Jan Patočka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη. (10).

 Συνέχεια από: Παρασκευή 26 Μαρτίου 2021

Jan Patocka. Ο Πλάτων και η Ευρώπη! 

ΙΙ. Τί πράγμα είναι το φαινόμενο;

2. Φαινόμενο και αλήθεια (συνέχεια).

          Για να είμαστε εντελώς ξεκάθαροι ας κάνουμε ένα παράδειγμα. Το βαρόμετρο της αισθητής μας εμπειρίας, όπου φανερώνονται τα πράγματα με τον ποιο προφανή τρόπο, συνίσταται στην ενότητα τής δυνατής συμπτώσεως. “Η πιο συγκεκριμένα: αυτό το δωμάτιο είναι το ίδιο για μας που είμαστε εδώ και για τους κατοίκους αυτού του διαμερίσματος οι οποίοι βρίσκονται αλλού! Αυτό το τραπέζι είναι το ίδιο για όποιον το κοιτάζει αυτή την στιγμή και για όποιον έχει γυρισμένη την πλάτη, για την μικρή γνώση που έχουμε γι’αυτό. Να είμαστε γυρισμένοι και να είμαστε στραμμένοι προς, αυτό προϋποθέτει μία δομή η οποία επιτρέπει σε όλους να ταυτίσουν στην απουσία, σε μερικές περιπτώσεις τις οποίες θα ήταν σωστό να καθορίσουμε, έναν πυρήνα συμπτωματικό ή τον πυρήνα μιας πιθανής συμπτώσεως με την παρουσία. Τώρα, όποιος λέει παρουσία και απουσία, λέει επίσης χώρο και χρόνο. Η παρουσία καθότι παρουσίαση παραπέμπει σε έναν τόπο, αλλά και στο παρόν. Το παρόν είναι δυνατό, πιθανό καθαυτό; Όχι, το παρόν είναι δυνατό μόνον εάν υπάρχουν επίσης παρελθόν και μέλλον. Το παρελθόν και το μέλλον είναι παρόντα καθότι μη-παρόντα. Καμία παρουσίαση, ούτε λοιπόν και κανένα φαινόμενο, είναι δυνατή παρά μόνον στο θεμέλιο της δομής του παρόντος!

          Το φαινόμενο μας φέρει λοιπόν στις δομές του παρόντος, σε χρονικές δομές. Όμως μιλάμε τώρα για έναν χρόνο πολύ ιδιαίτερο. Ο Χρόνος, όπως μας έχουν συνηθίσει να κάνουμε λόγο οι επιστήμες της φύσεως και η ιστοριογραφία είναι ένα καθορισμένο μέγεθος, μονοδιάστατο, του οποίου η μοναδική πραγματική στιγμή είναι η παρούσα στιγμή, το σημείο στον χρόνο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το σημείο στον χρόνο προϋποθέτει το παρόν. Όμως δεν μπορούμε να πούμε ότι το παρόν για το οποίο κάνουμε λόγο αποτελείται από σημεία στον χρόνο. Στην βάση της δομής του παρόντος, γίνεται κατανοητό το σημείο στον χρόνο, αλλά όχι το αντίθετο!

          Αυτό είναι μόνον ένα δείγμα αυτού που ερευνά το δόγμα τού φαινομένου σαν φαινόμενο! Ερευνά τις θεμελιακές δομές οι οποίες συνιστούν τις συνθήκες της δυνατότητος της εμφάνειας των πραγμάτων. Το φαινόμενο προϋποθέτει πάντοτε το παρόν. Το πράγμα που έχει κληθεί να εμφανισθεί, πρέπει να φανερωθεί εδώ και τώρα. Όμως να εμφανισθεί σημαίνει ξεσκεπάζω, αποκαλύπτω. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει μία διαφορά ανάμεσα στην φανέρωση και στην μη-φανέρωση! Η εμφάνιση, η έξοδος από το κάλυμμα, προϋποθέτει ένα παλκοσένικο στο οποίο τα πράγματα αναδύονται, είναι το καθαυτό παρόν. Όπως βλέπουμε, αυτό το παρόν δεν συνίσταται από στιγμές, αλλά δεν είναι ούτε απλό. Περιλαμβάνει στον εαυτό του, από το ένα μέρος αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το κυρίως παρόν και από το άλλο το παρόν του μη-παρόντος. Έτσι το παρελθόν είναι παρόν σαν αυτό που δεν θα μπορέσει ποτέ πιά να είναι παρόν, το μέλλον σαν αυτό του οποίου το παρόν, με την δεσπόζουσα σημασία του όρου, δεν πήγε ακόμη. Τί σημαίνει αυτό;

          Τοποθετήσαμε σε παρένθεση τον στοχασμό στις πραγματικότητες, στα πράγματα καθαυτά. Βγάλαμε από το παιχνίδι τις καθαυτές πραγματικότητες και τις κρίσεις που διατυπώνονται πάνω σ’αυτές, την τρέχουσα χρήση των φαινομένων για να αποκτηθούν όλο και νέα φαινόμενα, την έρευνα του όντος και τους νόμους του, τις δομές του και τις ιδιότητες κ.τ.λ. Στραφήκαμε περισσότερο προς την δομή του φαινομένου καθαυτού. Αυτό σημαίνει ότι βρεθήκαμε σε εντελώς διαφορετικό πεδίο; Ότι είμαστε σε έναν άλλον κόσμο; Ότι δεν θα φθάσουμε ποτέ στα πράγματα όπως είναι καθαυτά; Ότι στην θέση τους αποκτήσαμε μόνον μία φανέρωση, κάτι που καθαυτό είναι τελείως ασύστατο, ξεγυμνωμένο από κάθε αντικειμενικό θεμέλιο, ψευδαισθητικό; Αρνηθήκαμε την έρευνα και την εξερεύνηση του όντος, αλλά μόνον εκείνες τις έρευνες οι οποίες μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε μία γνώση αφορώσα το όν. Εγκαταλείψαμε λοιπόν όλα αυτά για μία απλή φανέρωση, για μία εμφάνεια για την οποία δεν γνωρίζουμε ούτε τί πράγματος είναι η φανέρωση; Το δόγμα μας τελικά δεν είναι παρά μία σβυστή φωτιά φιλοσοφική η οποία αντί να μας φέρει στο θεμέλιο των πραγμάτων μας οδήγησε να χαθούμε στα σύννεφα;

          Θα σημειώσω μόνο ένα πράγμα, εάν αποκλείσουμε από το παιχνίδι κάθε πλαίσιο έρευνας και εξερεύνησης τού όντος σαν όντος και των δομών του, αυτό το πλαίσιο δεν έπαψε όμως να υπάρχει. Δεν σταματήσαμε να έχουμε την πίστη μας στο Είναι, αλλά μόνο και μόνο από ενδιαφέρον στρέψαμε το βλέμμα μας αλλού. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι πολύ σωστά το φαινόμενο είναι φαινόμενο του όντος. Ότι το φαινόμενο πρέπει να μας δώσει τα πράγματα σαν στο είναι τους όν. Η φαινομενολογία, η επιστήμη του φαινομένου σαν τέτοιου δεν μας δείχνει τα πράγματα, αλλά τον τρόπο της προσφοράς των πραγμάτων. Μας δείχνει πώς να φτάσουμε στα πράγματα, πώς να τα πλησιάσουμε. Μας δείχνει πως εμφανίζονται τα πράγματα, αλλά είναι αυτά πάντοτε που εμφανίζονται; Με άλλα λόγια: Ο κόσμος έχει δύο πλευρές. Ο κόσμος είναι, από το ένα μέρος ο κόσμος των πραγμάτων που είναι και από το άλλο εκείνος των φαινομενικών δομών. Ο κόσμος δεν είναι μόνον ο κόσμος που είναι, αλλά και εκείνος που φαίνεται!

          Αυτή η διάκριση μοιάζει, γι’άλλη μια φορά, τελείως άχρηστη και κοινότοπη. Είδαμε όμως ότι ο κόσμος των φαινομένων και των φαινομενικών νόμων είναι εντελώς ανεξάρτητος από τον κόσμο των πραγμάτων. Η κανονικότης ή καλύτερα, η δομή της εμφάνειας είναι πλήρως ανεξάρτητος από την δομή των πραγματικών πραγμάτων. Δεν παράγεται η καθαυτή φαινομενικότης ούτε από τις αντικειμενικές δομές ούτε από τις ψυχικές δομές. Είδαμε εξάλλου ότι η φανέρωση καθαυτή μάς ενεφανίσθη μόνον μετά την θεμελιακή μετάλλαξη συμπεριφοράς και στάσεως, όταν εγκαταλείψαμε την πραγματικότητα και δεν ασχοληθήκαμε πλέον. Συνεπάγεται ότι η καθαυτή πραγματικότης δεν είναι καθοριστική γι’ αυτούς τους κανόνες και τις δομές, ότι γι’αυτές δεν μετράει. Το σύμπαν διαθέτει και μία πλευρά μη-πραγματική, η οποία είναι το πώς τής φανέρωσής του. Οπωσδήποτε όμως εάν η φανέρωση πρέπει να είναι πραγματική, είναι απαραίτητο να υπάρχει μία τέτοια πραγματικότης ώστε η φανέρωση καθαυτή να ανήκει στην σύστασή της και στην δομή της. Πρέπει να υπάρχει ένα πραγματικό όν το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει με άλλο τρόπο παρά μόνον εάν κάτι εμφανίζεται σ’αυτό. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτό το πραγματικό όν είναι ο “δημιουργός” του φαινομένου. Κάθε άλλο. Το καθαυτό φαινόμενο είναι αυτό που καθιστά δυνατό αυτό το όν. Η δομή των φαινομένων καθότι φαινόμενα καθιστά δυνατή την ύπαρξη… τίνος πράγματος, επομένως; Την ύπαρξη όντων σαν τον άνθρωπο.

          Αλλά αυτό δεν αρκεί. Είναι αλήθεια ότι δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συμπεράνουμε την φανέρωση καθαυτή από τις δομές τού πραγματικού όντος. Είναι εξίσου αληθές ότι εμείς δεν θα μπορέσουμε να συμπεράνουμε καμία πραγματικότητα από την απλή φανέρωση, από τις δομές όπως το παρόν και το δόσιμό του, από τους διαφορετικούς τρόπους της παρουσιάσεως. Από το άλλο μέρος όμως, γνωρίζουμε ότι η αποτελεσματική φανέρωση είναι ένα γεγονός. Εσείς που είστε εδώ, δεν είστε αυτόματα, αλλά πλάσματα στα οποία φανερώνεται η πραγματικότης, στα οποία εμφανίζεται το όν. Με κάποια σημασία, είναι ο κόσμος που φανερώνεται σ ’εσάς στη ολότητά του-αυτό είναι ένα γεγονός. Έτσι λοιπόν, εάν οι καθαρά πραγματικές δομές- οι δομές του αντικειμενικού κόσμου, της φύσης, του κόσμου των επιστημών της φύσεως του χώρο-χρόνου-είναι ανίκανες να μας δώσουν κάτι από την φανέρωση την καθαυτή, αυτό δεν επηρεάζει την ισχύ της αντίθετης θέσης. Δεν είναι αλήθεια ότι οι δομές του αντικειμενικού κόσμου δεν είναι κατά κάποιον τρόπο συν-καθορισμένες από τις δομές της φανέρωσης!

          Στην περίπτωση όντων όπως ο άνθρωπος, είναι εντελώς καθαρό. Θίξαμε επίσης το γεγονός ότι ο αντικειμενικός χρόνος προϋποθέτει ένα μη-αντικειμενικό παρόν. Τί πράγμα είναι ο χρόνος; Είναι κάτι το οποίο εδώ δεν θα μας φανερωθεί, το οποίο δεν θα εξηγηθεί ποτέ ξεκινώντας από τον καθαρό και απλό αντικειμενικό κόσμο!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.