Γνωρίζεις τον εαυτό σου;

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ Β

ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ π. ΣΥΜΕΩΝ ΚΡΑΓΙΟΠΟΥΛΟΥ

Γνωρίζεις τον εαυτό σου;

Πανόραμα Θεσσαλονίκης, Γ΄ έκδοση

Κεφάλαιο Α 1

Θεολογική προσέγγιση των συγκρούσεων

Ὁ ἀναγεννημένος, ὁ ἅγιος ἄνθρωπος δὲν ἄγεται καί φέρεται ἀπό ἐσωτερικές καταστάσεις τῶν ὁποίων δὲν ἔχει συνείδηση, ἀλλὰ ἄγεται καί φέρεται ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ,ἡ ὁποία τὸν ἔχει διαποτίσει μέχρι τα κατάβαθα τῆς ὑπάρξεώς του.

***

Ἡ ἀγάπη εἶναι αὐτή πού, τρόπον τινά, ἀνοίγει θύρα στήν ὕπαρξη τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἔτσι ὑπάρχει κοινωνία μεταξύ τους, καὶ γίνεται ἕνα ἀλληλοδόσιμο.
Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ξεφεύγει ἀπό τὸν μηδενισμό καὶ μπορεῖ νὰ ἔχει καί πνευματική προκοπή.

Ἕνα μακροβούτι μέσα μας

Θα προσπαθήσουμε, με τη βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί με τη βοήθεια ὁρισμένων πραγμάτων πού γνωρίζουμε, να κάνουμε ἕνα μακροβούτι στην ψυχή μας. Να φέρουμε ἕνα παράδειγμα. Βλέπουμε μιά λίμνη. Το νερό φαίνεται ἥσυχο –ἤ καμιά φορά κινεῖται καί λίγο- ἀλλά κανείς δεν ξέρει τι ὑπάρχει βαθιά μέσα σ' αὐτήν. Ὅταν ὅμως εἶναι κανείς γυμνασμένος σ' αὐτά -π.χ., ἕνας βατραχάνθρωπος-βουτάει και πάει ἕνα μέτρο πιο κάτω, δύο μέτρα, τρία μέτρα, πηγαίνει μέχρι καὶ τὸν πυθμένα τῆς λίμνης, ἂν δὲν εἶναι πάρα πολύ βαθιά, καί βλέπει τί ὑπάρχει ἐκεῖ κάτω, καί πληροφορεῖ κι ἐμᾶς. Καί καμιά φορά παίρνουμε καὶ τὰ μέτρα μας, ἀνάλογα μὲ αὐτά πού θὰ μᾶς πεῖ.

Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να κάνουμε ἕνα τέτοιο μακροβούτι, μια τέτοια βουτιά μέσα στο βάθος τῆς ὑπάρξεώς μας, για να διορθώσουμε κάποιες καταστάσεις, οἱ ὁποῖες ὑπάρχουν ἐκεῖ καὶ δημιουργοῦν ἀνωμαλίες καὶ σ' ἐμᾶς τοὺς ἴδιους και στις σχέσεις ποὺ ἔχουμε μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους.

Συνειδητό, υποσυνείδητο, ασυνείδητο

Θυμάστε, είχαμε πεῖ κάποτε ὅτι ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, κατά τη σύγχρονη ψυχολογία, ἀποτε λεῖται ἀπὸ τρία στρώματα: συνειδητό, υποσυνείδητο καὶ ἀσυνείδητο.

Στο συνειδητό ἔχει ὁ ἄνθρωπος ὅλα ἐκεῖνα ποὺ τὰ καταλαβαίνει, τὰ αἰσθάνεται, τα νιώθει και μπορεῖ νὰ τὰ ἐλέγξει: Ἔχω αὐτό, ἔχω ἐκεῖνο, ἔχω το ἄλλοι νιώθω ἔτσι, νιώθω ἀλλιῶς. Πιο κάτω ἀπό τό συνειδητό εἶναι τὸ ὑποσυνείδητο, καί πιο κάτω ἀπὸ τὸ ὑποσυνείδητο εἶναι τὸ ἀσυνείδητο. Μέσα στο ὑποσυνείδητο και στο ἀσυνείδητο ὑπάρχει πολύ περιεχόμενο, τὸ ὁποῖο εἶναι ἄγνωστο· δέν το ξέρει ὁ ἄνθρωπος.

Αναφέραμε κάποτε ὅτι κατά τους ψυχολόγους το 1/10 τοῦ ἀνθρώπου εἶναι συνειδητό, καί τα 9/10 εἶναι ὑποσυνείδητο καί ἀσυνείδητο. Ἐπιτρέψτε μου νὰ ἀναφέρω καὶ πάλι το παράδειγμα πού εἶχα ἀναφέρει ἄλλοτε, για να το καταλάβουμε αὐτό. Φαντασθείτε ἕνα καρπούζι μέσα σε μια λίμνη, μέσα σε μια στέρνα ἢ σε μια δεξαμενή γεμάτη νερό. Το καρπούζι ἐπιπλέει στο νερό. Και να θεωρήσουμε ὅτι τὸ μέρος τοῦ καρπουζιοῦ ποὺ εἶναι ἔξω ἀπὸ τὸ νερό εἶναι τὸ 1/10, ἐνῶ τὰ 9/10 εἶναι μέσα στο νερό. Το 1/10 φαίνεται. Τα 9/10 δέν φαίνονται.

Ἂν θελήσουμε αὐτό να το μεταφέρουμε στην ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὑποθέσουμε ὅτι ὅλο το περιεχόμενο τῆς ψυχῆς εἶναι 10/10, θὰ ποῦμε, κατ' ἀναλογίαν, ὅτι μόνο το 1/10 τῆς ψυχῆς εἶναι συνει δητό. Εἶναι αὐτό πού βλέπουμε, πού ξέρουμε και ἐλέγχουμε. Αὐτό σημαίνει ὅτι τα 9/10 τοῦ ἑαυτοῦ μας μᾶς εἶναι ἄγνωστα. Ἕνα μέρος, ἴσως 3/10, εἶναι ὑποσυνείδητο· εἶναι δηλαδή λίγο κάτω από το στρῶμα τοῦ συνειδητοῦ, καί παίρνουμε μια ἰδέα τοῦ τί συμβαίνει ἐκεῖ. Ὅμως, τα 6/10 εἶναι ἀσυνεί δητο· εἶναι ἕνα σκοτεινό ὑπόγειο, ποὺ τὸ ἀγνοοῦμε ἐντελῶς. Καί δέν εἶναι μόνο ὅτι μᾶς εἶναι ἄγνωστο. Ἐκεῖ μέσα ὑπάρχουν χίλιες δυό τάσεις –ἄλλες πρός τὰ δῶ καί ἄλλες πρός τά κεῖ καὶ γι' αὐτό ἐσωτερικά, στο βάθος τῆς ὑπάρξεώς μας δημιουρ γοῦνται συγκρούσεις καί μάχες, καί γίνονται προσ πάθειες ἀλληλοεξοντώσεως· ἡ μιά τάση δηλαδή προσπαθεῖ νὰ ἐξοντώσει τὴν ἄλλη.

Ὅλα αὐτά, ἐνῶ δέν τα ξέρουμε –ἐπειδή εἶναι μέσα στο βάθος τῆς ὑπάρξεώς μας, στο σκοτεινό αὐτό μέρος πού δέν φαίνεται- ἐνῶ εἶναι ἀθέατα, ἀφανέρωτα, τα ζοῦμε ὅμως, διότι εἶναι μέσα στον ἑαυτό μας· δέν εἶναι κάπου ἔξω ἀπὸ τὸν ἑαυτό μας. Καί πολλές φορές μᾶς ἄγουν καὶ μᾶς φέρουν αὐτά ἀκριβῶς τα κρυφά πράγματα πού εἶναι μέσα μας. Μᾶς κάνουν να μιλήσουμε ἔτσι ἢ ἀλλιῶς, να φερθούμε κατά τὸν ἕναν ἢ τὸν ἄλλο τρόπο, να πά ρουμε αὐτή ἢ τὴν ἄλλη στάση.

Λέγαμε προηγουμένως γιά τή μητέρα ἐκείνη, ἡ ὁποία, σ' αὐτά που γράφει το παιδί της, δέν προσέχει το καλό γράμμα, ἀλλά το κακογραμμένο ἤ στραβό, καὶ αὐτὸ ἐπισημαίνει στο παιδί της. Αὐτή νομίζει ὅτι, ἐνεργώντας ἔτσι, κάνει μια σπου-δαία ἐργασία ἐκείνη τὴν ὥρα. Γιατί πρέπει να τονίσουμε πώς ἡ μητέρα αὐτή πιστεύει ὅτι βοηθάει τὸν γιο της, ὅτι ἐργάζεται καί ἀγωνίζεται γιὰ τὸ καλό τοῦ γιοῦ της. Ἔτσι πιστεύει, ἔτσι νομίζει, και γι' αὐτό ἐνεργεῖ κατ' αὐτόν τον τρόπο. Στο βάθος ὅμως ὑπάρχει κάτι ἄλλο, τὸ ὁποῖο δέν το ξέρει αὐτή. Εἴτε ὅμως το ξέρει εἴτε ὄχι, αὐτὸ ὑπάρχει, καὶ αὐτό ἀκριβῶς εἶναι πού τή σπρώχνει να βλέπει το στραβό γάμμα, ἀντί νὰ δεῖ τὸ καλό ὄμικρον· νά βλέπει τα λάθη στην ὀρθογραφία, ἀντί νὰ δεῖ τὰ σωστά, ὅπου ὑπάρχουν. Ὑπάρχει λοιπόν κάτι στο βάθος τῆς ψυχῆς της, τὸ ὁποῖο ἐνεργεῖ, χωρίς αὐτή νὰ τὸ γνωρίζει, καί τὸ ὁποῖο τή σπρώχνει πρός τά δῶ ἢ πρός τὰ κεῖ. Γενικά σε κάθε ἄνθρωπο ὑπάρ-χει αὐτό τό μέρος τῆς ὑπάρξεώς του –πού εἶναι και το μεγαλύτερο- τὸ ὁποῖο εἶναι ἀθέατο, ἄγνω-στο, καί τὸ ὁποῖο ἄγει καί φέρει τόν ἄνθρωπο.

«Βαθεία ή καρδία παρά πάντα»

Αὐτά, φυσικά, πολύ πιο μπροστὰ τὰ εἶπε ἡ Ἁγία Γραφή. «Βαθεία ἡ καρδία παρά πάντα» διαβάζουμε στο βιβλίο του προφήτη Ἰερεμία. Δηλαδή ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου ἔχει βάθος, καί ὅσο κι ἂν προχωρήσει κανείς μέσα στόν ἑαυτό του, ὅσο κι ἂν καταλάβει τον ἑαυτό του, ὅσο κι ἂν τὸν γνωρίσει, πάλι ἕνα μέρος θα μένει ἄγνωστο.

Καί βλέπουμε ἀργότερα τους πατέρες τῆς Ἐκκλησίας να κάνουν τὸ πᾶν, γιὰ νὰ γνωρίσουν τὸν ἑαυτό τους. Προσπαθοῦν δηλαδή να μποῦν ὅλο και βαθύτερα μέσα στην ψυχή τους, ὥστε, αὐτό τὸ μέρος τῆς ψυχῆς ποὺ εἶναι ἄγνωστο, να γίνει κάποια μέρα γνωστό καί ὅλο να βαπτίζεται μέσα στη χάρη τοῦ Θεοῦ, ὅλο νὰ τὸ ἐπηρεάζει, να το φωτίζει, νὰ τὸ ἐξαγιάζει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ. Γι' αὐτό ἕνας ἀναγεννημένος ἄνθρωπος, ἕνας ἅγιος ἄνθρω-πος δέν ἄγεται καί φέρεται ἀπό ἐσωτερικές καταστάσεις, τῶν ὁποίων δέν ἔχει συνείδηση. «Αγεται καί φέρεται», θὰ ἔλεγε κανείς, πάντοτε ἐν γνώσει του, συνειδητά. Ξέρει δηλαδή τί κάνει, ξέρει τι ζητάει. Καί, σε τελευταία ἀνάλυση, ἄγεται καί φέρεται ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία τὸν ἔχει διαποτίσει μέχρι τα κατάβαθα τῆς ὑπάρξεώς του ἔχει διαποτίσει την ψυχή του μέχρι τα κατάβαθα.

Φρόυντ, Γιούνγκ, Ἄντλερ, Χόρνεϋ

Ὅπως ξέρετε, μέχρι πρίν ἀπό μερικές δεκάδες χρόνια, αὐτό το λεγόμενο ἀσυνείδητο καί τὸ ὑποσυνείδητο, ἀπό πλευρᾶς ἐπιστημονικῆς, ἀπό πλευρᾶς ψυχολογικῆς ἦταν ἄγνωστα. Οἱ πατέρες ὅμως τῆς Ἐκκλησίας δὲν τὰ ἀγνοοῦσαν, ὅπως καί ἡ Ἁγία Γραφή δὲν τὰ ἀγνοεῖ. Οἱ πατέρες καὶ εἶπαν ὅσα εἶχαν νὰ ποῦν πάνω σ' αὐτὸ τὸ θέμα καί ἔκαναν ὅ,τι ἔκαναν καὶ ἀγιάσθηκαν. Ἀλλὰ ἡ ἐπιστήμη -ἡ ψυχολογία, ἡ παιδαγωγική- ἀγνοοῦσε αὐτὴ τὴν πραγματικότητα τοῦ ἀσυνειδήτου καὶ τοῦ ὑποσυνειδήτου.

Πρίν ἀπό μερικές δεκάδες χρόνια όμως παρουσιάστηκαν κάποιοι μεγάλοι ψυχολόγοι, οἱ ὁποῖοι ἀσχολήθηκαν ἰδιαίτερα μὲ τὴν προσπάθεια αὐτή να προχωρήσουν βαθύτερα στην ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, νὰ ἐρμηνεύσουν ὁρισμένες ἐνέργειες τοῦ ἀνθρώπου. Γιατί, π.χ., αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἐνεργεῖ ἔτσι, γιατί δρᾶ ἀλλιῶς. Γιατί συμπεριφέρεται κατ' αὐτόν τον τρόπο καὶ δέν καταλαβαίνει ὅτι αὐτό πού κά-νει δέν εἶναι σωστό; Δεν το καταλαβαίνει που σημαίνει ὅτι ἀπὸ κάτι ἄγεται καί φέρεται.

Ἐνῶ, λοιπόν, ὅπως εἴπαμε, οἱ πατέρες τα γνώριζαν αὐτὰ, πρίν ἀπό μερικά χρόνια ἔγινε ἀπό τήν ἐπιστήμη ἡ ἀνακάλυψη, τρόπον τινά, τοῦ ὑποσυ νειδήτου καὶ τοῦ ἀσυνειδήτου. Καί ἄρχισε νά ἐφαρμόζεται ἡ ψυχανάλυση, γιὰ τὴν ὁποία λέχθη-καν πολλά, καὶ ἡ ὁποία σήμερα ἐφαρμόζεται σε ὅλα τὰ εὐρωπαϊκά κράτη. Υπάρχουν καί ἐδῶ στήν Ἑλλάδα ὁρισμένοι εἰδικοί ψυχαναλυτές, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν μὲ τή μέθοδο τῆς ψυχαναλύσεως να βοηθήσουν τοὺς ἀνθρώπους πού ὑποφέρουν, πού πάσχουν.

Το θέμα εἶναι πώς, ὅ,τι και να κάνει ὁ ἄνθρωπος, ἂν τὸ κάνει χωρίς Θεό, τελικά καί αὐτό τό καλό πού ἀποφασίζει να κάνει δὲν εἶναι τόσο ἀποτελεσματικό, ὅσο θα μποροῦσε νὰ εἶναι, ἂν γινόταν μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ· καὶ ἀρκετές φορές, ἀντὶ νὰ φέρει καλό, φέρνει κακό.

Πρώτος ἐμφανίστηκε ὁ Φρόυντ, ὁ ὁποῖος εἶπε βέβαια καί σωστά πράγματα, άλλά εἶπε καὶ ὅλες ἐκεῖνες τις παραξενιές στα θέματα τῆς ψυχολογίας, ὅπως καί πολλά λανθασμένα, βλάσφημα καὶ ἁμαρτωλά πράγματα. Ὁ Ἄντλερ καί ὁ Γιούνγκ, πού ἦταν μαθητές του Φρόυντ, γρήγορα κατάλαβαν ὅτι δὲν τὰ λέει καλά ὁ δάσκαλός τους, ὁπότε διαφώνησαν μαζί του καὶ τὸν ἐγκατέλειψαν καί οἱ δύο. Ὁ Ἄντλερ ἀκολούθησε μια δική του γραμμή καὶ ἔταμε μια καινούργια ὁδό πάνω στα θέματα αὐτὰ τὰ ψυχολογικά. Καί ὁ Γιούνγκ, ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἀκολούθησε ἐπίσης μια δική του γραμμή προχώρησε ἴσως περισσότερο από τοὺς ἄλλους δύο καὶ εἶπε περισσότερα καλά, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ἔπεσε ἔξω.

Ὅπως καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι -νὰ τὸ ἔχουμε ὑπ᾿ ὄψιν μας αὐτό- μπορεῖ νὰ πέσουμε ἔξω, καὶ ὅταν ἀκόμη κάνουμε τὰ ἁγιότερα πράγματα. Ὄχι ἁπλῶς αὐτοί ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν ἐπιστήμη καί κάνουν πειράματα καί ἔρευνες εἶναι ἐνδεχόμενο να πέσουν ἔξω, ἀλλά κι ἐμεῖς ἀκόμη πού ἀσχολούμαστε μὲ τὰ ἁγιότερα, μὲ τὰ πνευματικότερα πράγματα, ἄς τὸ ξέρουμε ὅτι ὡς ἄνθρωποι θα κάνουμε λάθη, ὡς ἄνθρωποι θα συμβεῖ νὰ πέσουμε ἔξω. Εάν, για παράδειγμα, σήμερα στὴν Ἑλλάδα, ἐνῶ εἴμαστε πολλοί ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἔχουμε κάποιο ἐνδιαφέρον πνευματικό καί κάτι προσπαθοῦμε νὰ κάνουμε, τελικά τα θαλασσώσαμε και παραπαίουμε -δέν βρήκαμε δηλαδή ἀκόμη τὸν ἑαυτό μας, ὥστε νὰ ξεκινήσουμε λίγο-λίγο κάτι να κάνουμε-αὐτό ὀφείλεται στο ὅτι ὁ καθένας μας νομίζει πώς, ὅ,τι κάνει, αὐτό εἶναι τὸ τέλειο, καί ὅλοι πρέπει αὐτὸ νὰ ἀκολουθοῦν, ὅλοι πρέπει αὐτὸ νὰ ἀσπάζονται. Ἐνῶ ἡ ἀλήθεια εἶναι πώς το κάθε ἔργο, ὅποιο κι ἂν εἶναι, ἐφόσον το κάνουμε ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι, ὅσο καὶ ἄν εἶναι καὶ ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ κάπου ἐκεῖ, τελικά αὐτό ἔχει τή σφραγίδα τὴν ἀνθρώπινη. Καί ἂν ἐμεῖς νομίσουμε ὅτι αὐτή ἡ ἀνθρώπινη σφραγίδα εἶναι θεία σφραγίδα, τότε παύει πιὰ τὸ ἔργο αὐτό ἀπὸ κεῖ καί πέρα νὰ εἶναι πνευματικό, καί ἀντί καλοῦ, θα κάνει κακό.

Ἀφοῦ λοιπόν οἱ ἀσχολούμενοι μὲ τὰ θεῖα πράγματα μποροῦν, ὡς ἄνθρωποι πού εἶναι, να πέσουν ἔξω, πόσο μᾶλλον αὐτοί. Ἔπεσαν λοιπόν ἔξω ὁ Φρόυντ, ὁ Ἄντλερ καί ὁ Γιούνγκ ἀκόμη.

Ἐνθυμοῦμαι πώς, ὅταν διάβαζα τίς ἀπόψεις τοῦ Γιούνγκ πάνω σ' αὐτὰ τὰ ψυχολογικά θέματα, μερικές θέσεις του δέν μὲ ἱκανοποιούσαν. Ὅλα καλά βέβαια, ἀλλά τοῦτο ἐδῶ πού λέει, νομίζω, δέν εἶναι σωστό· ἔτσι μοῦ ἐρχόταν νὰ πῶ. Μερικές θέσεις του δηλαδή δεν ταιριάζουν πολύ μὲ αὐτά πού λένε οἱ πατέρες, μὲ αὐτά πού λέει ἡ Ἁγία Γραφή, μὲ αὐτά πού προϋποθέτει τὸ ὅλο πνεῦμα τοῦ χριστιανισμού.

Πρό καιροῦ -πρίν ἀπό ἕνα χρόνο- ἔπεσε στα χέρια μου ἕνα βιβλίο, τὸ ὁποῖο ἔχει γράψει μια ψυχίατρος καὶ ψυχαναλύτρια που λεγόταν Κάρεν Χόρνεϋ, ἡ ὁποία φαίνεται ἦταν πολύ μεγάλη, πολύ σπουδαία ψυχολόγος και πρόσφερε πολλές υπηρεσίες, ὅπως φαίνεται, ἐκεῖ στὴν Ἀμερική -πέθανε τώρα- καὶ ἡ ὁποία χρημάτισε καί αὐτή μαθήτρια τοῦ Φρόυντ. Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση ὅτι αὐτή δέν παραδέχεται αὐτά που λέει ὁ Φρόυντ, δηλαδή τίς βασικές θέσεις του, ποὺ ἔκαναν τόσο κακό μέσα στον κόσμο και στην ἴδια τὴν ψυχολογία. Επίσης, μοῦ ἔκανε ἐντύπωση καί αὐτό πού σημειώνει για τον Γιούνγκ. «Ἐνῶ ὁ Γιούνγκ –γράφει αὐτή- σ' αὐτό το σημεῖο λέει αὐτό, δεν συμφωνώ και μᾶλλον εἶναι σωστότερο ἔτσι να το πάρουμε» και σημειώνει τη δική της θέση.

Καθώς λοιπόν διάβαζα το βιβλίο της, ἔβλεπα ὅτι δὲν συμφωνοῦσε καὶ μὲ ὁρισμένες θέσεις τοῦ Γιούνγκ. Ὁ ὁποῖος Γιούνγκ θεωρεῖται καί θρησκευτικός ἄνθρωπος –ήταν βέβαια προτεστάντης-καὶ ἀρκετές φορές λέει ὅτι οἱ ἄνθρωποι, ἀντί να ἐπισκέπτονται τους ψυχιάτρους, θα ήταν καλύτερο νὰ ἐπισκέπτονται τοὺς ἱερεῖς, τοὺς ἐξομολόγους δηλαδή, τούς πνευματικούς. Ἀλλὰ ἐπειδὴ οἱ ἱερεῖς δέν εἶναι κατηρτισμένοι, γι' αὐτό, λέει, καταφεύγουν στούς ψυχιάτρους.

Λέει καλά πράγματα ὁ Γιούνγκ, ἀλλά ὁρισμένες θέσεις του, ὅπως σᾶς εἶπα, κι ἐμένα δέν μὲ ίκανοποιοῦσαν. Καί πρόσεξα ὅτι πιο πολύ μὲ ἱκανοποιεῖ ἡ δική της θέση παρά τοῦ Γιούνγκ, ποὺ ἄφηνε ὁρισμένα έρωτηματικά μέσα μου.

Τα δεδομένα τῆς ψυχολογίας μέσα στὸ πνεῦμα τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας

Ἐπειδὴ ἐμεῖς δὲν ἔχουμε κάνει εἰδικές σπουδές πάνω σ' αὐτὰ τὰ θέματα καὶ δὲν μποροῦμε να τὰ ξέρουμε, οὔτε εἴχαμε χρόνο νὰ ἀσχοληθοῦμε εἰδικότερα μὲ αὐτά, οὔτε ἴσως καί δυνατότητες -γιατί πρέπει νὰ ἔχει κανείς καὶ τίς ἀνάλογες δυνατότητες- δὲν μποροῦμε νὰ δημιουργήσουμε δική μας, τρόπον τινά, σχολή, δική μας μέθοδο καί θεωρία και νὰ ποῦμε δικά μας πράγματα. Θα πάρουμε τα καλά, τὰ σωστά, ἀπό αὐτὰ τὰ ὁποῖα λένε αὐτοί οἱ εἰδικοί. Θὰ τὰ πάρουμε, ὅπως παίρνει κανείς τα δεδομένα τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης. Διότι πρέπει να ξέρετε ὅτι, ὁρισμένα ἀπό αὐτά πού λέει ἡ ψυχολογία ἢ ἡ ψυχιατρική, εἶναι ὅπως περίπου αὐτὰ τὰ ὁποῖα λέει καί γενικά ἡ ἰατρική. Οἱ γιατροί μελετοῦν αὐτά πού ἐμφανίζουν οἱ ἄρρωστοι, κάνουν ὁρισμένα πειράματα καί φθάνουν σε ορισμένα συμπεράσματα· και λένε, π.χ. Για να περάσει αὐτός ὁ πόνος, πρέπει να πάρεις ἀσπιρίνη. Για να περάσει αὐτή ἡ ἀσθένεια, πρέπει να κάνεις ἐγχείρηση. Η, πονᾶς ἐδῶ, ἀλλά δέν εἶναι ἐδῶ τὸ κακό· εἶναι μέσα στο στομάχι. Και ἐφόσον αὐτοί σπούδασαν εἰδικά καί τὰ ἔμαθαν καὶ τὰ ξέρουν, ἐμεῖς ὀφείλουμε νὰ τὰ δεχθοῦμε. Με μόνη τη διαφορά ὅτι ὅλα αὐτά ἐμεῖς θὰ τὰ βλέπουμε μέσα στο πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου, μέσα στο πνεῦμα τῶν πατέρων, μέσα στο πνεῦμα γενικότερα τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ τῆς ἀποκαλύψεως.

Ἔτσι κι ἐδῶ. Ἡ ψυχολογία σήμερα μετά ἀπό ἔρευνες, μετά ἀπό προσπάθειες, ἔκανε κάποιες παρατηρήσεις, κάποιες ἀνακαλύψεις καὶ ἔβγαλε όρισμένα συμπεράσματα. Αὐτά βέβαια οἱ πατέρες τα ἤξεραν, ὅπως ἐλέχθη, ἀπὸ ἄλλη πλευρά καί με ἄλλον τρόπο. Δὲν ἐπιτρέπεται ἐμεῖς τώρα -τουλάχιστον αὐτή εἶναι ἡ ταπεινή μου γνώμη δεν ξέρω ἂν ἀργότερα ἀλλάξω με μια μονοκοντυλιά να τα διαγράψουμε και να πούμε: «Ασ' τους ἂς λένε αὐτοί ὅ,τι θέλουν», εάν σὲ ὁρισμένα ζητήματα μποροῦν νὰ μᾶς βοηθήσουν.

Δέν μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ γιατρός δέν μπορεῖ νὰ μᾶς βοηθήσει. Ἀκόμη καὶ ἕνας ἀσκητής, ποὺ μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ μεγαλύτερος ἅγιος, ἂν τοῦ πονέσει το στομάχι, ναἱ μὲν θὰ κάνει κουράγιο, θά κάνει ὑπομονή, ἀλλά, ἂν δεῖ ὅτι δὲν τὸν γιατρεύει ὁ Θεός, θα πάει στούς γιατρούς. Ἔχουμε ὑπ' ὄψιν μας τοὺς πιὸ ἁγίους ἀνθρώπους τοῦ Ἁγίου Ὄρους, οἱ ὁποῖοι ἔρχονται στη Θεσσαλονίκη και κάνουν ἐγχειρήσεις ή νοσηλεύονται, γιὰ νὰ θεραπευθοῦν. Θα μποροῦσε νὰ τοὺς γιατρέψει ὁ Θεός, ἀλλά εἶναι σὰν νὰ τοὺς λέει: «Εφόσον ὑπάρχει τρόπος νὰ θεραπευθεῖς ἀπό τούς γιατρούς, δὲν σε γιατρεύω θὰ πᾶς ἐκεῖ νὰ θεραπευθεῖς».

Ἔτσι λοιπόν καί στην προκειμένη περίπτωση. Ἐφόσον ὑπάρχουν σήμερα ἀσθένειες ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ψυχολογία, ποὺ ἔχουν σχέση μὲ αὐτές τίς ψυχολογικές ἔρευνες, καὶ ἐφόσον ἔχουμε τα δεδομένα αὐτῶν τῶν ἐρευνῶν, ἔχουμε τα δεδομένα, αὐτῶν, ἄς πῶ ἔτσι, τῶν ἀνακαλύψεων, γιατί νὰ μὴν τα χρησιμοποιήσουμε; Δὲν ἐπιτρέπεται ὅλα αὐτά να τα σβήσουμε με μια μονοκοντυλιά καί να ποῦμε: «Ἐμεῖς δὲν τὰ δεχόμαστε». Θὰ τὰ δεχθούμε. Με μόνη τη διαφορά ὅτι αὐτά θὰ τὰ δοῦμε μέσα στὸ πνεῦμα τῶν πατέρων, τῶν νηπτικῶν κυρίως πατέρων, οἱ ὁποῖοι πάρα πολύ μᾶς βοηθοῦν σ' αὐτὸν τὸν τομέα. Μὲ ἄλλον τρόπο βέβαια οἱ πατέρες τὰ εἶδαν αὐτὰ τὰ θέματα, τα κατάλαβαν, τὰ ἀντιμετώπισαν, καὶ τελικά τα νίκησαν, τὰ ξεπέρασαν καὶ ἁγίασαν.

Σήμερα ἔρχεται ἡ ἐπιστήμη καὶ τὰ ἀνακαλύπτει ὅλα αὐτά κατά ἕναν ἄλλο τρόπο. Αλλά το κακό τῆς ἐπιστήμης εἶναι ὅτι τὰ βλέπει ξερά-ξερά ἐπιστημονικά, καί τελικά, ἀντὶ οἱ εἰδικοί αὐτοί ἐπιστήμονες μόνο να βοηθοῦν τοὺς ἀνθρώπους πού καταφεύγουν σ' αὐτούς, ὄχι λίγες φορές –ἀπ᾿ ὅ,τι ξέρω· ἔχω κάποια πείρα πάνω σ' αὐτά- τους κάνουν χειρότερα.

Ἐνῶ, ὅταν αὐτὰ τὰ χρησιμοποιήσει κανείς μέσα στὸ πνεῦμα τοῦ Χριστοῦ, μέσα στο πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου, μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῶν πατέρων, εἶναι χρήσιμα καὶ μᾶς βοηθοῦν πάρα πολύ. Διότι αὐτά καθ' ἑαυτά εἶναι ἀλήθειες.

Με σκοπό να ζήσουμε ἀληθινά

Θέλω μὲ ὅλα αὐτά νὰ πῶ, ἀδελφοί μου, ὅτι, βοηθούμενοι ἀπό τά δεδομένα τῆς ψυχολογίας, βοηθούμενοι καὶ ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν πατέρων, θὰ κά-νουμε μια προσπάθεια να μποῦμε λίγο βαθύτερα μέσα μας, γιὰ νὰ γνωρίσουμε τὸν ἑαυτό μας. Θα προσ-παθήσουμε να κάνουμε ἕνα μακροβούτι μέσα μας.

Καὶ ξέρετε; Θα γλιτώσουμε ἀπὸ πάρα πολλά άσχημα πράγματα. Ἂν δηλαδή ὁ Θεός μᾶς βοηθήσει καὶ τὰ πιάσουμε τα «ψαράκια» αὐτά, που χορεύουν ἐκεῖ μέσα μας καὶ μᾶς κάνουν τόσο κακό, θα γλιτώσουμε ἀπό πάρα πολλά παθήματα. Καί πιὸ ἄνετη θὰ εἶναι ἡ ζωή μας, πιὸ ἐλεύθερη, καί ὅσοι ἀληθινά θέλουμε να ζήσουμε πνευματικά, θα μπορέσουμε ὄντως να ζήσουμε. Διότι πρέπει να τὸ πῶ καὶ αὐτὸ ἕνας ποὺ ἔχει μπερδέματα μέσα του, ποὺ ἔχει μπλοκαριστεί ἐσωτερικά ἀπὸ κάτι τέτοια πράγματα, δὲν μπορεῖ νὰ ζήσει πνευματικά. Βέβαια, δέν θα χαθεί. Εάν κάνει κουράγιο, ξάν κάνει ὑπομονή και πεῖ: «Τὰ ἔχω αὐτά. Τι να κάνω; Ἀφοῦ δὲν βρίσκω καμιά ἄκρη, ἐλπίζω στον Θεό ὅτι θὰ μὲ σώσει», καὶ φύγει μὲ αὐτὴ τὴν ὑπομονή καὶ μὲ αὐτὴ τὴν ἐλπίδα, θὰ τὸν σώσει ὁ Θεός μόνο που δεν θα μπορέσει να ζήσει την πνευματική πρόοδο ἀπὸ ἐδῶ. Ἀλλὰ μπορεῖ ἄραγε ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος νὰ ἔχει αὐτὴ τὴν ὑπομονή; Γιατί αὐτὰ εἶναι τέτοια που δημιουργοῦν τόσο σκοτάδι καὶ παρασέρνουν ἔτσι τὸν ἄνθρωπο, ὥστε δὲν τὸν ἀφήνουν νὰ ἐλπίσει στον Θεό, νὰ ἐμπιστευθεῖ στὸν Θεό, ὥστε νὰ ἡσυχάσει, νὰ εἰρηνεύσει, να γευθεῖ λίγο τη χάρη τοῦ Θεοῦ.

18-10-1970