Η οντολογία του νού κατά τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά - Γεώργιος Τακαρίδης

Στη μελέτη αυτή διερευνώνται οι απόψεις της θεολογίας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά για την πραγματικότητα που αποκαλείται νους του ανθρώπου και τη σχέση που έχει αυτός με τον όλο άνθρωπο. Πιο συγκεκριμένα αναζητούνται τα φυσικά χαρακτηριστικά με τα οποία προικίστηκε ο άνθρωπος από τον Δημιουργό του, πώς είναι ενταγμένος ο νους μέσα σ’ αυτά, και πώς όλα αυτά του παρέχουν την δυνατότητα να ζει, να επικοινωνεί με το περιβάλλον του, να γνωρίζει τον εαυτό του, να μετέχει στην ζωή του Θεού. Αρχικά παρουσιάζονται οι έννοιες της ζωής και του θανάτου, τι σημαίνει ζωή σε κοινωνία με τον Θεό και τι ζωή χωρίς Αυτόν, τι αποκαλείται θάνατος του σώματος και τι θάνατος της ψυχής, ποιος είναι ο πραγματικός θάνατος και ποια η αληθινή ζωή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα φυσικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, από το σώμα του, που είναι το υλικότερο, μέχρι τον νου του, που είναι το αϋλότερο αλλά και κορυφαίο οντολογικό στοιχείο του. Κορυφαίο, διότι αποτελεί το λογικό μέρος της ψυχής, που πλάστηκε κατ’ εικόνα του Θεού και διακρίνεται σε νου, λόγο και πνεύμα, όπως ο τριαδικός Θεός είναι ένας αλλά διακρίνεται σε τρία πρόσωπα τον Πατέρα - Νου, τον Υιό - Λόγο και το Άγιο Πνεύμα. Μεταξύ των δύο οντολογικών χαρακτηριστικών σώματος – νου παρουσιάζονται βαθμιαία από τα υλικότερα προς τα αϋλότερα, τα υπόλοιπα φυσικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, οι αισθήσεις, η φαντασία, η δόξα και η διάνοια, όπως επίσης το επιθυμητικό και το θυμικό μέρος της ψυχής. Ο εντοπισμός των φυσικών στοιχείων του ανθρώπου δεν γίνεται για λόγους διαίρεσης ή ανάλυσης, αλλά για λόγους ιεράρχησης, και κατά το δυνατόν προσέγγισης του μυστηρίου του ανθρώπου. Κανένα οντολογικό χαρακτηριστικό δεν είναι περιττό. Απεναντίας ο άνθρωπος ως ολότητα βιώνει τόσο την καθημερινή του ζωή, όσο και μετέχει στην ζωή του Θεού χαρισματικά, εάν ελεύθερα το θελήσει. Η ουσία του νου είναι αμετάθετη και αμετάβατη, βρίσκεται σταθερά μέσα στο σώμα και ενεργεί κατ’ εξοχήν στην καρδιά, τον θρόνο της Χάριτος. Οι ενέργειές του είναι μεταβατικές, δηλαδή μπορεί ο νους με κάποια από τις ενέργειές του να βρίσκεται ακόμη κι εκτός του ανθρώπινου σώματος. Η διάνοια δεν ταυτίζεται με τον νου, είναι ουσιώδης ενέργειά του. Ενεργεί όπως και οι άλλες δυνάμεις της ψυχής με όργανο το ψυχικό πνεύμα στον εγκέφαλο και αποτελεί την κυρίαρχη δύναμή της, με την οποία ο νους ζει την ζωή της καθημερινότητας. Με την πτώση του ανθρώπου από τον παράδεισο το ενιαίο της τριαδικότητας του νου διασπάστηκε. Το πνεύμα διαχωρίστηκε από τον νου και τον λόγο, ο άνθρωπος δυσκολεύεται να ψηλαφίσει αυτήν την διάσπαση κι επομένως να κατανοήσει την ασθένειά του και να νοσταλγήσει την υπαρξιακή ανακαίνισή του. Η αληθινή ζωή του ανθρώπου είναι η ζωή που επιτυγχάνεται, όταν το πνεύμα του μετά από επίπονη προσπάθεια, με την βοήθεια της Χάρης του Θεού, επιστρέψει τις ενέργειες του νου στον εαυτό του. Τότε αποκαθίσταται η ενότητα της ψυχολογικής τριάδας νου – λόγου – πνεύματος και τότε δια της Χάριτος είναι δυνατόν το πνεύμα του ανθρώπου να γίνει ένα με το Πνεύμα του Θεού. Τότε ο άνθρωπος χαρισματικά ενώνεται με τον Θεό και αποκτά εμπειρία της άκτιστης ζωής Του.

Πηγή : docplayer