ΤΟ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ (6)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 4 Οκτωβρίου 2021

Η ιεραρχική δομή του κόσμου σύμφωνα με τον ψευδο-Διονύσιο Αρεοπαγίτη.

του Rene Roques.

         
 3. Ο Κόσμος του Διονυσίου.

          α) Ο Κόσμος και τα παράγωγά του.

    

    
             Η πιό διαυγής διδασκαλία τής έρευνάς μας είναι ότι η ιδέα τού κόσμου εμπλουτίστηκε απο μία μεγάλη παράδοση, τόσο εθνική όσο και Χριστιανική, για να φθάσει σε μία κοινή κοσμολογία στην οποία συνεισέφεραν σχεδόν όλα τα συστήματα! Δέν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε την ανάπτυξη ούτε την στιγμή καθενός απο αυτά τα συμβαλλόμενα. Εξ'άλλου το ζήτημα είναι δευτερεύον για την κατανόηση της σκέψης τού Διονυσίου. Γι'αυτόν το ουσιώδες δέν είναι να εξηγήσει τον καθαυτό αισθητό κόσμο, ένα πράγμα στο οποίο είχαν αφιερωθεί όλοι οι αρχαίοι φιλόσοφοι και ο ίδιος ο Βασίλειος. Το αισθητό σύμπαν θα υπολογισθεί σαν μία σφαίρα συμβουλών που μπορεί και πρέπει να οδηγήσει την ανθρώπινη νοημοσύνη στον νοητό κόσμο, ο οποίος συνίσταται απο την ζωή της Εκκλησίας, απο τις αγγελικές ουσίες και απο την Θεότητα. Η φυσιολογία η οποία συγκρατούσε ακόμη τους τελευταίους νεοπλατωνικούς, βλέπει να μειώνεται ο χώρος της υπέρ τής θεωρίας και τής Θεολογίας. Ο Διονύσιος δέν θέλει να είναι ούτε ένας μαθηματικός ούτε ένας αστρονόμος ούτε ένας μουσικός. Αφιερώνεται αποκλειστικά στην παρουσίαση ενός πνευματικού σύμπαντος, το σύμπαν στο οποίο οι αγιασμένοι νόες μπορούν να ενωθούν με τον Θεό. Αλλά αυτό το σύμπαν δέν είναι ολοκληρωτικώς ελευθερωμένο απο την κοσμολογία και ορίζεται επίσης αναφερόμενο και στις κυρίαρχες κοσμολογικές ιδέες.

          Συμφώνως πρός την Ιουδαιο-Χριστιανική αποκάλυψη, ο Διονύσιος βεβαιώνει ένα μοναδικό Δημιουργό. Η Θεία αγαθότης δημιουργεί το πάν. Δέν υπάρχουν άλλες δημιουργικές αιτίες εκτός του Θεού, ούτε άλλοι δημιουργοί ούτε δευτερεύουσες Θεότητες οι οποίες θα κυβερνούσαν τον υλικό κόσμο ή τον κόσμο των νοητών. Τα θεία ονόματα δοξάζουν τον ήλιο και την σελήνη "αυτά τα δύο άστρα τα οποία η Γραφή ονομάζει μεγάλα, τα οποία ορίζουν για μας τις μέρες και τις νύχτες, και μετρούν τους μήνες και τα χρόνια, και περιορίζουν τις κυκλικές κινήσεις του χρόνου και όλων αυτών που υπόκεινται στον χρόνο". Το αισθητό σύμπαν στρέφεται πρός τον ήλιο για να δεχθεί "κίνηση, ακτινοβολία, θέρμη και συντήρηση". Και παρ'όλα αυτά, "αυτός ο ήλιος δέν είναι Θεός, ούτε δημιουργός, ούτε κυβερνήτης του αισθητού κόσμου". Η μοναδική πρόνοια τού Δημιουργού Θεού δέν μειώνεται ούτε απο το δόγμα τών αγγέλων τών εθνών. Ένας μοναδικός Θεός δημιουργεί και κυβερνά το πάν.

          Αυτή όμως η κοσμολογική λειτουργικότης δέν εξαντλεί την ιδέα του Διονυσίου τής δημιουργίας: αυτή συνεπιφέρει μία νέα σημασία η οποία αγκαλιάζει την ενέργεια! (Περί Ιεραρχίας Εκκλησιαστικής 392 Β, η τού είναι Θείως ημάς αρρητάτη δημιουργία), τήν οργάνωση της Χριστιανικής διαμάχης, τήν καθίδρυση των τελετουργικών μυστηρίων, την κάθαρση των νόων. Με άλλα λόγια, η δημιουργία συγκεντρώνει τις ιδιότητες τού Δημιουργού και τού Σωτήρος. Και αυτή η συνάντηση τής κοσμολογίας και τής σωτηριολογίας εκβάλλει απο το Διονυσιακό σύμπαν την αρχική αντίθεση η οποία κυριαρχεί στον κόσμο της Γνώσης, του Μαρκίωνος και του Μάνη!

          Ο συσχετισμός των δύο κόσμων, του πνευματικού και του αισθητού, εμφανίζεται ιδιαιτέρως στο γεγονός ότι ο αισθητός κόσμος πρέπει να εμφανίσει τα Θεία μυστήρια. Αυτός ο κανόνας επαληθεύεται με τους συμβολισμούς τής Γραφής και των μυστηρίων. Και για να μήν ξεφύγουμε απο τον όρο και την ιδέα με τα οποία ασχολούμαστε, η Συμβολική Θεολογία εξηγούσε, για παράδειγμα, αυτό που σημαίνουν, εφαρμοσμένες στον Θεό, οι μεταφορές που ανιχνεύονται στον κόσμο και ιδιαιτέρως στους γυναικείους κόσμους!

          Το ουσιώδες όμως παραμένει το πνευματικό σύμπαν των νοητών. Εδώ ο δεσμός που ενώνει τον Δημιουργό-Σωτήρα στα δημιουργήματά του είναι πιό δυνατός απο την εξωτερική σχέση της πραγματικότητος η οποία συμβολίζεται με το σύμβολό του ή απο εκείνη του χειροτέχνη με το έργο του! Ο Θεός ασχολείται άμεσα και προσωπικά με την τάξη και το κάλλος των νοητών, σε τέτοιο βαθμό που η αταξία τους και η έλλειψη αρμονίας είναι γι'αυτόν ύβρις. Ο ρόλος του σαν Λυτρωτής και Σωτηρ υπήρξε η επαναπροώθηση τής αταξίας στην τάξη και της ασχήμιας στο κάλλος! Παρομοίως η μεταστροφή η οποία ωθεί τα νοητά πρός το Ένα γεννά σ'αυτά ομορφιά και κάλλος (κοσμείται, ειδοποιείται). Το λεξιλόγιο παραμένει κοσμολογικό αλλά για να μήν το παρεξηγούμε, η σημασία του είναι ήδη φορτωμένη με τα πιό υψηλά ηθικά και θρησκευτικά νοήματα!

          Όπως στους στωϊκούς, ο όρος διακόσμησις (ή διάκοσμος) δείχνει στον Διονύσιο την οργάνωση, την τακτοποιημένη σύνθεση, την οποία θέλησε ο Θεός. Αλλά ενώ ο Στωϊκισμός υποτάσσει γενικώς αυτή την οργάνωση, η οποία είναι πάντοτε μεταβλητή και πρόσκαιρη, στον κόσμο, ο οποίος είναι αιώνιος, ο Διονύσιος δέν θα μπορούσε να διατηρήσει μία παρόμοια οργάνωση. Μοιάζει μάλιστα κατά κάποιο τρόπο, η λογική τού συστήματός του να πρέπει να ακολουθήσει την αντίστροφη υποταγή. Απο το ένα μέρος, λοιπόν ο κόσμος για τον Διονύσιο, εδημιουργήθη στον χρόνο και απο το άλλο η διακόσμησις δείχνει τόσο την τάξη των νοητών, όσο και εκείνη της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας όμως επίσης αληθινό, ότι η Εκκλησιαστική ιεραρχία και η τάξις της είναι λιγότερο αρχαία του κόσμου μας. Μόνο που το Αγγελικό σύμπαν προηγείται. Η οργάνωσή του είναι τόσο αρχαία και τόσο σταθερή όσο και η αγγελική κατάσταση, επομένως πιό αρχαία και πιό σταθερή του κόσμου. Επι πλέον η Εκκλησιαστική Ιεραρχία η ίδια παρουσιάζει μία σταθερότητα και μία αξιοπρέπεια που δέν θα μπορούσαν να εξισωθούν ούτε με τις πιό υψηλές κοσμικές αξίες, το νόημα τής οποίας είναι ακριβώς να μας εισάγει στο σύμπαν της "νέας ζωής" και της Θεοποιήσεως.

          Επανατοποθετημένη πάντοτε στον κόσμο των θεοποιημένων νοητών η διακόσμησις του Διονυσίου, μπορεί να κατανοηθεί με δύο σημασίες οι οποίες σχετίζονται. Με μία ομαδική σημασία δείχνει αυτή την τάξη των νοητών ή ένα σύνολο τριών τάξεων. Με μία αφηρημένη έννοια σημαίνει την οργάνωση η οποία προΐσταται σε μία τάξη ή σε ένα σύνολο τάξεων. Σ'αυτές τις νοηματοδοτήσεις η διακόσμησις πλησιάζει πολύ στην έννοια τής τάξης και έτσι μπορεί να δείξει τόσο την ιδέα τής τάξης, όσο και την συγκεκριμένη οργάνωση των ιεραρχιών. Και πράγματι οι δύο όροι χρησιμοποιούνται πολύ συχνά αδιαφοροποίητα! Μερικές φορές πλησιάζουν μεταξύ τους και σχηματίζουν έναν πλεονασμό: αί των νοερών ερώτων τάξεις τε και διακοσμήσεις.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.