ΤΟ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ (5)

Συνέχεια από: Κυριακή 3 Οκτωβρίου 2021

Η ιεραρχική δομή του κόσμου σύμφωνα με τον ψευδο Διονύσιο Αρεοπαγίτη!

του Rene Roques.

      
Ο κόσμος και τα παράγωγά του (συνέχεια).    

 Παρότι η έννοια τής τάξης εσωτερικεύθηκε με τον Πλωτίνο (ο Πλωτίνος είχε την μόνιμη επιμονή να ενώσει την τάξη και την αρμονία σε μία νόηση νοητή που τις παράγει [Ενν. Ι, 2,1/Ι. 6,3/ΙΙΙ 2 και 5/VI, 7,6]) οι μεταγενέστεροι νεοπλατωνικοί δέν δίστασαν να επανέλθουν στα κοσμολογικά θέματα, τόσο αγαπητά στους Έλληνες. Γράφοντας την "ζωή του Πυθαγόρα", ο Πορφύριος, δέν μπορούσε να αποφύγει μία αναφορά στην "αρμονία των σφαιρών". Ο Ιάμβλιχος, με την σειρά του, προσπαθούσε να συγχωνεύσει την θεουργία στα πλαίσια της κυρίαρχης κοσμολογίας. Η θεουργία "μιμείται την τάξη των Θεών, τήν νοητή τους τάξη και εκείνο που αυτοί πραγματοποιούν στον ουρανό". Η θεουργία δέν είναι πάντως δυνατή παρά μόνον λόγω της συμπάθειας όλων των στοιχείων τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με τους πιό στενούς δεσμούς. Γι'άλλη μια φορά, το σύμπαν αφομοιώνεται σε έναν μοναδικό ζώντα, σε ένα μεγάλο σώμα, στα οποία τα μερικά κακά χρησιμεύουν στην αρμονία του Όλου. Ο σκοπός της προσευχής και των θυσιών δέν είναι η αναταραχή της τάξης τού κόσμου, ούτε εκείνης των θεών, αλλά να μας συμμορφώσει μ'αυτόν. Αυτή η συμμόρφωση πρέπει να μας οδηγήσει να δοξάσουμε τα ουράνια όντα σύμφωνα με την αντίστοιχη τάξη τους. Η ίδια η θυσία πρέπει να μιμηθεί την τάξη του κόσμου η οποία ενώνει εις μίαν σύνταξιν μία πολλαπλότητα στοιχείων. Δέν θα δυσαρεστηθούν λοιπόν τα πιό υλικά στοιχεία με την προσευχή και την θυσία, διότι όλα συμμετέχουν στην ακτινοβολία των θεών. Είναι μισητή μόνον η ύλη η οποία παραμένει ξένη αυτών. Χάρη στην συγγένειά τους με το Θείο (οικειότης, συγγένεια) τα υλικά αντικείμενα της θυσίας μας ξαναπλησιάζουν στους Θεούς (περί Μυστηρίων του Ιάμβλιχου).

          Ο Πρόκλος θα προσλάβει αυτές τις ιδέες περί της προσευχής. Θα κληρονομήσει και αυτός μερικά θέματα που του επιτρέπουν πάνω απ'όλα να αναπτύξει τον σχολιασμό του στον Τίμαιο. Η συμφωνία, η αρμονία, η τάξις, μοναδικά τού σύμπαντος, αυτό το μοναδικό ζών, εμψυχώνουν και ενώνουν μία μόνη ζωή, μία μόνη νόηση, μία μοναδική πνοή: όλα αυτά είναι κοινοί τόποι που υπάρχουν σε κάθε σελίδα. Παρ'όλα αυτά πολλά νέα στοιχεία χαρακτηρίζουν αυτή την κοσμολογία. Κατ'αρχάς στην ιδέα των στωϊκών η οποία θέτει την ενότητα τού σύμπαντος στην δύναμη ενός μοναδικού δεσμού ο οποίος κλειδώνει τα διάφορα μέρη, ο Πρόκλος συγχωνεύει την δική του Θεωρία των σειρών, σύμφωνα με τις οποίες άλλους πιό ιδιαίτερους δεσμούς εγκαθιδρύουν μεταξύ τους αυτές ή εκείνες οι κατηγορίες των συγκεκριμένων όντων. (Τίμαιος 146 ΙΙ, ο κρατερός δεσμός... διά πάντων τεταμένος... υπό χρυσής σειράς συνεχόμενος). Επιπλέον ο σύνδεσμός τών διαφόρων τάξεων βρίσκεται στον έρωτα ή στην φιλία που τις ενώνει (ενοποιός). Τέλος, μία λεπτομέρεια μεγάλης σπουδαιότητος και σημασίας για την δομή των Αρεοπαγιτικών ιεραρχιών, ο Πρόκλος διαμοιράζει το όλον των Θεών και των νοητών σε μία πολλαπλότητα Τριαδικών ομάδων τών οποίων σύντομα θα πρέπει να φωτίσουμε τις συνθήκες και τους νόμους.

          Οι Πατέρες της Εκκλησίας ανέπτυξαν, απο την μεριά τους, το απολογητικό θέμα τής τάξεως του κόσμου, έργο τού μοναδικού Θεού. Τα σχόλια στα πρώτα κεφάλαια τής Γενέσεως ιδιαιτέρως, τους προσέφεραν την κατάλληλη ευκαιρία. Εάν είναι μορφωμένοι, ο πειρασμός να παρουσιάσουν τον Γιαχβέ κάτω απο τα χαρακτηριστικά του Πλατωνικού Δημιουργού είναι μεγάλος. Όπως επίσης ο πειρασμός να ξαναβρούν στο έργο του την αριστοτελική αντίθεση των δύο κόσμων και στην συμφωνία των στοιχείων, εκείνη την συμπαντική συμπάθεια την τόσο αγαπητή στους Στωϊκούς. Ο κίνδυνος είναι να βυθισθούν στον αθεϊσμό ή στον πανθεϊσμό μερικών απο τα μοντέλα τους. Αλλά προσέχουν, απλοποιώντας και υπερβάλλοντας, μερικές φορές, τις θεωρίες που καταδικάζουν.

          Αλλά στο σύνολό τους, οι κοσμολογικές τους αναπτύξεις προέρχονται απο τις μεγάλες φιλοσοφίες τής Εθνικής αρχαιότητος η διδασκαλία τών οποίων έφτασε σ'αυτούς τόσο μέσω τών ιδίων πρωτότυπων έργων, όσο και μέσω διαμεσολαβητών και ώς επί το πλείστον στην μορφή περιλήψεων. Για τον Βασίλειο η διακόσμησις τού ορατού κόσμου (η τάξις) είναι το έργο μίας πολυπράγμονης νοήσεως (τις τεχνικός λόγος). Αυτή η νόηση δέν είναι άλλο απο τον μοναδικό Θεό τού Ιουδαιο-Χριστιανισμου. Θείος τεχνίτης "προσαρμόζει τα διαφορετικά μέρη τού σύμπαντος και κατασκευάζει ένα σύνολο που συμφωνεί με μέτρο και αρμονία. Δωρίζει την δική του συνοχή σ'αυτό το σύμπαν". Αυτός συνέδεσε στενά το σύνολο τού κόσμου, ο οποίος αποτελείται απο διαφορετικά μέρη, μέσω τού νόμου μίας αδιαρρήκτου φιλίας (αρρήκτω τινί φιλίας θεσμώ), σε μία και μόνη κοινωνία και αρμονία, τέτοιες ώστε τα πιό απομακρυσμένα όντα μεταξύ τους, λαμβάνοντας υπ'όψιν την θέση που καταλαμβάνουν, θα φαινόντουσαν ενωμένα απο την ίδια συμπάθεια. Και γι'αυτό τον λόγο ο Βασίλειος εφαρμόζει στον Δημιουργό του Θεό τον τίτλο της Σοφίας XI, 21 (Εξαήμερος) και τον βλέπει σαν "Αυτόν ο οποίος παρέθεσε το πάν με τάξη και μέτρο".

          Η τάξις και η αρμονία (η αναλογία) είναι οι συνθήκες του κάλλους. Ένα στοιχείο, ένα ιδιαίτερο αντικείμενο δέν έχουν πρόσβαση σ'αυτό το κάλλος παρά μόνον χάρη στην συγχώνευση τους σε ένα σύνολο: Παρομοίως, μερικά περιορισμένα σύνολα δέν βρίσκουν την πραγματική τους αρμονία παρά μόνον στα πιό καθολικά σύνολα, ένα χέρι που κείτεται μόνο, ένα απομονωμένο μάτι (απο το πρόσωπο), ένα οποιοδήποτε μέλος ενός αγάλματος, χωρισμένο απο τον κορμό, δέν θα δώσουν μίαν εντύπωση ωραιότητος, αλλά εάν τα ξανατοποθετήσουμε στην θέση τους (το κάλλος) που διαθέτουν εκ της αναλογίας, μόλις και μετα βίας κατανοητό μία στιγμή πρίν, αναγνωρίζεται ακόμη και στα μάτια αυτών που δέν γνωρίζουν. Ο Θεός μάς περιεγράφη σαν ένας έμπειρος εργάτης, ο οποίος υμνεί κάθε μέρος απο τα έργα του. Πιό αργά θα ολοκληρώσει τον ύμνο ο οποίος όταν ολοκληρωθεί, θά αξίζει το σύνολο τού κόσμου. Έτσι κάθε ευταξία αξίζει τον θαυμασμό μας, τόσο εάν πρόκειται για το σύνολο των πιστών, την πτήση των πουλιών, την εργασία τών μελισσών ή για την οργάνωση των ψαριών. Αυτά τα ζώα είναι χωρίς άλλο, χωρίς νόηση, αλλά ο νόμος τής φύσης (τον της φύσεως νόμον) δείχνει σ'αυτά τί πρέπει να κάνουν. Απο τα πιό μικρά όντα, απο τις πιό μικρές ομάδες, στο σύνολο του σύμπαντος, βασιλεύει πάντοτε η ίδια τάξη, μία τάξη η οποία δέν βρίσκει την πλήρη της δόξα παρά μόνον στην αρμονία τών μερών που την συστήνουν. Τα φυτά προσφέρουν την ομορφιά τους στην γή, τα άστρα προσφέρουν την δική τους στον ουρανό. Αλλά μόνον πάνω στην γή μπορεί να φανερωθεί η λάμψη και η ομορφιά των φυτών, μόνον στον ουρανό μπορεί να απλωθεί η λάμψη των άστρων.

          Ταπεινά ή μεγάλα όλα αυτά τα στοιχεία φανερώνουν τίς ιδιότητες που κρύβει ο Θεός. Αλλά πάνω απ'όλα αυτά, η ομορφιά τού ήλιου, το μεγαλείο του, η ταχύτητα τής κινήσεώς του, η κανονικότης και η σωστή περιστροφή του, υποδεικνύουν, παρότι απο πολύ μακρυά, αυτό που μπορεί να είναι η ομορφιά του ήλιου τής δικαιοσύνης. Η τάξη του κόσμου, σύμφωνα με τον Βασίλειο, γίνεται πρωτα απ'όλα απολογητικό θέμα και αναγωγικό, το οποίο πρέπει, όπως διδάσκουν τα βιβλία της σοφίας, οι ψαλμοί και ο Απ.Παύλος, να μας γεμίσουν θαυμασμό και ευλάβεια για τον Δημιουργό.

          Αλλά αυτές οι αναπτύξεις δέν είναι αποκλειστικό προνόμιο των ψαλμών και των πραγμάτων. Τα λειτουργικά κείμενα, οι αναφορές, θυμίζουν επίσης ιδιαιτέρως την δημιουργική ενέργεια του Θεού και τον δοξάζουν για την τέλεια τάξη που φανερώνεται: "Εσύ διέθεσες κάθε ένα απο τα πλάσματα σύμφωνα με μία ακριβέστατη τάξη". Ξαναβρίσκουν την τεχνική σοφία τής πρόνοιάς του σε κάθε στιγμή της δημιουργίας, αλλά ιδιαιτέρως στην δημιουργία του ανθρώπου. Αυτός είναι το τέλος της δημιουργίας και ο κοσμοπολίτης, το κόσμημα του κόσμου (κόσμου κόσμον)! Έτσι το κοσμολογικό θέμα, ζωντανό πάντοτε και μεγαλειώδες, στρέφεται παρ'όλα αυτά πρός την ανθρωπότητα και αυτή πρός την ιστορία της σωτηρίας!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.