Η Santa Allegria (Άγια Χαρά) είναι ίσως ο πιο ταιριαστός τίτλος για να περιγράψει το αγνό χριστουγεννιάτικο πνεύμα. Αυτή η επίσημη και εορταστική συνάντηση μεταξύ του ιερού και των δώρων, μεταξύ της Γέννησης και του γλεντιού, κάνει τα Χριστούγεννα και τις μακροχρόνιες συνέπειές τους μια χαρούμενη περίοδο, αν και μερικές φορές με μια βαρετή χροιά. Αλλά πολλοί άνθρωποι βιώνουν τα Χριστούγεννα με μια ιερή σχιζοφρένεια και, γιά όσο μέ αφορά, μια νότα χαρούμενης μελαγχολίας. Αυτό δεν είναι σημερινό, όχι μόνο ως ηλικιωμένο άτομο, αλλά συνέβαινε καί σάν νέος, και στη συνέχεια ως ώριμος ενήλικας. Τα Χριστούγεννα, πολλοί κόμποι γυρίζουν σπίτι για να κουρνιάσουν, συμπεριλαμβανομένων των κόμπων στο λαιμό.
Από πού προέρχεται αυτή η σχιζοφρένεια; Από μια άλυτη κατάσταση ζωής, από μια ασάφεια που σέρνουμε στις μέρες μας και που τα Χριστούγεννα εκδηλώνεται με διαφωτιστική σαφήνεια. Καταρχάς, τα Χριστούγεννα είναι μια οικογενειακή γιορτή και είναι αναπόφευκτο όλοι οι κόμποι που μας κάνουν να αγαπάμε και να υποφέρουμε για την οικογένειά μας να κορυφώνονται και να ενώνονται: η αγάπη τους αλλά και οι ελλείψεις τους, η παρουσία τους αλλά και οι απουσίες τους, η φροντίδα και η καλοσύνη τους αλλά και οι απογοητεύσεις και οι παρεξηγήσεις τους, η αφοσίωσή τους και οι προδοσίες τους, τα δώρα και τα βάρη τους. Τα Χριστούγεννα, όλα όσα μας συνδέουν με την οικογένειά μας γίνονται ορατά, σαν μια εξέταση, ένας έλεγχος, ένα είδος μαγνητικής τομογραφίας βαθιά στην ψυχή και το μυαλό μας, είτε συναισθηματικοί είτε καταναγκαστικοί, δεσμοί που επουλώνονται ή δεσμοί που ασφυκτιούν, δεσμοί αγάπης ή αλυσίδες. Οι πολλές ώρες που περνάμε μαζί, ανάμεσα σε διαλείμματα και ατελείωτα γεύματα, η αδράνεια της παρέας, σου φέρνουν πίσω, σαν μια ζωντανή σκηνή της γέννησης, μια διάσταση ξεχασμένη από καιρό, μια διάσταση στην οποία δεν είμαστε πλέον συνηθισμένοι. Ξαναανακαλύπτεις την οικογένεια στην πληρότητά της, οι οικογενειακές σχέσεις αναβιώνουν, ένας κύκλος μαζεύεται γύρω από την εστία. Μερικές φορές θέλεις να φύγεις από το χριστουγεννιάτικο σπίτι για να αναπνεύσεις, να επανασυνδεθείς με τον εαυτό σου, ακόμα και με τη μοναξιά και τα προβλήματά σου. Αλλά ξέρεις ήδη ότι μόλις τελειώσει αυτή η συλλογική συνεδρία που ονομάζεται χριστουγεννιάτικες διακοπές, την οποία ίσως περιμένεις εδώ και καιρό, θα νιώσεις νοσταλγία. Πριν, στην πραγματικότητα, ανυπομονούσες να ζήσεις αυτή την ατμόσφαιρα, ήθελες να ξαναζήσεις εκείνες τις αγαπημένες στιγμές, να δεις τους αγαπημένους σου επιτέλους χαλαρούς και ενωμένους γύρω από το τραπέζι. Αντίθετα, τώρα, καθώς το βιώνετε, ονειρεύεστε να ξεφύγετε από αυτό.
Έπειτα ομολογείς ότι νιώθεις αμφίβιο, ή μάλλον το αντίθετο: δεν νιώθεις άνετα ούτε μέσα ούτε έξω από αυτό το σύμπαν. Νιώθεις σαν ψάρι έξω από το νερό όταν είσαι έξω και σαν πουλί σε κλουβί όταν είσαι μέσα. Nec tecum nec sine te vivere possum, έλεγαν οι αρχαίοι: δεν μπορούμε να ζήσουμε ούτε με αυτά ούτε χωρίς αυτά. Τα Χριστούγεννα, αυτή η κατάσταση εκρήγνυται και νιώθεις σαν να είσαι χωρισμένος στα δύο.
Η ίδια σχιζοφρένεια αντικατοπτρίζεται στην υπερβολική κατανάλωση χριστουγεννιάτικων λιχουδιών, στην υπερβολική δόση δώρων, φωτιστικών, τελετουργιών και παιχνιδιών, φιλιών και ευχών. Όλα όσα μπορεί να σε ευχαριστούν καταλήγουν να σε χορταίνουν, να σε κουράζουν, να σε αηδιάζουν μέχρι αηδίας. Όλη η χριστουγεννιάτικη καλοσύνη μετατρέπεται σε απόρριψη και κατάρες, γίνεται αφόρητη, δύσπεπτη. Μερικές φορές νιώθεις σαν παχυντικό καπόνι και βλέπεις τη χριστουγεννιάτικη ζωή σου ως ένα πεπτικό σύστημα με τη μορφή ενός διαδρόμου που συνδέει την κουζίνα με το μπάνιο.
Αλλά η σχιζοφρένεια επηρεάζει επίσης τη θρησκευτική φύση της εορτής και έτσι γίνεται ιερή σχιζοφρένεια: συνειδητοποιείς ότι όπου αυξάνεται η ιερότητα, αυξάνεται και ο πειρασμός της βεβήλωσης. Ζεις σε μια αδύνατη κατάσταση, ανάμεσα στο αγγελικό και το κτηνώδες, ανάμεσα στο αρνί του Θεού και το διαβολικό κατσίκι, χωρίς δυνατότητα μεσολάβησης αλλά μόνο εναλλαγής· και συνειδητοποιείς ότι κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων διακοπών δείχνεις τον καλύτερο και τον χειρότερο εαυτό σου. Τα Χριστούγεννα, δεν γίνεσαι καλύτερος, αλλά γίνεσαι καλύτερος από κάθε άποψη: καλύτερος αλλά και πιο μισαλλόδοξος, πιο παχύς και πιο νωθρός, πιο πνευματικός και πιο υλιστικός, πιο στοργικός και πιο ευαίσθητος.
Τα Χριστούγεννα, νιώθουμε τη σχέση μας με τον Θεό πιο βαθιά, και όταν αυτή η σχέση δεν υπάρχει, νιώθουμε ακόμη πιο αποξενωμένοι από αυτήν: γι' αυτό τα Χριστούγεννα νιώθουμε πιο θρησκευόμενοι ή πιο αθεϊστές από ό,τι τις συνηθισμένες μέρες. Πράγματι, πολλοί αισθάνονται πιο θρησκευόμενοι και πιο αθεϊστές ταυτόχρονα. Η σχιζοφρένεια γίνεται πιο εμφανής επειδή ο Θεός γίνεται ξανά ορατός, ακόμη και σε μια σκηνή γέννησης, και πρέπει να αντιδράσουμε στην παρουσία ή την εμφάνισή του. Τα Χριστούγεννα είναι το σημείο συνάντησης μεταξύ της γοητείας και της απογοήτευσής μας.
Οι χριστουγεννιάτικες διακοπές είναι επίσης μια δοκιμασία για μια ζωή απελευθερωμένη από την αναγκαιότητα και την εργασία, στο έλεος της ελευθερίας και των υποχρεώσεων που, παραδόξως, προκύπτουν ακριβώς όταν είμαστε ελεύθεροι. Όσο μας σέρνει η συνηθισμένη ρουτίνα της ζωής, ξεφεύγουμε από το νόημα της ζωής και των ημερών μας, έχουμε πάρα πολλές δικαιολογίες, πάρα πολλές υποχρεώσεις, πάρα πολλά πράγματα να κάνουμε. Αλλά τα Χριστούγεννα είμαστε σε παύση, στριμωγμένοι μπροστά στον καθρέφτη, είμαστε πιο γυμνοί και ανυπεράσπιστοι μπροστά στη ζωή μας, την κατάστασή μας, τη μοναξιά μας και τις σχέσεις μας. Επομένως, πρέπει να ανταποκριθούμε και ακόμη και να αναλογιστούμε τι αντανακλούν οι καθρέφτες: το πέρασμα του χρόνου, τον κόσμο γύρω μας.
Συνεπώς, διαφωνώ με όσους επιμένουν ότι η πραγματική παραμονή Πρωτοχρονιάς είναι η 1η Σεπτεμβρίου, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές. Έχουν μια αποκλειστικά εργασιακή και βασισμένη στις καθημερινές άποψη για την ανθρώπινη κατάσταση. Αλλά όχι, είναι μεταξύ των Χριστουγέννων και του τέλους του έτους που το νόημα της ζωής ξεδιπλώνεται όπως οι τίτλοι τέλους, μαζί με τις ανοησίες της, τις αλήθειες και τις ματαιοδοξίες της, πιο γλυκές και πιο πικρές, ακόμη και τις ασυνέπειές της. Και τώρα, κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου, πρέπει να συγκεντρωθούμε, να κάνουμε απολογισμό και να κάνουμε απολογισμό ενόψει μιας παραμονής Πρωτοχρονιάς που μπορεί να είναι φανταστική και συμβατική, αλλά παρόλα αυτά είναι το σημείο εκκίνησης από το οποίο μπορούμε να ξεκινήσουμε ξανά. Να ξαναγεννηθούμε, να αναιρέσουμε ή να κάνουμε τα ίδια πράγματα όπως πάντα
Από πού προέρχεται αυτή η σχιζοφρένεια; Από μια άλυτη κατάσταση ζωής, από μια ασάφεια που σέρνουμε στις μέρες μας και που τα Χριστούγεννα εκδηλώνεται με διαφωτιστική σαφήνεια. Καταρχάς, τα Χριστούγεννα είναι μια οικογενειακή γιορτή και είναι αναπόφευκτο όλοι οι κόμποι που μας κάνουν να αγαπάμε και να υποφέρουμε για την οικογένειά μας να κορυφώνονται και να ενώνονται: η αγάπη τους αλλά και οι ελλείψεις τους, η παρουσία τους αλλά και οι απουσίες τους, η φροντίδα και η καλοσύνη τους αλλά και οι απογοητεύσεις και οι παρεξηγήσεις τους, η αφοσίωσή τους και οι προδοσίες τους, τα δώρα και τα βάρη τους. Τα Χριστούγεννα, όλα όσα μας συνδέουν με την οικογένειά μας γίνονται ορατά, σαν μια εξέταση, ένας έλεγχος, ένα είδος μαγνητικής τομογραφίας βαθιά στην ψυχή και το μυαλό μας, είτε συναισθηματικοί είτε καταναγκαστικοί, δεσμοί που επουλώνονται ή δεσμοί που ασφυκτιούν, δεσμοί αγάπης ή αλυσίδες. Οι πολλές ώρες που περνάμε μαζί, ανάμεσα σε διαλείμματα και ατελείωτα γεύματα, η αδράνεια της παρέας, σου φέρνουν πίσω, σαν μια ζωντανή σκηνή της γέννησης, μια διάσταση ξεχασμένη από καιρό, μια διάσταση στην οποία δεν είμαστε πλέον συνηθισμένοι. Ξαναανακαλύπτεις την οικογένεια στην πληρότητά της, οι οικογενειακές σχέσεις αναβιώνουν, ένας κύκλος μαζεύεται γύρω από την εστία. Μερικές φορές θέλεις να φύγεις από το χριστουγεννιάτικο σπίτι για να αναπνεύσεις, να επανασυνδεθείς με τον εαυτό σου, ακόμα και με τη μοναξιά και τα προβλήματά σου. Αλλά ξέρεις ήδη ότι μόλις τελειώσει αυτή η συλλογική συνεδρία που ονομάζεται χριστουγεννιάτικες διακοπές, την οποία ίσως περιμένεις εδώ και καιρό, θα νιώσεις νοσταλγία. Πριν, στην πραγματικότητα, ανυπομονούσες να ζήσεις αυτή την ατμόσφαιρα, ήθελες να ξαναζήσεις εκείνες τις αγαπημένες στιγμές, να δεις τους αγαπημένους σου επιτέλους χαλαρούς και ενωμένους γύρω από το τραπέζι. Αντίθετα, τώρα, καθώς το βιώνετε, ονειρεύεστε να ξεφύγετε από αυτό.
Έπειτα ομολογείς ότι νιώθεις αμφίβιο, ή μάλλον το αντίθετο: δεν νιώθεις άνετα ούτε μέσα ούτε έξω από αυτό το σύμπαν. Νιώθεις σαν ψάρι έξω από το νερό όταν είσαι έξω και σαν πουλί σε κλουβί όταν είσαι μέσα. Nec tecum nec sine te vivere possum, έλεγαν οι αρχαίοι: δεν μπορούμε να ζήσουμε ούτε με αυτά ούτε χωρίς αυτά. Τα Χριστούγεννα, αυτή η κατάσταση εκρήγνυται και νιώθεις σαν να είσαι χωρισμένος στα δύο.
Η ίδια σχιζοφρένεια αντικατοπτρίζεται στην υπερβολική κατανάλωση χριστουγεννιάτικων λιχουδιών, στην υπερβολική δόση δώρων, φωτιστικών, τελετουργιών και παιχνιδιών, φιλιών και ευχών. Όλα όσα μπορεί να σε ευχαριστούν καταλήγουν να σε χορταίνουν, να σε κουράζουν, να σε αηδιάζουν μέχρι αηδίας. Όλη η χριστουγεννιάτικη καλοσύνη μετατρέπεται σε απόρριψη και κατάρες, γίνεται αφόρητη, δύσπεπτη. Μερικές φορές νιώθεις σαν παχυντικό καπόνι και βλέπεις τη χριστουγεννιάτικη ζωή σου ως ένα πεπτικό σύστημα με τη μορφή ενός διαδρόμου που συνδέει την κουζίνα με το μπάνιο.
Αλλά η σχιζοφρένεια επηρεάζει επίσης τη θρησκευτική φύση της εορτής και έτσι γίνεται ιερή σχιζοφρένεια: συνειδητοποιείς ότι όπου αυξάνεται η ιερότητα, αυξάνεται και ο πειρασμός της βεβήλωσης. Ζεις σε μια αδύνατη κατάσταση, ανάμεσα στο αγγελικό και το κτηνώδες, ανάμεσα στο αρνί του Θεού και το διαβολικό κατσίκι, χωρίς δυνατότητα μεσολάβησης αλλά μόνο εναλλαγής· και συνειδητοποιείς ότι κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων διακοπών δείχνεις τον καλύτερο και τον χειρότερο εαυτό σου. Τα Χριστούγεννα, δεν γίνεσαι καλύτερος, αλλά γίνεσαι καλύτερος από κάθε άποψη: καλύτερος αλλά και πιο μισαλλόδοξος, πιο παχύς και πιο νωθρός, πιο πνευματικός και πιο υλιστικός, πιο στοργικός και πιο ευαίσθητος.
Τα Χριστούγεννα, νιώθουμε τη σχέση μας με τον Θεό πιο βαθιά, και όταν αυτή η σχέση δεν υπάρχει, νιώθουμε ακόμη πιο αποξενωμένοι από αυτήν: γι' αυτό τα Χριστούγεννα νιώθουμε πιο θρησκευόμενοι ή πιο αθεϊστές από ό,τι τις συνηθισμένες μέρες. Πράγματι, πολλοί αισθάνονται πιο θρησκευόμενοι και πιο αθεϊστές ταυτόχρονα. Η σχιζοφρένεια γίνεται πιο εμφανής επειδή ο Θεός γίνεται ξανά ορατός, ακόμη και σε μια σκηνή γέννησης, και πρέπει να αντιδράσουμε στην παρουσία ή την εμφάνισή του. Τα Χριστούγεννα είναι το σημείο συνάντησης μεταξύ της γοητείας και της απογοήτευσής μας.
Οι χριστουγεννιάτικες διακοπές είναι επίσης μια δοκιμασία για μια ζωή απελευθερωμένη από την αναγκαιότητα και την εργασία, στο έλεος της ελευθερίας και των υποχρεώσεων που, παραδόξως, προκύπτουν ακριβώς όταν είμαστε ελεύθεροι. Όσο μας σέρνει η συνηθισμένη ρουτίνα της ζωής, ξεφεύγουμε από το νόημα της ζωής και των ημερών μας, έχουμε πάρα πολλές δικαιολογίες, πάρα πολλές υποχρεώσεις, πάρα πολλά πράγματα να κάνουμε. Αλλά τα Χριστούγεννα είμαστε σε παύση, στριμωγμένοι μπροστά στον καθρέφτη, είμαστε πιο γυμνοί και ανυπεράσπιστοι μπροστά στη ζωή μας, την κατάστασή μας, τη μοναξιά μας και τις σχέσεις μας. Επομένως, πρέπει να ανταποκριθούμε και ακόμη και να αναλογιστούμε τι αντανακλούν οι καθρέφτες: το πέρασμα του χρόνου, τον κόσμο γύρω μας.
Συνεπώς, διαφωνώ με όσους επιμένουν ότι η πραγματική παραμονή Πρωτοχρονιάς είναι η 1η Σεπτεμβρίου, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές. Έχουν μια αποκλειστικά εργασιακή και βασισμένη στις καθημερινές άποψη για την ανθρώπινη κατάσταση. Αλλά όχι, είναι μεταξύ των Χριστουγέννων και του τέλους του έτους που το νόημα της ζωής ξεδιπλώνεται όπως οι τίτλοι τέλους, μαζί με τις ανοησίες της, τις αλήθειες και τις ματαιοδοξίες της, πιο γλυκές και πιο πικρές, ακόμη και τις ασυνέπειές της. Και τώρα, κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου, πρέπει να συγκεντρωθούμε, να κάνουμε απολογισμό και να κάνουμε απολογισμό ενόψει μιας παραμονής Πρωτοχρονιάς που μπορεί να είναι φανταστική και συμβατική, αλλά παρόλα αυτά είναι το σημείο εκκίνησης από το οποίο μπορούμε να ξεκινήσουμε ξανά. Να ξαναγεννηθούμε, να αναιρέσουμε ή να κάνουμε τα ίδια πράγματα όπως πάντα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου