied Piper ή ο Ποντικοπιάστης του Hamelin, και ο Άνθρωπος του νερού ή ο Βασιλιάς των Στοιχείων των λαϊκών τραγουδιών, που όλοι τους χρησιμοποιούν τη μουσική για να προσελκύσουν τις κοπέλλες στα υδάτινα ή δασώδη βασίλειά τους. Ο «ξένος» στην « Γυναίκα από τη θάλασσα » του Ίψεν είναι άλλη μια τέτοια μορφή σε σύγχρονο σκηνικό.
Ας εξετάσουμε από πιο κοντά τον Ποντικοπιάστη (Rat Catcher) σαν μια χαρακτηριστική μορφή του animus. Η ιστορία του Ποντικοπιάστη είναι γνωστή: προσέλκυε τα ποντίκια από κάθε τρύπα και γωνιά με τη φλογέρα του˙ τα υποχρέωνε να τον ακολουθήσουν, κι όχι μόνον τα ποντίκια, αλλά και τα παιδιά της πόλης, που είχαν αρνηθή να τον ανταμείψουν για τις υπηρεσίες του, τα τραβούσε με ακαταμάχητο τρόπο πίσω του, και τα έκανε να εξαφανισθούν μέσα στο βουνό του. Θυμάται κανείς τον Ορφέα, που μπορούσε να βγάζη τέτοιους μαγικούς ήχους από τη λύρα του, που οι άνθρωποι και τα ζώα αναγκάζονταν να τον ακολουθήσουν. Αυτό το συναίσθημα τού να προσελκύεσαι ακαταμάχητα και να παρασύρεσαι σε άγνωστες εκτάσεις από νερά, δάση και βουνά, ή ακόμη και στον κάτω κόσμο, είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο του animus, όπως μου φαίνεται, και δύσκολο στην εξήγησή του, επειδή, αντίθετα με άλλες εκδηλώσεις του animus, αυτό δεν οδηγεί στη συνειδητότητα, όπως δείχνουν αυτές οι εξαφανίσεις μέσα στη φύση ή στον Κάτω Κόσμο. Το αγκάθι του ύπνου του Odin που έστελνε οποιονδήποτε το άγγιζε σ’ έναν βαθύ ύπνο, είναι ένα παρόμοιο φαινόμενο.
Το ίδιο θέμα παρουσιάζεται πολύ καθαρά στο έργο του Sir James Barde “Mary Rose”. H Mary Rose, που έχει συνοδέψει τον άντρα της σε μιαν εκδρομή για ψάρεμα, παρουσιάζεται να τον περιμένη πάνω σ’ ένα μικρό νησί, που ονομάζεται « Το νησί που θέλει να το επισκεφθούν ». Αλλά ενώ περιμένει, ακούει να φωνάζουν το όνομά της˙ ακολουθεί τη φωνή και εξαφανίζεται εντελώς. Μόνο μετά από ένα κενό πολλών χρόνων εμφανίζεται πάλι, ακριβώς όπως ήταν τη στιγμή της εξαφάνισής της, και πιστεύει ότι έμεινε στο νησί μόνο λίγες ώρες, παρ’ όλα τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει.
Αυτό που απεικονίζεται εδώ σαν εξαφάνιση μέσα στη φύση ή στον Κάτω Κόσμο, ή σαν τσίμπημα από το αγκάθι του ύπνου, το δοκιμάζουμε στην καθημερινή ζωή όταν η ψυχική μας ενέργεια αποσύρεται απ’ τη συνείδηση κι από κάθε είδους εφαρμογή της στην ζωή, και εξαφανίζεται σ’ έναν άλλον κόσμο, χωρίς να ξέρουμε πού. Όταν συμβαίνη αυτό, ο κόσμος μέσα στον οποίον χανόμαστε είναι μια λίγο ή πολύ συνειδητή φαντασίωση, ή μια παραμυθένια χώρα, όπου κάθε τι είναι ή όπως το επιθυμούμε, ή αλλοιώς ταιριασμένο με κάποιον άλλον τρόπο έτσι, ώστε να αντισταθμίζη τον εξωτερικό κόσμο. Πολλές φορές αυτοί οι κόσμοι είναι τόσο μακρινοί, και βρίσκονται τόσο βαθειά, ώστε καμμιά ανάμνησή τους δεν φθάνει μέχρι την αφυπνισμένη μας συνείδηση. Προσέχουμε, ίσως, ότι έχουμε παρασυρθή κάπου μακριά αλλά δεν ξέρουμε πού, και ακόμη και όταν επιστρέψουμε στον εαυτό μας, δεν μπορούμε να πούμε τί συνέβη στο μεταξύ διάστημα.
Για να χαρακτηρίσουμε πιο συγκεκριμένα τη μορφή του πνεύματος που ενεργεί σ’ αυτά τα φαινόμενα, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε την επίδρασή του με αυτή της μουσικής. Η προσέλκυση και η αποπλάνηση γίνεται συχνά, όπως στην ιστορία του Ποντικοπιάστη, με τη βοήθεια της μουσικής, επειδή η μουσική μπορεί να θεωρηθή σαν μια αντικειμενοποίηση του πνεύματος˙ δεν εκφράζει τη γνώση με τη συνηθισμένη λογική, διανοητική έννοια, ούτε έχει σημασία το εξωτερικό της σχήμα˙ αντίθετα, αναπαριστάνει αισθητά τους βαθύτερους συσχετισμούς και τους πιο ανέκφραστους νόμους μας. Μ’ αυτήν την έννοια η μουσική είναι πνεύμα, ένα πνεύμα που οδηγεί σε θαμπούς μακρινούς τόπους, μακριά απ’ τη δυνατότητα προσέγγισης της συνείδησης˙ το περιεχόμενό της δύσκολα μπορεί να το συλλάβη κανείς με τη μορφή λέξεων – αλλά κατά παράδοξον τρόπο, αυτό είναι δυνατόν να γίνη πιο εύκολα με αριθμούς, και ταυτόχρονα και πριν από ο,τιδήποτε άλλο, με το συναίσθημα και την αίσθηση. Φαινομενικά παράδοξα γεγονότα σαν αυτά δείχνουν ότι η μουσική μάς μεταφέρει σε βάθη, όπου το πνεύμα και η φύση είναι ακόμη ένα – ή έχουν ξαναγίνει ένα. Γι’ αυτό τον λόγο η μουσική είναι μια απ’ τις πιο σπουδαίες και πρωταρχικές μορφές, με τις οποίες η γυναίκα αποκτάει εμπειρία του πνεύματος. Σ’ αυτό οφείλεται και ο σπουδαίος ρόλος που παίζουν η μουσική κι ο χορός σαν μέσα έκφρασης για τις γυναίκες. Ο τελετουργικός χορός βασίζεται καθαρά πάνω σε πνευματικά ψυχικά περιεχόμενα.
Αυτή η μεταφορά από το πνεύμα σε κοσμικές–μουσικές περιοχές απομακρυσμένες από τον κόσμο της συνείδησης αποτελεί ένα αντιστάθμισμα στη συνειδητή πνευματικότητα της γυναίκας, που συνήθως κατευθύνεται μόνον προς πολύ άμεσα και προσωπικά πράγματα. Αλλά μια τέτοια εμπειρία μεταφοράς δεν είναι με κανέναν τρόπο αθώα ή μη αμφίβολη. Απ’ τη μια μεριά μπορεί να μην είναι τίποτε περισσότερο από μια διάλειψη ασυνειδητότητας, ένα βύθισμα στο μισοσκόταδο του ύπνου, ένα γλύστρημα πίσω στη φύση, ισοδύναμο με οπισθοχώρηση σ’ ένα προγενέστερο επίπεδο συνειδητότητας, και επομένως κάτι άχρηστο, ακόμη και επικίνδυνο. Απ’ την άλλη μεριά μπορεί να σημαίνει μιαν αυθεντική θρησκευτική εμπειρία, και τότε, φυσικά, είναι ανεκτίμητης αξίας.
Μαζί με τις μορφές που ήδη αναφέρθηκαν, οι οποίες δείχνουν τον animus από μια μυστηριώδη επικίνδυνη πλευρά, στέκεται μια άλλη μορφή διαφορετικού είδους. Στην περίπτωση για την οποία μιλάμε είναι ένας θεός με αστέρια στο κεφάλι, που κρατάει στο χέρι του ένα γαλάζιο πουλί, το πουλί της ψυχής. Η λειτουργία της φύλαξης της ψυχής όπως και της καθοδήγησής της, ανήκουν στην ανώτερη, υπέρ-προσωπική μορφή του animus. Αυτή η υψηλότερη μορφή του animus δεν αφήνεται να μετατραπή σε μια λειτουργία υποκείμενη στη συνείδηση, αλλά παραμένει μια ανώτερη οντότητα, και θέλει την ανάλογη αναγνώριση και σεβασμό. Στην ινδική φαντασίωση με τη χορεύτρια αυτή η ανώτερη αρσενική πνευματική αρχή ενσαρκώνεται στην εικόνα του βασιλιά˙ επομένως είναι κάποιος που δίνει εντολές, όχι με την έννοια του μάγου, αλλά με την έννοια ενός ανώτερου πνεύματος που δεν έχει τίποτε επάνω του σχετικό με τη νύχτα. Δεν είναι ο γιός της κατώτερης μητέρας, αλλά ο πρεσβευτής ενός μακρινού, άγνωστου πατέρα, μιας υπερφυσικής φωτεινής δύναμης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
8.Βλέπε W.J.Roscher : Λεξικό της ελληνικής και Ρωμαϊκής μυθολογίας, λήμμα «Διόνυσος».
Aμεθυστος
ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ-ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΙΟ ΕΜΦΥΛΙΟ.
Ο animus όπως εμφανίζεται στις εικόνες του ασυνείδητου.
Ένα πλάσμα σαν φίδι ή δράκος εμφανιζόταν στην εικόνα μαζί με ένα κορίτσι, που βρισκόταν κάτω από την εξουσία του. Ο δράκος είχε την ικανότητα να εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, έτσι που το κορίτσι δεν μπορούσε να ξεφύγη απ’ αυτόν˙ σε κάθε κίνησή της αυτός μπορούσε να εκτείνη τον εαυτό του προς εκείνη την πλευρά, και να κάνη την απόδραση αδύνατη.
Το κορίτσι, που μπορεί να ερμηνευθή σαν να είναι η ψυχή, κατά κάποιον τρόπο με την έννοια της ασυνείδητης ατομικότητας, είναι μια μορφή που επανέρχεται συνεχώς σε όλα τα όνειρα και τις φαντασιώσεις. Στην εικόνα του ονείρου μας είχε μόνον ένα σκιώδες περίγραμμα, με θαμπά χαρακτηριστικά. Κάτω από την εξουσία του δράκου ακόμη, όλες οι κινήσεις της παρατηρούνταν και μετρούνταν από αυτόν, έτσι που η διαφυγή τής φαινόταν αδύνατη,
Όμως, το στοιχείο της εξέλιξης φαίνεται στην επόμενη φανταστική εικόνα, που εκτυλίσσεται στην Ινδία.
Ένας μάγος βάζει μια απ’ τις χορεύτριές του να χορέψουν μπροστά στον βασιλιά. Υπνωτισμένο με μαγικό τρόπο το κορίτσι χορεύει έναν χορό μεταμορφώσεων, στον οποίον, πετώντας το ένα πέπλο μετά το άλλο, ενσαρκώνει μια πολύχρωμα διαδοχή από μορφές, ζώων και ανθρώπων.
Αλλά τώρα, παρά το γεγονός ότι έχει υπνωτισθή από τον μάγο, ασκείται μια μυστηριώδης επίδραση επάνω της από τον βασιλιά˙ πέφτει όλο και περισσότερο σε έκσταση. Παραβλέποντας την εντολή του μάγου να σταματήση, συνεχίζει να χορεύη, μέχρι που τελικά, σαν να πετάη το σώμα της σαν ένα τελευταίο πέπλο, πέφτει στη γη σαν ένας σκελετός. Τα απομεινάρια του θάβονται˙ πάνω στον τάφο φυτρώνει ένα λουλούδι, κι απ’ το λουλούδι, με τη σειρά της, βγαίνει μια λευκή γυναίκα.
Εδώ έχουμε το ίδιο μοτίβο, μια κοπέλλα στην εξουσία του μάγου, που οι εντολές του πρέπει να εισακουσθούν χωρίς δυνατότητα εκλογής. Αλλά στη μορφή του βασιλιά, ο μάγος έχει έναν αντίπαλο που βάζει ένα όριο στη δύναμη του μάγου πάνω στην κοπέλλα, και κάνει ώστε αυτή να μη χορεύη πια κατ’ εντολήν αλλά από δική της θέληση. Η μεταμόρφωση, που πρώτα μόνο υποδηλωνόταν, τώρα γίνεται πραγματικότητα, επειδή η χορεύτρια πεθαίνει κι έπειτα βγαίνει απ’ τη γη σε μιαν αλλαγμένη και εξαγνισμένη μορφή.
Ο διπλασιασμός της μορφής του animus εδώ έχει ιδιαίτερη σημασία˙ απ’ τη μια εμφανίζεται σαν μάγος, απ’ την άλλη σαν βασιλιάς. Στον μάγο παρουσιάζεται η κατώτερη μορφή του animus που συμβολίζει τη μαγική δύναμη˙ κάνει το κορίτσι να παίρνη και να μιμήται διάφορους ρόλους, ενώ ο βασιλιάς, όπως ήδη είπαμε, ενσαρκώνει την ανώτερη αρχή που επιφέρει μιαν αληθινή μεταμόρφωση, όχι μόνο την αναπαράστασή της. Μια σπουδαία λειτουργία του ανώτερου, δηλαδή του προσωπικού animus, είναι ότι σαν ψυχοπομπός προκαλεί και συνοδεύει τη μεταμόρφωση της ψυχής.
Μια ακόμη παραλλαγή αυτού του θέματος δίνεται στο ίδιο όνειρο: το κορίτσι έχει έναν εραστή-φάντασμα που ζη στο φεγγάρι, και που έρχεται τακτικά, κάθε νέα σελήνη, για να δεχτή μιαν αιματηρή θυσία που αυτή πρέπει να του προσφέρη. Στο ενδιάμεσο διάστημα η κοπέλλα ζη ελεύθερα ανάμεσα στους ανθρώπους σαν ένα ανθρώπινο ον. Αλλά όταν έρχεται το νέο φεγγάρι, το πνεύμα τη μεταμορφώνει σ’ ένα αρπακτικό ζώο και, υπακούοντας σε μιαν ακατανίκητη δύναμη, πρέπει να σκαρφαλώση σ’ ένα μοναχικό ψηλό μέρος και να φέρη στον αγαπημένο της τη θυσία. Αυτή η θυσία, εντούτοις, μεταμορφώνει το πνεύμα της σελήνης σ’ ένα δοχείο κατάλληλο για τη θυσία που καταστρέφεται μόνο του, αλλά ανανεώνεται πάλι, και το αίμα που αχνίζει μετατρέπεται σε μια μορφή όμοια με φυτό, απ’ την οποία ξεπηδούν πολλά πολύχρωμα φύλλα και λουλούδια.
Με άλλα λόγια, με το αίμα που δέχεται, δηλαδή με την ψυχική ενέργεια που της δίνεται, η πνευματική αρχή χάνει τον επικίνδυνα εξαναγκαστικό και καταστροφικό της χαρακτήρα και αποκτά μιαν ανεξάρτητη ζωή, μια δραστηριότητα αποκλειστικά δική της.
Η ίδια αρχή εμφανίζεται σαν κυανοπώγωνας, μια πολύ γνωστή μορφή animus, που μας παραδίδεται με τη μορφή ιστορίας. Ο Κυανοπώγωνας αποπλανά γυναίκες και τις καταστρέφει μ’ έναν μυστικό τρόπο, και για εξ ίσου μυστικούς σκοπούς.
Στην περίπτωση που θα αναφέρουμε, έχει το ταιριαστό σ’ αυτόν όνομα Amandus. Παρασύρει το κορίτσι μέσα στο σπίτι του, της δίνει να πιή κρασί, και μετά την παίρνει σε έναν υπόγειο θάλαμο για να τη σκοτώση. Καθώς ετοιμάζεται να το κάνη, ένα είδος μέθης κυριεύει την κοπέλλα. Σ’ έναν ξαφνικό παροξυσμό αγάπης αγκαλιάζει τον δολοφόνο, που αμέσως χάνει τη δύναμη του και γίνεται αέρας, αφού της υπόσχεται ότι θα είναι στο πλευρό της στο μέλλον σαν ένα βοηθητικό πνεύμα.
Ακριβώς όπως η μαγεία του φασματικού σεληνιακού γαμπρού έσπασε με την αιματηρή θυσία – με την προσφορά ψυχικής ενέργειας –, έτσι και εδώ, αγκαλιάζοντας το φοβερό τέρας, το κορίτσι καταστρέφει τη δύναμη του με την αγάπη.
Σ’ αυτές τις φαντασιώσεις βλέπω ενδείξεις μιας σπουδαίας αρχετυπικής μορφής του animus, για την οποία υπάρχουν επίσης παράλληλα στοιχεία απ’ τη μυθολογία, όπως για παράδειγμα ο μύθος και η λατρεία του Διονύσου. Η έκσταση που κατέλαβε τη χορεύτρια στην πρώτη μας φαντασίωση, και που κυρίεψε την κοπέλλα στην ιστορία του Κυανοπώγωνα Amandus είναι ένα φαινόμενο χαρακτηριστικό της Διονυσιακής λατρείας. Εκεί επίσης είναι κυρίως γυναίκες που υπηρετούν τον θεό και γεμίζουν με το πνεύμα του. Ο Roscher⁸ υπογραμμίζει το γεγονός ότι αυτή η υπηρέτηση του Διονύσου από γυναίκες είναι αντίθετη στο γενικό κατά τα άλλα έθιμο, που παρουσιάζει του θεούς να ακολουθούνται από πρόσωπα του δικού τους φύλου.
Στην ιστορία του πνεύματος του φεγγαριού, η αιματηρή θυσία και η μεταμόρφωση της κοπέλλας σε ζώο είναι θέματα, για τα οποία μπορούν να βρεθούν παράλληλα στοιχεία στη λατρεία του Διονύσου. Εκεί ζωντανά ζώα θυσιάζονται ή ξεσχίζονται απ’ τις εξαγριωμένες μαινάδες στην ξέφρενη και θεόσταλτη τρέλλα τους. Οι Διονυσιακές γιορτές επίσης διέφεραν από αυτές των Ολύμπιων θεών, επειδή γίνονταν τη νύχτα επάνω στα βουνά και στα δάση, ακριβώς όπως στη φαντασίωση που αναφέραμε η αιματηρή προσφορά στο πνεύμα της σελήνης γινόταν τη νύχτα επάνω στην κορυφή ενός βουνού. Μας έρχονται σχετικά στον νου μερικές γνωστές εικόνες απ’ τη λογοτεχνία, όπως για παράδειγμα ο Ιπτάμενος Ολλανδός, ο pied Piper ή ο Ποντικοπιάστης του Hamelin, και ο Άνθρωπος του νερού ή ο Βασιλιάς των Στοιχείων των λαϊκών τραγουδιών, που όλοι τους χρησιμοποιούν τη μουσική για να προσελκύσουν τις κοπέλλες στα υδάτινα ή δασώδη βασίλειά τους. Ο «ξένος» στην « Γυναίκα από τη θάλασσα » του Ίψεν είναι άλλη μια τέτοια μορφή σε σύγχρονο σκηνικό.
Ας εξετάσουμε από πιο κοντά τον Ποντικοπιάστη (Rat Catcher) σαν μια χαρακτηριστική μορφή του animus. Η ιστορία του Ποντικοπιάστη είναι γνωστή: προσέλκυε τα ποντίκια από κάθε τρύπα και γωνιά με τη φλογέρα του˙ τα υποχρέωνε να τον ακολουθήσουν, κι όχι μόνον τα ποντίκια, αλλά και τα παιδιά της πόλης, που είχαν αρνηθή να τον ανταμείψουν για τις υπηρεσίες του, τα τραβούσε με ακαταμάχητο τρόπο πίσω του, και τα έκανε να εξαφανισθούν μέσα στο βουνό του. Θυμάται κανείς τον Ορφέα, που μπορούσε να βγάζη τέτοιους μαγικούς ήχους από τη λύρα του, που οι άνθρωποι και τα ζώα αναγκάζονταν να τον ακολουθήσουν. Αυτό το συναίσθημα τού να προσελκύεσαι ακαταμάχητα και να παρασύρεσαι σε άγνωστες εκτάσεις από νερά, δάση και βουνά, ή ακόμη και στον κάτω κόσμο, είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο του animus, όπως μου φαίνεται, και δύσκολο στην εξήγησή του, επειδή, αντίθετα με άλλες εκδηλώσεις του animus, αυτό δεν οδηγεί στη συνειδητότητα, όπως δείχνουν αυτές οι εξαφανίσεις μέσα στη φύση ή στον Κάτω Κόσμο. Το αγκάθι του ύπνου του Odin που έστελνε οποιονδήποτε το άγγιζε σ’ έναν βαθύ ύπνο, είναι ένα παρόμοιο φαινόμενο.
Το ίδιο θέμα παρουσιάζεται πολύ καθαρά στο έργο του Sir James Barde “Mary Rose”. H Mary Rose, που έχει συνοδέψει τον άντρα της σε μιαν εκδρομή για ψάρεμα, παρουσιάζεται να τον περιμένη πάνω σ’ ένα μικρό νησί, που ονομάζεται « Το νησί που θέλει να το επισκεφθούν ». Αλλά ενώ περιμένει, ακούει να φωνάζουν το όνομά της˙ ακολουθεί τη φωνή και εξαφανίζεται εντελώς. Μόνο μετά από ένα κενό πολλών χρόνων εμφανίζεται πάλι, ακριβώς όπως ήταν τη στιγμή της εξαφάνισής της, και πιστεύει ότι έμεινε στο νησί μόνο λίγες ώρες, παρ’ όλα τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει.
Αυτό που απεικονίζεται εδώ σαν εξαφάνιση μέσα στη φύση ή στον Κάτω Κόσμο, ή σαν τσίμπημα από το αγκάθι του ύπνου, το δοκιμάζουμε στην καθημερινή ζωή όταν η ψυχική μας ενέργεια αποσύρεται απ’ τη συνείδηση κι από κάθε είδους εφαρμογή της στην ζωή, και εξαφανίζεται σ’ έναν άλλον κόσμο, χωρίς να ξέρουμε πού. Όταν συμβαίνη αυτό, ο κόσμος μέσα στον οποίον χανόμαστε είναι μια λίγο ή πολύ συνειδητή φαντασίωση, ή μια παραμυθένια χώρα, όπου κάθε τι είναι ή όπως το επιθυμούμε, ή αλλοιώς ταιριασμένο με κάποιον άλλον τρόπο έτσι, ώστε να αντισταθμίζη τον εξωτερικό κόσμο. Πολλές φορές αυτοί οι κόσμοι είναι τόσο μακρινοί, και βρίσκονται τόσο βαθειά, ώστε καμμιά ανάμνησή τους δεν φθάνει μέχρι την αφυπνισμένη μας συνείδηση. Προσέχουμε, ίσως, ότι έχουμε παρασυρθή κάπου μακριά αλλά δεν ξέρουμε πού, και ακόμη και όταν επιστρέψουμε στον εαυτό μας, δεν μπορούμε να πούμε τί συνέβη στο μεταξύ διάστημα.
Για να χαρακτηρίσουμε πιο συγκεκριμένα τη μορφή του πνεύματος που ενεργεί σ’ αυτά τα φαινόμενα, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε την επίδρασή του με αυτή της μουσικής. Η προσέλκυση και η αποπλάνηση γίνεται συχνά, όπως στην ιστορία του Ποντικοπιάστη, με τη βοήθεια της μουσικής, επειδή η μουσική μπορεί να θεωρηθή σαν μια αντικειμενοποίηση του πνεύματος˙ δεν εκφράζει τη γνώση με τη συνηθισμένη λογική, διανοητική έννοια, ούτε έχει σημασία το εξωτερικό της σχήμα˙ αντίθετα, αναπαριστάνει αισθητά τους βαθύτερους συσχετισμούς και τους πιο ανέκφραστους νόμους μας. Μ’ αυτήν την έννοια η μουσική είναι πνεύμα, ένα πνεύμα που οδηγεί σε θαμπούς μακρινούς τόπους, μακριά απ’ τη δυνατότητα προσέγγισης της συνείδησης˙ το περιεχόμενό της δύσκολα μπορεί να το συλλάβη κανείς με τη μορφή λέξεων – αλλά κατά παράδοξον τρόπο, αυτό είναι δυνατόν να γίνη πιο εύκολα με αριθμούς, και ταυτόχρονα και πριν από ο,τιδήποτε άλλο, με το συναίσθημα και την αίσθηση. Φαινομενικά παράδοξα γεγονότα σαν αυτά δείχνουν ότι η μουσική μάς μεταφέρει σε βάθη, όπου το πνεύμα και η φύση είναι ακόμη ένα – ή έχουν ξαναγίνει ένα. Γι’ αυτό τον λόγο η μουσική είναι μια απ’ τις πιο σπουδαίες και πρωταρχικές μορφές, με τις οποίες η γυναίκα αποκτάει εμπειρία του πνεύματος. Σ’ αυτό οφείλεται και ο σπουδαίος ρόλος που παίζουν η μουσική κι ο χορός σαν μέσα έκφρασης για τις γυναίκες. Ο τελετουργικός χορός βασίζεται καθαρά πάνω σε πνευματικά ψυχικά περιεχόμενα.
Αυτή η μεταφορά από το πνεύμα σε κοσμικές–μουσικές περιοχές απομακρυσμένες από τον κόσμο της συνείδησης αποτελεί ένα αντιστάθμισμα στη συνειδητή πνευματικότητα της γυναίκας, που συνήθως κατευθύνεται μόνον προς πολύ άμεσα και προσωπικά πράγματα. Αλλά μια τέτοια εμπειρία μεταφοράς δεν είναι με κανέναν τρόπο αθώα ή μη αμφίβολη. Απ’ τη μια μεριά μπορεί να μην είναι τίποτε περισσότερο από μια διάλειψη ασυνειδητότητας, ένα βύθισμα στο μισοσκόταδο του ύπνου, ένα γλύστρημα πίσω στη φύση, ισοδύναμο με οπισθοχώρηση σ’ ένα προγενέστερο επίπεδο συνειδητότητας, και επομένως κάτι άχρηστο, ακόμη και επικίνδυνο. Απ’ την άλλη μεριά μπορεί να σημαίνει μιαν αυθεντική θρησκευτική εμπειρία, και τότε, φυσικά, είναι ανεκτίμητης αξίας.
Μαζί με τις μορφές που ήδη αναφέρθηκαν, οι οποίες δείχνουν τον animus από μια μυστηριώδη επικίνδυνη πλευρά, στέκεται μια άλλη μορφή διαφορετικού είδους. Στην περίπτωση για την οποία μιλάμε είναι ένας θεός με αστέρια στο κεφάλι, που κρατάει στο χέρι του ένα γαλάζιο πουλί, το πουλί της ψυχής. Η λειτουργία της φύλαξης της ψυχής όπως και της καθοδήγησής της, ανήκουν στην ανώτερη, υπέρ-προσωπική μορφή του animus. Αυτή η υψηλότερη μορφή του animus δεν αφήνεται να μετατραπή σε μια λειτουργία υποκείμενη στη συνείδηση, αλλά παραμένει μια ανώτερη οντότητα, και θέλει την ανάλογη αναγνώριση και σεβασμό. Στην ινδική φαντασίωση με τη χορεύτρια αυτή η ανώτερη αρσενική πνευματική αρχή ενσαρκώνεται στην εικόνα του βασιλιά˙ επομένως είναι κάποιος που δίνει εντολές, όχι με την έννοια του μάγου, αλλά με την έννοια ενός ανώτερου πνεύματος που δεν έχει τίποτε επάνω του σχετικό με τη νύχτα. Δεν είναι ο γιός της κατώτερης μητέρας, αλλά ο πρεσβευτής ενός μακρινού, άγνωστου πατέρα, μιας υπερφυσικής φωτεινής δύναμης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
8.Βλέπε W.J.Roscher : Λεξικό της ελληνικής και Ρωμαϊκής μυθολογίας, λήμμα «Διόνυσος».
Aμεθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου