Η φωτιά της ελευθερίας (3)

 Συνέχεια από: Κυριακή 11 Απριλίου 2021

Η φωτιά της ελευθερίας

Η σωτηρία της φιλοσοφίας στα σκοτεινά χρόνια 1933-1943

Του Wolfram Eilenberger,  Klett-Cotta 2020

I.   Σπίθες γ

Η αποστολή

Όπως ακριβώς η Simone de Beauvoir, έτσι και η εν λόγω Simone Weil, στις αρχές του 1943,  είναι αποφασισμένη να πάρει νέους, ριζοσπαστικούς δρόμους. Η σοβαρότητα της κατάστασης δεν της αφήνει άλλη επιλογή. Η 34-χρονη Γαλλίδα είναι βέβαιη πως βρίσκεται ενώπιον ενός τέτοιου εχθρού, ώστε κάθε θυσία να είναι δικαιολογημένη. Για ένα θρησκευτικά βαθιά διαποτισμένο άνθρωπο, όπως η Weil, η θυσία αυτή δεν συνίσταται στο να δώσει τη δική της ζωή, αλλά να πάρει μια άλλη.

«Αν θα είμαι έτοιμη» σημειώνει στο ημερολόγιο της εκείνη την Άνοιξη, «σε περίπτωση στρατηγικής αναγκαιότητας να σκοτώσω Γερμανούς, δε θα το κάνω επειδη υπέφερα από αυτούς. Όχι επειδή μισούν το Θεό και το Χριστό. Αλλά επειδή είναι εχθροί όλων των εθνών της γης, συμπεριλαμβανομένης και της πατρίδας μου, και γιατί δυστυχώς, πράγμα που μου προκαλεί μέγιστο πόνο, και άκρα λύπη, δεν είναι δυνατόν να τους σταματήσει κανείς από το να κάνουν το κακό, αν δεν σκοτώσει μερικούς από αυτούς»¹⁴.

Από την Νέα Υόρκη, όπου είχε συνοδεύσει τους γονείς της στην εξορία, επιβιβάστηκε σε ένα φορτηγό πλοίο προς το Λίβερπουλ, ώστε στην Αγγλία να συνταχθεί με τα στρατεύματα της Ελεύθερης Γαλλίας υπό την αρχηγία του στρατηγού Charles de Gaulle¹⁵. Κατά τη διάρκεια αυτών των αποφασιστικών για τον πόλεμο εβδομάδων, τίποτα δεν ήταν πιο επίπονο για την Weil, από την σκέψη, να βρίσκεται μακριά από την πατρίδα και τον λαό της. Κατευθείαν μετά την άφιξη της στο γαλλικό αρχηγείο στο Λονδίνο, γνωστοποίησε στους υπεύθυνους την επιθυμία που την έκαιγε, να της δοθεί μια αποστολή (ιεραποστολή) σε γαλλικό έδαφος, ώστε αν είναι αναγκαίο, να πεθάνει με μαρτυρικό θάνατο για την πατρίδα της. Ευχαρίστως ως αλεξιπτωτίστρια-είχε διαβάσει διεξοδικά τα εγχειρίδια. Ή ως πράκτορας-σύνδεσμος για τους συντρόφους επί τόπου, μερικούς από τους οποίους γνωρίζει προσωπικά, καθώς τα προηγούμενα χρόνια είχε δραστηριοποιηθεί στη Μασσαλία με την αντιστασιακή ομάδα καθολικών «Χριστιανοί Μάρτυρες». Το προτιμότερο όμως θα ήταν να έμπαινε επικεφαλής μιας ειδικής αποστολής την οποία η ίδια θα είχε επινοήσει, η οποία σύμφωνα με την ακράδαντη πεποίθηση της, θα μπορούσε να ήταν αποφασιστική για την έκβαση του πολέμου. Το σχέδιο της Weil συνίσταται στην ίδρυση μιας ειδικής ένωσης Γαλλίδων νοσοκόμων του μετώπου, οι οποίες θα υπηρετούσαν αποκλειστικά στα πιο επικίνδυνα μέρη, ώστε να παράσχουν πρώτες βοήθειες μέσα στη μάχη. Τις απαραίτητες ιατρικές γνώσεις για το θέμα τις απέκτησε στα μαθήματα του Ερυθρού Σταυρού στη Νέα Υόρκη. Στην πρώτη γραμμή της μάχης, η ειδική αυτή ομάδα θα μπορούσε να σώσει πολλές πολύτιμες ζωές, εξηγεί η Weil, και παραθέτει στην επιτροπή, ως βοήθημα για την εκτίμηση της πρότασης της, μια λίστα από επιλεγμένες δημοσιεύσεις σε θέματα χειρουργικής.

Η πραγματική όμως αξία της αποστολής βρισκόταν στη συμβολική του δύναμη, στην πνευματική της αξία. Όπως κάθε πόλεμος, συνεχίζει η Weil εμψυχωμένη, έστω και ως πόλεμος πνευματικών στάσεων-και με τον τρόπο αυτό, πόλεμος στο επίπεδο προπαγανδιστικής ικανότητας. Ακριβώς σε αυτό τον τομέα όμως, ο εχθρός αποδεικνύεται με ένα φαύλο τρόπο, ανώτερος. Ας θυμηθούμε την SS και τη φήμη που διαδίδονταν γι’ αυτήν σε ολόκληρη την Ευρώπη:

«Οι άνθρωποι της SS εκφράζουν με τέλειο τρόπο το πνεύμα του Χίτλερ. Στο μέτωπο διαθέτουν …τον ηρωισμό της ωμότητας…Εμείς όμως μπορούμε και πρέπει να αποδείξουμε, πως διαθέτουμε άλλο είδος θάρρους. Γιατί το δικό τους είναι ωμό και χαμηλό, προέρχεται από την βούληση για δύναμη και καταστροφή. Επειδή εμείς έχουμε άλλους σκοπούς, το θάρρος μας προέρχεται από ένα εντελώς άλλο πνεύμα. Κανένα σύμβολο δεν μπορεί να εκφράσει καλύτερα το πνεύμα μας, από τον εδώ προτεινόμενο σύνδεσμο γυναικών. Η σκέτη επιμονή ορισμένων υπηρεσιών ανθρωπιάς μέσα στη σφαγή, στο αποκορύφωμα της βαρβαρότητας, θα ήταν για την βαρβαρότητα αυτή, την οποία επέλεξε ο εχθρός και στην οποία θέλει να μας εξωθήσει, μια φανερή πρόκληση. Η πρόκληση θα ήταν ακόμα πιο μεγάλη, καθώς οι υπηρεσίες αυτές ανθρωπιάς, θα προσφέρονταν από γυναίκες, και θα καλύπτονταν από μητρική στοργή. Οι γυναίκες θα ήταν μια χούφτα, και ο αριθμός των στρατιωτών που θα φρόντιζαν θα ήταν σχετικά μικρός, αλλά η ηθική επίδραση ενός συμβόλου δεν μετριέται με την ποσότητα του… θα ήταν η σαφής αναπαράσταση των δυο κατευθύνσεων, μεταξύ των οποίων πρέπει η ανθρωπότητα να αποφασίσει»¹⁶. Για άλλη μια φορά στην ιστορία της χώρας, εξηγεί η Weil, πρέπει να αντιπαρατεθεί σωστικά στο πνεύμα της ειδωλολατρίας μια αυθεντική μορφή πίστης. Εν συντομία, αυτό που έχει κατά νου είναι μια θηλυκή αντί-SS, στο πνεύμα της παρθένου της Ορλεάνης: Το σχέδιο βρίσκεται ήδη σε γραπτή μορφή. Όταν η Simone Weil το παραδίδει στον Maurice Schumann, ο αλλοτινός συμφοιτητής της υπόσχεται, ότι θα το δώσει στον de Gaulle. Και την συνοδεύει έξω, προς τον θάλαμο της στο στρατόπεδο.

Όπως το περίμενε ο Schumann, ο de Gaulle δεν χρειάζεται ούτε 3 δευτερόλεπτα για να αξιολογήσει ολοκληρωτικά την «Αποστολή Νοσοκόμα». «Μα είναι τρελή!»¹⁷ Για τον λόγο αυτό, στην περίπτωση της Weil, αποκλείεται και κάθε άλλο είδος αποστολής επί γαλλικού εδάφους. Είναι πολύ επικίνδυνο. Χρειάζεται να την δει κανείς μόνο μια φορά. Αδυνατισμένη, ώστε αποτυπώνονται τα κόκκαλα της, χωρίς γυαλιά σχεδόν τυφλή. Και καθαρά σωματικά δε θα μπορούσε να ανταπεξέλθει στις καταπονήσεις. Ούτε λόγος για τις πνευματικές αντοχές της.

Παρά την ιδιορρυθμία του παρουσιαστικού της, επισημαίνει ο Schumann, η Weil είναι ένας σε ύψιστο βαθμό ακέραιος άνθρωπος, με μοναδική διάνοια: Απόφοιτος της φιλοσοφίας του ελίτ πανεπιστημίου του Παρισιού, Ecole Normale Superieure, πολύγλωσση, με μεγάλο χάρισμα στα μαθηματικά, πολύχρονη εμπειρία στη δημοσιογραφία και στον συνδικαλισμό. Οι ικανότητες αυτές έπρεπε να αξιοποιηθούν.

Αντί να της επιτραπεί να πεθάνει στο μέτωπο για τα ιδεώδη της, θα δοθεί στη Weil από τους επικεφαλής μια ιδιαίτερη ειδική αποστολή: να προτείνει σχέδια και σενάρια για την πολιτική ανοικοδόμηση της Γαλλίας, για την φάση μετά την νίκη κατά του Χίτλερ, και την ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση στην εξορία.

Βαθιά απογοητευμένη, χωρίς φανερή αντίρρηση, αναλαμβάνει την εργασία που της ανατέθηκε, ταμπουρώνεται στο ειδικά διαμορφωμένο δωμάτιο ξενοδοχείου στην Hill Street 19, και ξεκινά την διανοητική εργασία.

Συνεχίζεται