Η ψυχή της σιλικόνης γ

 Συνέχεια από: Δευτέρα 31 Αυγούστου 2020

The soul of Silicon

Καπιταλισμός χωρίς καπιταλιστές;

Το πρόβλημα είχε αρχίσει με τον Adam Smith. Όπως πολλοί σύγχρονοι διανοούμενοι της δεξιάς, είχε γοητευθεί από τους τρόπους της ελεύθερης αγοράς, αλλά είχε απογοητευθεί από τους επιχειρηματίες. Σπάνιες είναι οι συναντήσεις τους κατά τις οποίες «δεν συνωμοτούν κατά του δημοσίου συμφέροντος», γράφει ο Smith σε ένα από τα πιο διάσημα κείμενα του. Δεν πρέπει να περιμένει κανείς πως θα πάρει το ψωμί του από τον φούρναρη «λόγω φιλανθρωπίας». Τις ωφέλειες του καπιταλισμού θα μας τίς φέρει μια αλχημεία ιδιοτέλειας-καθοδηγούμενη από ένα αόρατο χέρι.

Αργότερα, οι πιο μαθηματικοί συνήγοροι του καπιταλισμού θα υμνήσουν την ισορροπία, ένα νευτώνειο χορό εξισώσεων, ως πηγή του ψωμιού μας που πολλαπλασιάζεται. Μέχρι σήμερα, οι πιο συντηρητικοί θα υποστήριζαν τις ελεύθερες αγορές αντί να επικροτήσουν τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Θα επαινούσαν την ατομική ελευθερία αντί τα συγκεκριμένα ελεύθερα άτομα-τους επιχειρηματίες-που κάνουν το σύστημα να λειτουργεί.

Αυτό είναι το όραμα για ένα καπιταλισμό χωρίς καπιταλιστές. Βλέπει το σύστημα ως αλληλεπίδραση συμφερόντων, που ένα αόρατο χέρι τα έχει υψώσει σε μια κατάσταση ισορροπίας, και το οποίο(σύστημα) αποτελείται κυρίως από αόρατους ανθρώπους. Είναι μια οικονομική ληστεία, τόσο του ανθρώπου όσο και του Θεού. Δεν είναι θαυμαστό λοιπόν που ο πάπας το βρίσκει αυτό προσβλητικό.

Ως απάντηση σε αυτό το νιρβάνα της ελεύθερης αγοράς, η αριστερά μπορεί να προσφέρει αποπλανητικές κατηγορίες κατά του «μονοπωλιακού καπιταλισμού»... καταλόγους με «εγκλήματα στα σαλόνια»...καταθλιπτικές απαγγελίες «σκοτεινών σατανικών γραναζιών». Η αριστερά επισφραγίζει την κριτική της με περίεργες ιστορίες περί θηριωδών «ληστών βαρόνων» ως πατέρων του συστήματος και άμεσων προγόνων των σημερινών πολυεθνικών ηγετών.

Στις επιθέσεις αυτές, η δεξιά απαντά μόνο με το δεδομένο πως ο καπιταλισμός εργάζεται για να δημιουργήσει υλικό πλούτο, και πως οι σχετιζόμενες με αυτόν ελευθερίες είναι  εγγενείς στο προσωπικό συμφέρον των διανοουμένων. Στην δραματική απεικόνιση των δεδομένων της αριστεράς, η δεξιά απαντά με τσιτάτα περί αφηρημένων διαδικασιών της αγοράς και κυριαρχίας των καταναλωτών. Όπως το εξέφρασε πολύ εύγλωττα ο πάπας, αυτό δεν δίνει απάντηση.

Η υπόθεση του καπιταλισμού είναι αναγκαίως και υπόθεση των καπιταλιστών. Το επιχείρημα δεν είναι δύσκολο. Ακόμα και οι λεγόμενοι ληστές-βαρόνοι έφτιαξαν σιδηρόδρομους, βιομηχανίες χάλυβα και πετρελαίου, βιομηχανίες στις οποίες ακόμα στηρίζεται εν μέρει η ευημερία της Αμερικής, και από τις οποίες εξαρτάται ο τρίτος κόσμος. Για πρώτη φορά οι ληστές βαρόνοι έδωσαν την δυνατότητα στις μάζες των φτωχών την ελπίδα πως μπορούν να δραπετεύσουν από την ανέχεια και την καταπίεση-ακόμα και να ονειρευτούν τον πλούτο. Σήμερα, όλα αυτά τα μεγάλα τέρατα του λεγόμενου μονοπωλιακού καπιταλισμού δέχονται από παντού επιθέσεις των ανταγωνιστών τους.

Μέσα στην ακράτητη λογική του καπιταλισμού, τα μονοπώλια μεγάλωσαν με το συνεχές χαμήλωμα τιμών. Οι πολυτέλειες που κάποτε πουλούσαν στους πλούσιους, έγιναν προσιτές στην πλειονότητα των πολιτών του κόσμου. Οι ληστές βαρόνοι κατέληξαν να κάνουν αυτοκίνητα και πετρέλαιο και τηλέφωνα και χάμπουργκερ και τηλεοράσεις, προσιτά στους φτωχούς σε όλες σχεδόν τις καπιταλιστικές χώρες.

Είδαμε όμως πως τέτοια πρακτικά και υλιστικά επιχειρήματα αποτυγχάνουν στο να πείσουν τούς περισσότερους χριστιανούς, συμπεριλαμβανομένου και του πάπα. Ο χριστιανισμός δεν είναι κατά κύριο λόγο υλιστική πίστη, και δεν σέβεται τον έλεγχο του υλισμού. Το πιο εύγλωττο επιχείρημα κατά του καπιταλισμού-μια κατηγορία που επαναλαμβάνεται διαρκώς στα γραπτά των καθολικών, και στο Centesimus Annus-είναι πως το σύστημα βασίζεται στον εγωισμό και την απληστία. Οι περισσότεροι υποστηρικτές αλλά και κριτικοί της ελεύθερης αγοράς αποδέχονται αυτή την τοποθέτηση, πως η ιδιοτέλεια αποτελεί τον πυρήνα του καπιταλισμού, πράγμα που υπονοεί πως το σύστημα αυτό παραβιάζει βασικές θρησκευτικές και ηθικές διδασκαλίες.

Όλα αυτά υπονοούν πως ο πλούτος μας πηγάζει από κάποια φαουστική συμφωνία: συμφωνία με τον διάβολο με την οποία αποκτούμε υλικά αγαθά υποκύπτοντας, ως αντάλλαγμα, στο αμάρτημα της απληστίας. Από τον καρπό τους θα τους γνωρίσεις. Αφού πηγάζει από την αμαρτία, το σύστημα φέρει καρπούς μιας διεφθαρμένης και άκομψης ευημερίας, που θρέφει το σώμα και αφήνει την ψυχή πεινασμένη σε μια ζούγκλα από τεχνητά φώτα. Η αριστερά το τονίζει αυτό πολύ συχνά, πως ανάμεσα στον πακτωλό των (κακών) αγαθών, εκατομμύρια φτωχοί είναι πεινασμένοι και άστεγοι, ενώ ο Θεός συμπορεύεται μαζί τους, φέροντας τον σταυρό του, περνώντας μέσα από το πλήθος των αυτο-ικανοποιημένων καπιταλιστών.

Αυτή η κριτική αντηχεί μέσα από το Centesimus Annus και μας πληροφορεί για την στάση Αμερικανών καθολικών επισκόπων. Οι υποστηρικτές του καπιταλισμού απέτυχαν παταγωδώς να απαντήσουν σε αυτή την κριτική. Η κριτική όμως αυτή απευθύνεται κυρίως στις καταχρήσεις, τις οποίες η κοινή γνώμη συσχετίζει με τον καπιταλισμό, και όχι στον ίδιο τον καπιταλισμό. Αν όμως αυτή η σημαντική διάκριση παραβλέπεται, η κριτική οδηγεί τις εκκλησίες στο να εγκαταλείψουν τον υψηλό τους ρόλο στην ηθική και πνευματική καθοδήγηση των οικονομικών υποθέσεων, και κάνει τους εργάτες και επιχειρηματίες να ντρέπονται, επειδή ικανοποιούν τις υλικές ανάγκες της ανθρωπότητας. Δημιουργεί ένα σκουπιδότοπο, όπου στρατιές άσχετων κληρικών και επιχειρηματιών συγκρούονται την νύχτα. Οι κληρικοί απαιτούν από τους επιχειρηματίες να παραιτηθούν από τα κέρδη που συντηρούν την επιχείρηση τους, και οι επιχειρηματίες, αμφιταλαντεύονται μεταξύ ενοχής και ανήθικης αντίδρασης. Και δυο πλευρές όμως, αποδέχονται ασυνείδητα αυτό που έχω ονομάσει υλιστική ψευδαίσθηση: δηλαδή  την ιδέα πως ο πλούτος προέρχεται κυρίως από τους ιδιοτελείς χειρισμούς, ιδιοτελή κατανομή και κατανάλωση υλικών αγαθών. 

Συνεχίζεται

Αμέθυστος