Μερικά σημεία τα οποία αναδύονται στην συστηματική καθολική Θεολογία μετά το Βατικανό ΙΙ.
του ALDO MODA.
1.3. Το Βατικανό ΙΙ μπορεί λοιπόν να εκληφθεί ουσιωδώς, και όχι μόνον συμβατικώς, σαν ένα σημείο στροφής και απο αυτόν τον εορτασμό μπορεί να ξεκινήσει η κουβέντα μας. Απο όσα είπαμε μπορούμε εύκολα να επιχειρηματολογήσουμε πώς για να διαπραγματευθούμε την ανανέωση τού πνευματολογικού στοχασμού είναι απαραίτητο να σκιαγραφήσουμε, ακόμη και με συντομία, την ανανέωση της Τριαδικής Θεολογίας, της οποίας τα έργα πρέπει να θεωρηθούν υποτιθέμενα για να μιλήσουμε για το δόγμα του Αγίου Πνεύματος. Μάλιστα δέ, όπως έδειξε και ο Μπαλτάσαρ, πρέπει να προϋποθέσουμε ολόκληρη την πρόοδο του δρόμου που διανύθηκε, φιλοσοφικά και Θεολογικά γύρω απο τον Θεό, που πρέπει όμως να αφήσουμε πίσω μας , σ'αυτή εδώ την ευκαιρία. Θα ασχοληθούμε μόνο με την συστηματική Θεολογία. Όσον αφορά την πνευματολογία, θα περιοριστούμε να αναγγείλουμε μερικές βασικές θέσεις και να σημειώσουμε την έρευνα στην Χριστολογία μέσα στον ορίζοντα του Πνεύματος, η οποία είναι η μεγαλύτερη καινοτομία της συγχρόνου Θεολογικής έρευνας στο Τριαδικό Θέμα!
Το ίδιο και ο σημαντικός Y. Congar: "την εποχή του γράμματος θα διαδεχθεί η εποχή της ελευθερίας του πνεύματος, ένα Σάββατο καθαρής ευχαριστίας!" Εκείνο που συνήθως ήταν προορισμένο στην εσχατολογία στο τέλος της ιστορίας, εισάγεται μέσα στην ιστορία σαν αντικείμενο μίας αναμονής, μίας ελπίδος. Σ'αυτή την εποχή με μία θρησκεία ελεύθερη και πνευματική, θα υπάρχει ακόμη μία ιεραρχία και τα Μυστήρια, αλλά πνευματοποιημένα, πιό κοντά στον τύπο του Ιωάννη παρά σ'εκείνον του Πέτρου. Η έλευση αυτής της εποχής είναι επικείμενη!
5. Το Πνεύμα πέραν του Χριστού; Στην κριτική συζήτηση.
Εκείνη του Ιωακείμ είναι λοιπόν μία σύλληψη τής ιστορίας ανοιχτής στην ελπίδα η οποία, απο το ένα μέρος, δέν αφαιρείται απο την πτώση του κόσμου, αλλά απο το άλλο θεωρεί σωστό να αξιολογήσει τίς ενυπάρχουσες δυνατότητες στήν ιστορική πορεία, παρά το ότι είναι περαστικές. Η αντίληψη του τής ιστορικής διαδρομής είναι ρεαλιστική όσο και εκείνη του Αυγουστίνου, αλλά δέν είναι πεσιμιστική. Ο Πτωτικός κόσμος δέν είναι τόσο γερασμένος ώστε να μήν μπορεί πιά να ανανεωθεί ή να μήν μπορεί πιά να ξαναζήσει μία εποχή ακόμη και μίας νέας παιδικότητος, την εποχή του πνεύματος, την τρίτη κατάσταση του κόσμου, καρπό μιάς πνευματοποιήσεως τής ιστορίας η οποία θα είχε ήδη πραγματοποιήσει πάνω σ'αυτή την γή κατά κάποιο τρόπο το μελλοντικό Έσχατον το οποίο είναι πάντοτε υπερβατικό!
Συμπερασματικά δέν μπορούμε να αποφύγουμε ένα ερώτημα, το οποίο θέτει το πρόβλημα τής ορθόδοξης ερμηνείας του οράματος του Ιωακείμ της ιστορίας. Υπάρχει στον Ιωακείμ ένα "μέλλον τού πνεύματος, χωρίς τον Χριστό;" Και ακριβώς στο κέντρο τού σημαντικού του βιβλίου, η Χριστολογία στον ορίζοντα τού πνεύματος, ο M Bordoni, δηλώνει : "Οι προφητικές αγγελίες μίας εποχής του Πνεύματος, παρότι με διαφορετικούς τονισμούς αντήχησαν κατ'επανάληψιν στην διάρκεια των χρόνων. Στις αρχές της δευτέρας Χιλιετίας τής Χριστιανικής ιστορίας, με τον Ιωακείμ ντα Φιόρε, η προφητεία περί του μέλλοντος τού πνεύματος ξανάπαιρνε ζωτικότητα και δύναμη αλλά στην προοπτική τού γεγονότος, του συμβάντος, μιάς εποχής πέραν του Χριστού, στην οποία θα είχε κυριαρχήσει μία νέα θρησκευτικότης, ενισχυμένη απο ένα πνευματικό Ευαγγέλιο(Αγουρίδης), απο μία πνευματική κατανόηση της Γραφής και προωθημένη απο μία εκκλησία τού πνεύματος(ευχαριστιακή εκκλησιολογία)" Απο την μεριά του ο J.Moltmann ισχυρίζεται: "Οι ιστορικές έννοιες τής προκαταβολής και της αναίρεσης θα μπορούσαν να αποδειχθούν παραπλανητικές, στην περίπτωση κατά την οποία θα παράβλεπαν το Τριαδικό δόμα τής "οικειοποιήσεως" ( ο ορισμός τού υποκειμένου καί τού προσώπου από τόν Ακινάτη)στο οποίο θέλησε να σταθεί ο Ιωακείμ ντα Φιόρε, όπως μας μαρτυρεί ακόμη και η θεωρητική φιγούρα που πρότεινε (Το θεωρητικό σχήμα), των Τριών διασυνδεδεμένων δακτυλιών. Όποιος λαμβάνει σοβαρά υπόψιν του αυτή την θεωρία δέν θα μπορέσει να πεί ότι ο Ιωακείμ είχε ελπίσει σε ένα γεγονός του πνεύματος "χωρίς Χριστό".
Ανάμεσα σ'αυτές τις δύο διαμετρικώς αντίθετες θέσεις είναι ανάγκη να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα. O De Lubac είναι οπωσδήποτε ο σύγχρονος και πιό αυθεντικός ερμηνευτής τής σκέψης του Ιωακείμ, μίας ερμηνείας η οποία ξεκίνησε απο τον Θωμά Ακινάτη ήδη (Θεολογική summa Ι-11 q 106, a.4).
Η ισχυρή ιδέα αυτής της ερμηνείας-την οποία παρατήρησε ιδιαιτέρως ο De Lubac μέσα σε πάμπολες σκέψεις οι οποίες παρήγαγαν μία "μεταμόρφωση" της τρίτης εποχής"-είναι η υποτιθέμενη υπέρβαση του Ιησού, η προσωπικότης τού οποίου, ξεθωριάζει υπέρ της προόδου η οποία προχωρά, σημαίνοντας αυτός μόνον έναν "τύπο" σε σχέση με όσα συμβαίνουν απο το μέλλον. Βεβαίως κάθε Χεγκελιασμός του Ιωακείμ θα συγκρουστεί μ'ένα γεγονός πολύ μεγάλης σημασίας: "Ο Ιωακείμ δέν είχε ονειρευτεί, πάνω στη γή, ένα επέκεινα της τρίτης εποχής". Μία υπέρβαση τής εποχής τού Πνεύματος σε μία περαιτέρω εποχή η οποία με την σειρά της όπως θα το απαιτούσε η διαλεκτική τής ιστορίας- θα υφίστατο μία νέα υπέρβαση επ'αόριστον! Οι πνευματικοι του απόγονοι όμως, θα είχαν μειώσει την ιδέα τής υπερβάσεως, τής επαληθεύσεως τής Χριστολογικής εποχής: μία κρίση αυτή σε συμφωνία με την ερμηνεία του Ακινάτη!
Σύμφωνα με τον Ακινάτη, Ο Ιωακείμ είχε δηλώσει την παροδικότητα του νέου νόμου του Χριστού, στην βάση μερικών μαρτυριών τής Γραφής και ιδιαιτέρως εκείνης του Παύλου στην 1 πρός Κορ 13, 12. "Οταν έλθει αυτό που είναι τέλειο, εκείνο που είναι ατελές θα εξαφανιστεί", γι'αυτό ο νέος νόμος καθότι ατελής θα καταργηθεί υπέρ μίας νέας καταστάσεως, πιό τέλειας. Στην συνέχεια στηρίχθηκε σε εκείνη την μαρτυρία τού κατά Ιωάννην 16, η οποία αφορά την υπόσχεση στους μαθητές για το γεγονός τού πνεύματος τού παρακλήτου το οποίο θα τους είχε εισάγει στην γνώση κάθε αλήθειας, έτσι ώστε η εκκλησία δέν θα γνώριζε ακόμη, στην κατάσταση της Κ.Δ. όλη την αλήθεια και πρέπει να περιμένει μία άλλη κατάσταση στην οποία θα της είχε αποκαλυφθεί απο το πνεύμα. Τέλος εκείνη την μαρτυρία την κατά Ματθαίον 24,14 στην οποία ο Κύριος λέει: "και κηρυχθήσεται τούτο το Ευαγγέλιον της Βασιλείας εν όλη τη οικουμένη εις μαρτύριον πάσι τοις εθνεσι, και τότε ήξει το τέλος". Τώρα όμως το τέλος δέν έφτασε ακόμη, ενώ το Ευαγγέλιο του Χριστού έχει αναγγελθεί, γι'αυτό το Ευαγγέλιο τού Χριστού δέν θα ήταν το Ευαγγέλιο της Βασιλείας και επομένως είμαστε υποχρεωμένοι να περιμένουμε ένα άλλο Ευαγγέλιο τού Αγίου Πνεύματος, το οποίο πρόκειται να έλθει! Έτσι λοιπόν, όπως υπήρξε μία κατάσταση (εκείνη του αρχαίου νόμου) για να οικειοποιηθούμε το πρόσωπο του Πατρός και μία άλλη (εκείνη του νέου νόμου) στην οποία οικειοποιούμεθα τον Υιό, θα πρέπει να υπάρχει μία περαιτέρω κατάσταση ώστε να οικειοποιηθούμε το Άγιο Πνεύμα. Η απάντηση του Ακινάτη είναι καθαρή και Θεολογικώς άψογη! Ο νέος νόμος είναι καθοριστικός. Το ευαγγέλιο του Χριστού το οποίο είναι αξεπέραστο και καθόλου παροδικό γι'αυτή την ιστορία. Έτσι είναι χωρίς κανένα νόημα οι δηλώσεις όσων υποστήριξαν την αναμονή μίας άλλης εποχής του Αγίου Πνεύματος, διότι το πνεύμα είναι το πνεύμα του Χριστού(Φιλιόκβε) και χύθηκε στην καρδιά των μαθητών αμέσως μετά την δόξα του στην ανάσταση και την ανάληψη. Επομένως δέν μπορούμε να περιμένουμε καμμία τρίτη κατάσταση η οποία θα ανήκει στο πνεύμα και η οποία θα είναι πέραν του νέου νόμου του Υιού, καθότι δέν υπάρχει τίποτε που να ανήκει στον Πατέρα και δέν είναι επίσης του Υιου, όπως ακριβώς δέν υπάρχει τίποτε που να ανήκει στον Υιό και δέν ανήκει και στο Πνεύμα επίσης!
Και η ερμηνεία του Lubac είναι επίσης ξεκάθαρη: "Ο Χριστός, του οποίου το πρόσωπο έχει μικρή αξία στο έργο του Ιωακείμ, ειναι φιγούρα (τύπος) τού πνεύματος όπως ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ήταν ο τύπος του Χριστού. "Ο ίδιος ο άνθρωπος Ιησούς είναι τύπος του Πνεύματος. Για τον Lubac η ιδιαίτερη εξήγηση του Ιωακείμ των Ιερών Γραφών (η συμφωνία ανάμεσα στις δύο διαθήκες) εμπλέκει αναγκαίως (αλλά και υπονοεί) το ξεπέρασμα του γεγονότος του Χριστού και την υποβάθμιση του μυστηρίου του Πάσχα καθότι τόπος της καθοριστικής και τελευταίας αποκαλύψεως του Τριαδικού Θεού: "Το Ευαγγέλιο του Χριστού, λαμβανόμενο κατά γράμμα, δέν είναι παρά μία "αρκτική ομιλία. Δέν οδηγεί κανέναν στην τελειότητα. Αυτή θα είναι προσβάσιμη μόνον σε μία τρίτη εποχή του πνεύματος.
Οκ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝΗΚΕΙ ΚΑΘΑΡΑ ΣΤΗΝ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ.
