Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (98)

 Συνέχεια από: Σάββατο 20 Δεκεμβρίου 2025

Giovanni Reale

ΠΛΑΤΩΝ

XV
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

ΠΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΑΝΑΔΥΟΝΤΑΙ

ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Προφητικές προεικονίσεις

ορισμένων εννοιών της ερμηνευτικής,

όπως εκφράζονται ιδίως στον Φαίδρο

Η πλατωνική φιλοσοφία ως ανοικτό σύστημα

ΠΡΙΝ κλείσω τον λόγο, θεωρώ σκόπιμο να επιστήσω την προσοχή σε ένα τελευταίο πρόβλημα.

Μπορεί κανείς ασφαλώς να πει ότι, σε συνάρτηση με τις «άγραφες διδασκαλίες», οι δοξασίες που εκφράζει ο Πλάτων στα γραπτά του αποκτούν αξιοσημείωτη ενότητα και συνοχή. Ιδίως, τίθενται εκτός παιχνιδιού όλες οι ερμηνείες προβληματιστικού και σκεπτικιστικού χαρακτήρα.

Ο Λάιμπνιτς έλεγε: «Αν κάποιος μετέτρεπε τον Πλάτωνα σε σύστημα, θα προσέφερε μεγάλη υπηρεσία στο ανθρώπινο γένος» (G.W. Leibniz, Επιστολή στο Rémond, στο Die philosophischen Schriften, III, σ. 637 Gerhardt). Πράγματι, από τους διαλόγους, όταν αναγιγνώσκονται υπό το φως των άγραφων δογμάτων, αναδύεται ένα πλατωνικό «σύστημα».

Ωστόσο, πρέπει να κατανοηθεί σωστά το νόημα που αποδίδεται στον όρο «σύστημα», ο οποίος, δυστυχώς, καλύπτει ένα σημασιολογικό πεδίο που περιλαμβάνει ακόμη και αντίθετες σημασίες/έννοιες.

Ιδίως, πρέπει να αποκλειστεί ακριβώς εκείνη η εγελιανή σημασία, σύμφωνα με την οποία το σύστημα ταυτίζεται με εκείνη την εννοιακή τελειότητα που συνιστά την απόλυτη γνώση του Απολύτου, και εναντίον της οποίας ο Γκάνταμερ δικαίως πολεμεί.

Ο Krämer διευκρινίζει ότι το πλατωνικό εγχείρημα «διατηρήθηκε μάλλον ελαστικό και ευέλικτο και ήταν θεμελιωδώς ανοικτό σε επεκτάσεις τόσο στο σύνολό του όσο και στις επιμέρους όψεις του (στις λεπτομέρειές του). Μπορούμε, συνεπώς, να μιλήσουμε για μια μη δογματική αλλά ευρετική στάση, η οποία σε ορισμένα σημεία παρέμεινε στο επίπεδο του προσχεδίου, και άρα για ένα ανοικτό σύστημα»(Krämer, Πλάτωνας... σ. 177-178).

Ο Gaiser επαναλαμβάνει: «Το πλατωνικό σύστημα […], αν κατανοηθεί σωστά, όχι μόνο δεν αποκλείει αλλά προϋποθέτει μια διαρκή περαιτέρω ανάπτυξη· ακόμη κι αν η θεμελιώδης σύλληψη, ως ένας πυρήνας κρυστάλλωσης, παρέμεινε επί μακρόν αμετάβλητη, ήταν πάντοτε δυνατή η ενσωμάτωση νέων επιμέρους γνώσεων στο συνολικό σύστημα»(Gaiser, Η μεταφυσική της ιστορίας..., σ. 192-193).

Πιστεύω ότι η διάσταση του «συστήματος» σε αναφορά με τον Πλάτωνα μπορεί να εκφραστεί με τον απλούστερο τρόπο ως μια σκέψη που διαθέτει «ενότητα» και, επομένως, συνοχή στο σύνολό της. Ο Μπερξόν έλεγε: «Ένας φιλόσοφος άξιος αυτού του ονόματος δεν είπε ποτέ παρά ένα και μόνο πράγμα» (H. Bergson, «La pensée et le mouvant» (Η σκέψη και το κινητό), Παρίσι 1934, σ. 122.).

Και αυτό το «ένα πράγμα», γύρω από το οποίο αρθρώνεται η πλατωνική σκέψη, είναι η Ιδέα του Αγαθού, ως το Ανεπιφύλακτο (το Ανόθευτο, το Απεριόριστο), η Ύψιστη Αρχή (το Υπέρτατο Αρχέγονο), το Μέτρο όλων των πραγμάτων. Όλα τα γραπτά περιστρέφονται με διάφορους τρόπους γύρω από αυτήν ακριβώς την κεντρική Ιδέα, όπως είδαμε· και ο τίτλος που έδινε ο Πλάτων στις διαλέξεις του για τις άγραφες διδασκαλίες ήταν πράγματι Περὶ τοῦ Ἀγαθοῦ.

Όπως είδαμε, ήταν πεπεισμένος ότι το ύψιστο καθήκον του φιλοσόφου ήταν ακριβώς να φθάσει στη γνώση του Αγαθού, αντιμετωπίζοντας όλους τους κόπους που αυτό συνεπάγεται· και ότι σε όποιον δεν είναι ικανός να το πράξει, θα αναλογήσει η εξής μοίρα:

Κοιμώμενος και ονειρευόμενος σε αυτή τη ζωή,
πριν μπορέσει εδώ να αφυπνιστεί,
κατεβαίνοντας στον Άδη θα τελειώσει τον ύπνο του.(Πολιτεία, VII 534 C-D).

Μόνον με τη γνώση του Αγαθού
μπορεί κανείς να ξυπνήσει από τον ύπνο
και να φθάσει σε εκείνον τον τόπο
όπου όποιος φθάνει βρίσκει ανάπαυση από την πορεία
και τέλος του ταξιδιού.(Πολιτεία,VII 532 E).