Δημήτριος Αγάδης: Ο Ερντογάν δεν θα φύγει με εκλογές- Καταστολή αντιδράσεων & εξουσία στον γιό του

Στην συζήτησή μας (21-03-2025) ο γνωστός δημοσιογράφος και γνώστης της τουρκικής πολιτικής σχολιάζει και μεταφέρει πληροφορίες από τα εν εξελίξει γεγονότα στην Τουρκία, όπου την σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου ακολούθησαν ταραχές σε πολλές πόλεις οι οποίες συνεχίζονται. 

Ο συνομιλητής μας κάνει μία σύντομη αναδρομή της διολίσθησης της Τουρκίας στο σημερινό κεντροασιατικού τύπου ημιδικτατορικό καθεστώς και εκτιμά ότι ο Ερντογάν δεν πρόκειται να παραδώσει την εξουσία με εκλογές ή ομαλό τρόπο.

 Θα καταστείλει τις αντιδράσεις και εφόσον δεν ανατραπεί θα παραδώσει στον υιό του, όπως συμβαίνει στα κεντροασιατικά καθεστώτα.

Δημήτριος Αγάδης: Ο Ερντογάν δεν θα φύγει με εκλογές- Καταστολή αντιδράσεων & εξουσία στον γιό του

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ! (3)

  Συνέχεια από:Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2025

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ! 

Του Giovanni Reale.

         

4. Η δομή τής ψυχής και η μεταφορά τού ιπτάμενου άρματος με την οποία ο Πλάτων εκφράζει τήν φύση της!

         

Όπως είναι γνωστό, η παραδειγματική εικόνα που παρουσιάζει ο Πλάτων για την ψυχή, είναι εκείνη τού ιπτάμενου άρματος, το οποίο σέρνουν δύο άλογα (ένα λευκό και ένα μαύρο) και το οποίο οδηγείται απο έναν ηνίοχο. Το άρμα στο σύνολό του είναι η ψυχή, ο ηνίοχος είναι η λογική, το μαύρο άλογο είναι το φιλήδονο μέρος, ενώ το λευκό είναι η θυμώδης οργίλη πλευρά.

          Γενικώς πιστεύεται ότι στην Πολιτεία ο Πλάτων παρουσίασε την λεπτομερέστερη εξήγηση τής δομής τής ψυχής και σ'αυτή γίνεται αναφορά ώς επί το πλείστον, για να γίνουν κατανοητά επίσης και όσα λέει ο Πλάτων στον Φαίδρο.

          Όμως και στην πολιτεία ο Πλάτων προχωρά με ανάλογο τρόπο και παρουσιάζει το τριμερές τής ψυχής με τον ίδιο μειωτικό τρόπο, δηλαδή χωρίς να εισέρχεται στην καρδιά τού προβλήματος τής φύσεως τής ψυχής και μάλιστα το λέει καθαρά:

          Γλαύκων, λογάριασε, ότι κατά την κρίση μου, με την μέθοδο πού χρησιμοποιούμε τώρα στον συλλογισμό δέν θα κατορθώσουμε ποτέ μας να συλλάβουμε το αντικείμενο τής έρευνας με τρόπο ακριβή. Η οδός η οποία θα έπρεπε να οδηγήσει σ'αυτό θα ήταν πολύ πιό μακρά και πιό δύσκολη. Ίσως κατορθώσουμε να συλλάβουμε το αντικείμενό μας μόνον αναλόγως τών προυποθέσεών μας καί τών προ-τάσεών μας (αλλά γάρ μακροτέρα και πλείων οδός η επί τούτου άγουσα-ίσως μέντοι των γε προειρημένων τε και προεσκεμμένων αξίως (IV, 435 C 9-D5).

          Μάλιστα δέ στο δέκατο βιβλίο λέει περισσότερα, δηλαδή ότι για να παρουσιάσει την ψυχή στην ουσία της, θα έπρεπε να την υπολογίσει ελεύθερη απο το σώμα και ότι στην διάρκεια τών έργων του παρουσιάστηκε μόνον στις μορφές που προσλαμβάνει στην συνάφειά της με το σώμα! Στην Πολιτεία Χ, 611 Β9-C 7, ο Πλάτων εκφράζει γι'άλλη μιά φορά την ίδια έννοια η οποία διαβάζεται στον Φαίδρο: "Έτσι λοιπόν, στήν αποδοχή τής αθανασίας τής ψυχής μάς υποχρεώνει η συζήτησή μας όπως επίσης και άλλα επιχειρήματα. Αλλά για να γνωρίσουμε ποιά είναι η αλήθεια (οίον δ'εστίν τη αληθεία) δέν πρέπει να την εξετάσουμε, όπως κάνουμε τώρα, όταν είναι μολυσμένη απο τήν κοινωνία της με το σώμα και απο άλλα πάθη, αλλά όταν είναι εντελώς κεκαθαρμένη (αλλ'οιόν έστιν καθαρόν γιγνόμενον). Τότε ακριβώς μελετάται με μεγαλύτερη ακρίβεια μέσω τής νοήσεως, διότι σ'αυτές τις συνθήκες θα την βρούμε πολύ πιό ωραία και θα μπορέσουμε να δούμε ακριβώς τούς  χαρακτήρες τής αδικίας και τής δικαιοσύνης και όλα όσα συζητήσαμε. Αντιθέτως στην παρούσα κατάσταση τής έρευνας, είπαμε το αληθές μόνον γι'αυτό που μας φαίνεται στο παρόν (νύν δε είπομεν μέν αληθή περί αυτού οίον εν τω παρόντι φαίνεται)".[ τό διάσημο Dasein  τού Χάιντεγκερ]

          Και αφού παρομοίασε τήν ψυχή στο σώμα, με τον θαλάσσιο Γλαύκο, καλυμμένο με κρούστα η οποία τόν καθιστά αόρατο ώς πρός την πραγματικότητά του (Πολιτεία Χ, 611C-D, διευκρινίζει:

          Νά λοιπόν που και τήν ψυχή τήν βλέπουμε σ'αυτές τις συνθήκες, καλυμμένη με την κρούστα άπειρων κακών. (Πολιτεία Χ, 611 D 6-7).

         " Μόνον τότε (θεωρημένη εις εαυτή και καθαυτή, ελεύθερη απο τα δεσμά της με το  σώμα) κάποιος θα μπορούσε επιτέλους να δεί τήν ουσία της (και τοτ'αν τις ίδοι αυτής την αληθή φύσιν) εάν είναι πολλαπλή ή απλή, και πώς είναι και ποιούς χαρακτήρες διαθέτει και πράγματι, κατά την κρίση μου, για την ώρα έχουμε περιοριστεί στην ανάπτυξη μιας κατάλληλης εξέτασης τών συνθηκών και τών μορφών που λαμβάνει η ψυχή στην ανθρώπινη ζωή (τα εν τω ανθρωπίνω βίω πάθη τε και είδη) Πολιτεία Χ 612 Α-36!

          Επομένως για να εξηγήσουμε ποιά είναι η φύσις τής ψυχής θα έπρεπε να διατρέξουμε έναν μεγαλύτερο δρόμο απο αυτόν που ακολουθήσαμε, θεωρώντας την ενωμένη με το σώμα. Μόνον στον Τίμαιο ο Πλάτων διατρέχει αυτόν τον μεγαλύτερο δρόμο, και παρουσιάζει οντολογικές εμβαθύνσεις αρκετά προχωρημένες και ώς επί το πλείστον αποκαλυπτικές, παρότι δέν φτάνουν στο έσχατο τέλος!

         
 5. Η σύντομη και η μακρά οδός για την εξήγηση τής φύσεως τής ψυχής.

         
 Επειδή πρόκειται για μία θεματική τόσο σύνθετη, θα ακολουθήσουμε με συντομία, συνθετικά, τόσο την σύντομη όσο και την μακρά, προσπαθώντας να συλλάβουμε τα διασταυρούμενα μηνύματα με τα οποία τις συνδέει ο Πλάτων, και τους τρόπους με τους οποίους αλληλοδιακρίνονται.

          Μέσω μίας προσεκτικής ψυχολογικής αναλύσεως τών ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ο Πλάτων στην Πολιτεία σιγουρεύει ότι αυτές δέν μπορούν να προέλθουν όλες απο την ίδια ιδιότητα τής ψυχής, αλλά απο τρείς διαφορετικές:

          Αυτή είναι η αληθινή δυσκολία: να δούμε εάν κάνουμε κάθε ξεχωριστή πράξη ανατρέχοντας στην ίδια ιδιότητα ή μήπως δεδομένου ότι οι ιδιότητες είναι τρείς, μία φορά ανατρέχοντας στην μία, μία φορά στην άλλη. Πρόκειται δηλαδή να ανακαλύψουμε, εάν εμείς με ένα μέρος τής ψυχής μας μαθαίνουμε (μανθάνομεν) με μία άλλη ενθυμούμεθα και με μία άλλη ακόμη επιθυμούμε τις ηδονές τής τροφής, τής ερωτικής πράξης και άλλες που συγγενεύουν μ'αυτές. Η μήπως εάν καθεμία απο αυτές τις ενέργειες, όταν μας έχει γοητεύσει, την πραγματοποιούμε με την βοήθεια ολοκλήρου τής ψυχής. Να λοιπόν τα πράγματα που είναι δύσκολο να εξακριβώσουμε εάν θέλουμε να είμαστε στο ύψος τής συζητήσεώς μας (Πολιτεία IV, 436 A8-B3).

          Ο Λόγος στον οποίο βασίζεται ο Πλάτων για να αιτιολογήσει αυτή την τριπλή διάκριση είναι η αρχή τής μή-αντιφάσεως σε μία απο τις πρώτες και πιό διαυγείς διατυπώσεις: εάν δέν δεχθούμε διαφορετικά μέρη τής ψυχής, τότε θα έπρεπε να δεχθούμε ότι μία και η αυτή ιδιότητα μπορεί να κάνει συγχρόνως αντίθετα πράγματα στο ίδιο μέρος κάτω απο την ίδια άποψη. Στην Πολιτεία, αμέσως μετά το παραπάνω κείμενο λέγεται : (IV, 436 B5-C1).

          Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ορίσουμε αυτή την ιδιότητα για να δούμε εάν πρόκειται για μία μοναδική ή εάν είναι διαφορετικές...Είναι προφανές ότι το ίδιο μέρος δέν θα μπορέσει ποτέ να υποστεί (να πάθει) ή να παράγει αντίθετα συμπτώματα, με τον ίδιο τρόπο και σε σχέση με το ίδιο αντικείμενο (δήλον ότι ταυτόν ταναντία ποιείν ή πάσχειν κατά ταυτόν γε και πρός ταυτόν ούκ εθελήσει άμα). Γι'αυτόν τον λόγο, εάν εμείς σε κάποια απο αυτά θα επαληθεύαμε μία τέτοια κατάσταση, θα αναγκαστούμε να συμπεράνουμε ότι δέν παίζει πάντοτε η ίδια ιδιότης, αλλά περισσότερες απο μία!

          Και αφού εξετάσει διαφορετικές και αντιφατικές ενέργειες, παθητικές και ενεργητικές, της ψυχής τού ανθρώπου, ο Πλάτων λέει:

          Συμπεραίνοντας, κανένα απο αυτά τα παραδείγματα δεν πρέπει να τα προσλάβουμε με προχειρότητα και ακόμη λιγότερο να πεισθούμε ότι μία ταυτόσημη πραγματικότης μπορεί να παραμείνει ο εαυτός της, και ταυτοχρόνως να πάθει (υποστεί) ή να είναι ή να κάνει πράγματα αντίθετα στο ίδιο μέρος της και ως πρός την ίδια άποψη! (ώς ποτέ τι αν το αυτό όν άμα κατά το αυτό πρός το αυτό τουναντία πάθοι ή και είη ή και ποιήσειεν) Πολιτεία IV, 436 E 8-437 A2).

          Επομένως λοιπόν οι αντίθετες παρορμήσεις οι οποίες ενεργούν σε μας δέν μπορούν να εξηγηθούν παρά μόνον στην βάση διαφορετικών ιδιοτήτων στις οποίες αντιστοιχούν και απο τις οποίες προέρχονται.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος. 

ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (60)

Συνέχεια από Τετάρτη, 5 Μαρτίου 2025 

HANS JONAS - TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK - ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

10. ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ:
O ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ.

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΡΕΥΜΑ

Ε. Το επιχείρημά μου ύστερα απ’ όλ’ αυτά, είναι πολύ απλό: Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα το «σύνορο» μεταξύ ζωής και θανάτου, και δεν είναι (βέβαια…) δυνατόν να αντικαταστήση ένας ορισμός τη γνώση. Δεν είναι αβάσιμη λοιπόν η «υποψία», ότι η τεχνητά υποστηριζόμενη κατάσταση του κωματοειδούς ασθενούς αποτελεί μιαν «υπολειπόμενη» έστω ακόμα κατάσταση ζωής (όπως εθεωρείτο εξάλλου γενικά ιατρικώς μέχρι πρότινος). Υφίσταται άρα βασικός λόγος να αμφιβάλλουμε για το ότι ο ασθενής που αναπνέει έχει, ακόμα κι αν δεν λειτουργή ο εγκέφαλός του, «ήδη πεθάνει». Καθώς βρισκόμαστε λοιπόν σ’ αυτήν τη θέση μιας αναπότρεπτης άγνοιας και μιας συνετούς αμφιβολίας, η μόνη σωστή μέχρι τέλους επιλογή μας παραμένει να προσανατολιζόμαστε προς την πλευρά μιας «υπολογιζόμενης» έστω ζωής. Από αυτό συνάγεται και το ότι επεμβάσεις, όπως αυτές που περιέγραψα, πρέπει να υπολογίζονται και να τις σεβόμαστε όπως και τις ζωοεκτομές, τα «πειράματα σε άλογα ζώα», και δεν επιτρέπεται να συντελούνται υπό οιεσδήποτε συνθήκες σ’ ένα ανθρώπινο σώμα, το οποίο και βρίσκεται σε μια τέτοιαν «ασαφή» ή έστω «προοιμιακή τού θανάτου» κατάσταση. Κι ένας ορισμός, ο οποίος επιτρέπει τέτοιες επεμβάσεις, χαρακτηρίζοντάς τες ως «αναμφισβήτητες», κάτι το καθεαυτό ασαφές στην καλύτερη περίπτωση, πρέπει να απορριφθή. Χωρίς να είναι ωστόσο αρκετή μια τέτοια απόρριψη στη θεωρητική αντιπαράθεση. Γιατί μπορούμε με βεβαιότητα να προβλέψουμε ότι, υπό την πίεση των – πραγματικών εξάλλου και άκρως υπολογίσιμων – ιατρικών «ενδιαφερόντων», η γενική «άδεια», την οποία και παρέχει η θεωρία (μέσω τού καινούργιου αυτού ορισμού…), δεν θα μπορή επ’ ουδενί να αντιμετωπισθή στην πράξη, απ’ τη στιγμή που θα αναγνωρισθή μάλιστα «δημόσια» και «νόμιμα» αυτός ο ορισμός. Πρέπει να εμποδίσουμε λοιπόν με όλες μας τις δυνάμεις, το να φτάσουμε (σύντομα…) σ’ ένα τέτοιο σημείο. Είναι και το μοναδικό άλλωστε πράγμα στο οποίο μπορούμε ακόμα να αντισταθούμε. Γιατί όταν θα ανοίξη ο δρόμος προς τις πρακτικές συνέπειες, θα είναι πλέον πολύ αργά. Πρόκειται για μια σαφή δηλ. περίπτωση «αντίστασης κατά τής αρχής» (“principiis obsta”).

Η έως τώρα συζήτηση παρέμεινε ωστόσο εντελώς, στο επίπεδο, του «κοινού νου» και της συνήθους λογικής. Ας προσθέσουμε λοιπόν τώρα, θεωρητικά, και δυό ακόμη φιλοσοφικές παρατηρήσεις.

1. Πίσω κι απ’ τον προτεινόμενο ορισμό, με την ολοφάνερα πραγματιστική αιτιολόγησή του, βλέπω και διακρίνω μια παράξενη επαναφορά – τη φυσιοκρατική, ας πούμε, αναγέννηση – του παλαιού δυαλισμού σώματος και ψυχής, με την καινούργια μορφή ενός δυαλισμού σώματος και εγκεφάλου. Ο οποίος και θεωρεί, κατά μιαν ορισμένη αναλογία προς τον προηγούμενο, «μεταφυσικό» δυαλισμό, ότι το αληθινό ανθρώπινο «πρόσωπο» βρίσκεται στον εγκέφαλο (ή «εκπροσωπείται» απ’ αυτόν), κι ότι ολόκληρο το υπόλοιπο σώμα υφίσταται ως ένα χρήσιμο και μόνο εργαλείο σε σχέση μ’ αυτόν. Όταν άρα πεθαίνη ο εγκέφαλος, είναι σαν να έχη «φύγει» η ψυχή: αυτό που απομένει δεν αποτελεί παρά τα «θνητά κατάλοιπα». Κανείς δεν θα αρνηθή βέβαια, ότι η εγκεφαλική «άποψη» ή λειτουργία είναι κρίσιμη για την ανθρώπινη ποιότητα ζωής τού οργανισμού που ονομάζεται «άνθρωπος». Αυτό ακριβώς αναγνωρίζει και η δική μου θέση και τοποθέτηση, συστήνοντας να μην αναστέλλεται (με διαρκή μηχανικά μέσα…) ο φυσιολογικά επακόλουθος θάνατος (και…) του υπόλοιπου οργανισμού, όταν υπάρξη μια μη αναστρέψιμη και απόλυτη απώλεια της εγκεφαλικής δραστηριότητας (( Πότε όμως φεύγει πραγματικά η ψυχή; … )) . Πρόκειται όμως επίσης για μιαν υπερβολή τής εγκεφαλικής «όψεως» ή πλευράς, όπως ήταν εξάλλου και η «άποψη» περί «συνειδητής ψυχής», το να απαρνηθούμε στο υπόλοιπο, πέραν τού εγκεφάλου σώμα, την ουσιαστική του συμμετοχή στην ταυτότητα ενός «προσώπου». Γιατί το κάθε συγκεκριμένο σώμα είναι τόσο «μοναδικά» το σώμα αυτού και κανενός άλλου εγκεφάλου, όπως είναι και ο εγκέφαλος «μοναδικά» εγκέφαλος αυτού και κανενός άλλου σώματος. (Όπως ίσχυε εξάλλου πάντα και για τη σχέση τής ασώματης ψυχής προς το «δικό της» σώμα.) Αυτό που βρίσκεται δηλ. υπό τον κεντρικό έλεγχο του εγκεφάλου, ολόκληρο δηλ. το σώμα, είναι τόσο ατομικό, τόσο πολύ «εγώ ο ίδιος», κι ανήκει τόσο μοναδικά στην ταυτότητά μου (Ας σκεφτούμε τα δακτυλικά αποτυπώματα! Την ανοσολογική αντίδραση!), είναι τόσο αναντικατάστατο, όσο και ο ίδιος ο (ελεγχόμενος αντίστροφα και κατ’ αμοιβαιότητα απ’ το συγκεκριμένο σώμα) εγκέφαλος. Η ταυτότητά μου είναι δηλ. μια ταυτότητα ολόκληρου του παντελώς ατομικού οργανισμού, έστω κι αν οι ανώτερες λειτουργίες τής προσωπικής ύπαρξης εδράζονται στον εγκέφαλο! Πώς θα μπορούσε να αγαπήση αλλιώς ένας άντρας μια γυναίκα, κι όχι μόνο τον εγκέφαλό της; Πώς θα μπορούσαμε να «χανόμαστε» αλλιώς στη θέα ενός συγκεκριμένου προσώπου; Να μας συγκινή το θαύμα μιας μορφής; Είναι πράγματι το πρόσωπο και η μορφή αυτού τού συγκεκριμένου προσώπου, και κανενός άλλου επάνω στη γη. Γι’ αυτό και λέμε πως, όσο ένα κωματοειδές σώμα εξακολουθεί – ακόμα και με «τεχνητή» υποστήριξη – να αναπνέη, να πάλλει και να χτυπά η καρδιά του και να είναι καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπο οργανικά ενεργό, πρέπει να θεωρείται ως μια συνέχιση του ίδιου του υποκειμένου, που αγάπησε και αγαπήθηκε, και δικαιούται ως τέτοιο την απαραβίαστη εκείνην ιερότητα, που παρέχει σ’ ένα τέτοιο υποκείμενο τόσο το ανθρώπινο όσο και το θεϊκό δίκαιο. Και είναι αυτή η ιερότητα που επιτάσσει, να μη χρησιμοποιηθή (ποτέ…) αυτό το σώμα, ως ένα απλό «μέσο».

2. Η δεύτερή μου παρατήρηση αφορά στην ηθική τού καιρού μας, στο «ασθενές σημείο» τής σχέσης της προς τον θάνατο. Μια ασθενική άρνηση του «δικαιώματός» του, όταν έχη φτάσει η ώρα του, αναμιγνύεται με μια «ρωμαλέα» αποποίηση της (κάθε…) ευσέβειας, όταν έχη πλέον συντελεσθή. Η παπική «απόφαση» που αναφέραμε δεν φοβάται (ωστόσο…) να πη: Αφήστε τον ασθενή, υπό ορισμένες συνθήκες, να αναχωρήση· μιλά δηλ. μόνο για τον ασθενή, και όχι για οποιαδήποτε άλλα, εξωτερικά «συμφέροντα», της κοινωνίας, της ιατρικής κ.τ.λ. Η δειλία τής σύγχρονης, «κοσμικής» κοινωνίας, που υποχωρεί και τρομάζει μπροστά στον θάνατο ως το αναπόφευκτο κακό, χρειάζεται ταυτόχρονα την επιβεβαίωση (ή την επινόηση) ότι ο θάνατος έχει ήδη συντελεσθή, όταν πρέπη να το πάρη απόφαση (( Όλα συμβαίνουν «εξωτερικά»… )) . Και η υπευθυνότητα μιας «αξιακής» απόφασης αντικαθίσταται απ’ τον «μηχανισμό» μιας χωρίς αξίες συνήθειας. Τη στιγμή που οι νέοι «καθοριστές» τού θανάτου αποζητούν να αποφύγουν τον κάθε ενδοιασμό για τη διακοπή τού αναπνευστικού μηχανήματος, λέγοντας πως ο ασθενής «είναι ήδη νεκρός», έρχονται αντιμέτωποι και με μια σύγχρονη δειλία, που έχει λησμονήσει ότι και ο θάνατος μπορεί να διαθέτη τη δική του πραγματικότητα και «αξία» («αξιοπρέπεια»…), και πως ο άνθρωπος έχει ένα «δικαίωμα», στο να τον «αφήση κανείς να πεθάνη» . Τη στιγμή δηλ. που επιχειρούν να εξασφαλίσουν, μέσα απ’ αυτήν ακριβώς τη διατύπωση, μιαν ακόμα καλύτερη γνώση, ώστε να επιτρέπουν την αναστολή τού (κάθε βοηθητικού…) «μηχανήματος», και να «ωφελήσουν» έτσι, μη θέτοντας τεχνητά πλέον εμπόδια, το σώμα που «κατακρατείται» στο κατώφλι μεταξύ ζωής και θανάτου, (εξ)υπηρετούν ταυτόχρονα και τον κυρίαρχο πραγματισμό τής εποχής μας, που δεν επιτρέπει σε κανέναν «αρχαϊκό φόβο και τρόμο» να ανακόψη την πορεία μιας ολοένα επεκτεινόμενης «αυτοκρατορίας» άκρατου «πραγματισμού» και απεριόριστης «χρήσεως» και «καρπώσεως». Είναι «η λάμψη και η αθλιότητα» της εποχής μας που ενοικούν πράγματι σ’ αυτήν την ακατάσχετη «ορμή» (( Χωρίς κανέναν Θεό… )) .

( συνεχίζεται )

MICHAEL HAGNER – HOMO CEREBRALIS – Ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ (3)

 Συνέχεια από Σάββατο 1η Φεβρουαρίου 2025

MICHAEL HAGNER – HOMO CEREBRALIS – Ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
DER WANDEL VOM SEELENORGAN ZUM GEHIRN – Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ ΣΕ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

Ο Mendelssohn εισέρχεται αμέσως στο θέμα και ερμηνεύει εκείνη την αυθαίρετη «πράξη» (του εγκεφάλου στον Spalding) ως μια σωματική ενέργεια, με πνευματική αιτία. Γνωρίζει φυσικά, ότι υπάρχουν κάποιες «δυσκολίες» με την επενέργεια του άϋλου στο υλικό, το αφήνει όμως «προς το παρόν στην άκρη», θέλοντας να επικεντρωθή στις ίδιες τις εμπειρίες. Η σχέση αυτή (υλικού και αῢλου) «εξασκείται» με την προϊούσα επανάληψη της πράξης, και δεν χρειάζεται πλέον μια σαφής, οπωσδήποτε, συνείδησή της. Όπως συμβαίνει π.χ. με το διάβασμα, το οποίο είναι αρχικά μια αργή και συνειδητή διεργασία, μπορούμε όμως «να εξακολουθήσουμε να διαβάζουμε», καθώς αποκτάμε όλο και μεγαλύτερη ευχέρεια, «χωρίς σαφή συνείδηση (του πράγματος)». Η ψυχή έχει ωστόσο πολύ περισσότερες δυνατότητες, να πράττη δηλ. εντελώς διαφορετικά, ταυτόχρονα, πράγματα. Τη στιγμή που ο μουσικός παίζει χωρίς σαφή π.χ. συνείδηση το μουσικό του όργανο – και μπορεί να επιτελή εντελώς διαφορετικές, ενδεχομένως, κινήσεις με το ένα χέρι απ’ το άλλο –, μπορεί ταυτόχρονα να βαδίζη, να μιλά, ακόμα και να σκέφτεται κάτι εντελώς διαφορετικό. Αυτή η «πολυφωνία» μπορεί να παράγεται βέβαια απ’ τις (εσωτερικές, πολυφωνικές) «φούγκες», κι αυτό ταιριάζει με την ερμηνεία περί «αδιαθεσιών» τού ανώτατου επισκοπικού συμβούλου Spalding. Η εσωτερική (του) τάξη είχε περιέλθει, λόγω υπεραπασχόλησης και πολλαπλής διάσπασης σε κάθε είδους λόγο και γραφή, σε απόλυτη σύγχυση έτσι, ώστε η προσοχή (του) να αρχίση να «ταλαντεύεται» δεξιά κι αριστερά, «και να μην καθοδηγείται πλέον απ’ τη συνείδηση της ίδιας του της προαίρεσης». Εκείνη η συγγραφή τής απόδειξης είχε ξεχειλίσει, κατά τον Mendelssohn, το ποτήρι: η «ξένη» ιδέα (που του ερχόταν) κατανικούσε τη δική του, σκόπιμη πρόθεση και διέκοπτε «τη συνέχεια των οργανικών ωθήσεων». Το πεδίο τών σκέψεων παρέμενε βέβαια εν τάξει, τη στιγμή που οι ενεργητικές ιδέες «ανακατεύονταν» εντελώς· πρόκειται όμως για μιαν απλή και αμέριστη ψυχή που επιτελεί και τα δυό, και της οποίας μπορούν απλώς να ανασταλούν οι (όποιες) αυθαίρετες λειτουργίες.

Ο Mendelssohn μάς καλεί ωστόσο να σκεφτούμε, ότι ο Spalding είχε διαπράξει, στην πιεστική κατάσταση που βρέθηκε, ένα λάθος. Για να βρη έναν τόπο «αναπαύσεως», προσέφυγε σε θρησκευτικές θεωρήσεις, κάτι που μπορούσε να προκαλέση επικίνδυνες συνέπειες. Θα έπρεπε δηλ. να έχη αντιμετωπίσει «απευθείας» μάλλον τη δυσχερή του κατάσταση: «Μια ελεύθερη ματιά στην ανοιχτή φύση· μια ήσυχη θεώρηση στην ενεργητική ζωή ανθρώπων και ζώων· ένας σωματικός πόνος, ή κάθε άλλη εξωτερική αίσθηση κάποιας, οιασδήποτε ισχύος, λίγη τροφή ή ένα δροσιστικό ποτό, στα οποία θα μπορούσε να έχη (ενδεχομένως) προσφύγει, θα είχαν ίσως λειτουργήσει πιο θεραπευτικά». Εκεί που η ψυχή εκτίθεται αβοήθητη σε ήχους, έννοιες και προτάσεις, μπορεί να οδηγήση, στρεφόμενη κατ’ αρχάς προς τα έξω, την υποδοχή τών εξωτερικών ερεθισμάτων σε μια καινούργια τάξη, παρέχοντας «πολιτικά δικαιώματα» στις τυχαίες και ανεπιθύμητες σκέψεις. Να μην υποχωρήση δηλ. στον εαυτό της, αλλά να αποδεχθή, καλώς υπολογισμένα, αυτά που την παρενοχλούν. Είναι πάντως αδύνατον – και θα αποτελούσε μια κατάσταση ανίατης επιπλέον αναρχίας – να είχε διαχωριστή σε δυό μέρη, ένα «κανονικό» κι ένα «ακανόνιστο», ο εγκέφαλος του Spalding. «Η ψυχή εξουσιάζει αυτές τις διαφορετικές “προόδους” […]· επενεργεί η ίδια στη μια, και αφήνει, επιτρέπει στην άλλη να επενεργή κατά τα δικά της σχέδια. Γνωρίζει δε να τα εναρμονίζη όλα αυτά όπως τούς πολίτες μιας ευνομούμενης πόλης, να τα συνδέη σ’ ένα μοναδικό τρόπον τινά, ταξινομημένο άμορφο “σώμα” φωτός και σκιάς έτσι, ώστε το σύνολο να επενεργή σύμφωνα με τους βασικούς της σκοπούς».

Ο εγκέφαλος υπόκειται στην απεριόριστη κυριαρχία τής ψυχής, η οποία και προωθεί, μέσα απ’ το διακεκριμένο της όργανο, το «ψυχικό όργανο» (τον εγκέφαλο!), τις εντολές της στο υπόλοιπο σώμα. Τα εργαλεία τής ομιλίας και της γραφής είναι απ’ την πλευρά τους υποτασσόμενα και μη εντοπιζόμενα όργανα ή υπο-εργαλεία στον εγκέφαλο, τα οποία και εκτελούν συνήθως την εντολή, όπως το χέρι και το πόδι, περιερχόμενα (ωστόσο) στην περίπτωση μιας φυσιολογικής ταραχής εκτός ελέγχου, εγκαταλείποντας την υπηρεσία τους. Ανάμεσα στο Εγώ ως καθαρή πνευματικότητα και σ’ αυτά τα όργανα υφίσταται – από φυσιολογικής πλευράς – μια καθαρά σκόπιμη συνεργασία («συμμαχία», δεσμός), και καμμιά ισότιμη (φυσικά) συγγένεια. Όταν λοιπόν τα γράμματα δεν ακολουθούν τη συνηθισμένη τους σειρά, κι όταν απ’ τους «εξαμηνιαίους φόρους» προκύπτει ένας «αγιασμός τού στηθόδεσμου», κι όταν τα λόγια που εκφέρονται είναι διαφορετικά απ’ αυτά που ήθελε κανείς να πη, τότε όλ’ αυτά δεν έχουν σε τίποτα να κάνουν με την ψυχή, παρά μόνο με την «ισχυρογνωμοσύνη» (το «πείσμα»!) τών υποτασσομένων οργάνων· ή δεν πρόκειται – κατά τη θέση τού Mendelssohn – παρά για μιαν «αναταραχή τής ζωής», η οποία και πρέπει ακριβώς να τιθασευθή από (με) την κυριαρχία τής ψυχής. Και μπορούν έτσι να ενεργοποιηθούν, με τη μορφή μιας ηθικής πράξης, οι αρχές τού Διαφωτισμού. Το περίφημο ρητό τού Buffon: «Ο άνθρωπος είναι το στυλ του» (“Le style, c’ est l’ homme”) πραγματοποιείται στο σπουδαστήριο των βερολινέζων εργοστασιαρχών μετάξης. Η «τάξη» είναι ωστόσο, ήδη στα τέλη τού 18ου αιώνα, εύθραυστη, όπως φανερώνεται στις, ακούσιες ίσως, αμφιβολίες τού Johann Joachim Spalding: όποιος θέλει να μιλήση για τη «διάθεση», για το πώς διατίθεται η ψυχή, πρέπει να μιλήση για τον εγκέφαλο. Η «εποπτεύουσα λογική», που ήταν συστατική για την ανάπτυξη της ανθρωπολογίας και της επιστήμης τών ψυχικών εμπειριών τον 18ον αιώνα, ήταν (πια) ταυτόχρονα μια εποπτεύουσα λογική, που μπορούσε να εντοπισθή στα σωματικά χαρακτηριστικά.

Οι αλλαγές αυτές οδηγούσαν συχνά στο συμπέρασμα, ότι η σκέψη περί εντοπισμού (της ψυχής στο σώμα…) αποτελούσε την έκφραση ενός αναγωγισμού, απέναντι στον οποίον εγειρόταν συχνά-πυκνά μια αντι-εντοπιστική διαμαρτυρία. Τρεις ανταγωνιστικές έριδες γύρω απ’ την έρευνα του εγκεφάλου τέθηκαν έτσι σε μια συστηματική συνάρτηση: η συζήτηση για το «ψυχικό όργανο» του 18ου αιώνα· η διαμάχη περί ανεξαρτήτων oργάνων τού εγκεφαλικού φλοιού τον 19ον αιώνα· η διαμάχη για σαφώς προσδιορισμένες περιοχές στον εγκεφαλικό φλοιό τον όψιμο 19ον αιώνα· και μια τροποποιημένη τελικά συνέχιση της τελευταίας διαμάχης τον πρώιμο 20ον αιώνα, συνοδευόμενη από μια πρόσφατη «άνθιση» του ολισμού. Η ιστορική αντιπαράθεση ενός αναγωγικού εντοπισμού και ενός ολιστικού, δικαιότερου και καταλληλότερου για τον άνθρωπο αντι-εντοπισμού ξεκινά απ’ τις νευρολογικές συζητήσεις γύρω στο τέλος τής Δημοκρατίας τής Βαϊμάρης. Η μακροζωḯα ωστόσο αυτής τής αντιπαράθεσης «συσκοτίζει» κατά κάποιον τρόπο το ερώτημα, αν αυτές οι «έριδες» – αν υπήρξαν καν «έριδες» – μπορούν εν πάση περιπτώσει να συγκριθούν αναμεταξύ τους· σαν να ήταν η ιστορία τών διδασκαλιών περί ανθρώπου απ’ την εποχή τού Descartes ή του Gall ή του Δαρβίνου αποκλειστικά μια ιστορία του αναγωγισμού και της πολύπλευρης διαμαρτυρίας απέναντί του.

Θα ήθελα λοιπόν να αποσαφηνίσω τις δυσχέρειες που συνεπάγεται μια τέτοια «πόλωση», στο παράδειγμα της θέσης περί «πολιτογράφησης» (εντοπισμού και καταγραφής…) της πνευματικής ζωής. Η συνδεδεμένη με τον Gall μεταστροφή ερμηνεύτηκε με τέτοιον τρόπο, ώστε η ψυχολογική ανάλυση να ξεκινά, μέχρι και τον όψιμο 18ον αιώνα, από φιλοσοφικές κατηγορίες, οικειοποιούμενη έκτοτε τις κατηγορίες τής φυσιολογικής ανάλυσης. Κι αυτό δεν είναι λανθασμένο, μόνο που αναρωτιέται κανείς, συχνά πολύ γρήγορα, για την έννοια της «πολιτογράφησης»…

( συνεχίζεται )

John Meyendorff - Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (1)

 Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 

 John Meyendorff 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ από την πρωτότυπη γαλλική έκδοση

ΕΛ. ΜΑΪΝΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η πνευματική παράδοση των μοναχών της Ανατολής

- Ο αρχέγονος μοναχισμός

-  Ευάγριος ο Ποντικός (†399) και η καθαρή Προσευχή

- Ο Μακάριος και η μυστική ζωή της καρδιάς

- Η προσευχή του Ιησού

- Η διδασκαλία της θέωσης· Γρηγόριος ο Νύσσης και Μάξιμος ο Ομολογητής

- Συμεών ο Νέος Θεολόγος (917– 1927)

- Ο βυζαντινός Ησυχασμός στο ΙΓ΄ και ΙΔ΄ αιώνα

Γρηγόριος Παλαμάς. Ο Θεολόγος του Ησυχασμού

- Τα νεανικά χρόνια

- Η σύγκρουση με το Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο

- Η θεολογία του Ησυχασμού

- Ένας χριστιανικός υπαρξισμός

Ο Ησυχασμός μετά τον Παλαμά

- Στη Χριστιανική Ανατολή· από το ΙΔ΄ αιώνα ως τις μέρες μας

- Η ησυχαστική παράδοση στη Ρωσία

ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Oρθοδοξίας ὁ φωστήρ, Ἐκκλησίας τό στήριγμα και διδάσκαλε, τῶν μοναστῶν ἡ καλλονή, τῶν θεολόγων ὑπέρμαχος ἀπροσμάχητος, Γρηγόριε, θαυματουργέ, Θεσσαλονίκης τό καύχημα, κήρυξ τῆς χάριτος, ἱκέτευε διά παντός σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ύμνος αυτός στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά ψάλλεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στη λειτουργία της Δεύτερης εβδομάδας της Μεγάλης Σαρακοστής. Εξυμνεί αυτόν που κατόρθωσε να συνοψίσει, μερικές δεκαετίες πριν από την πτώση του Βυζαντίου, σε δογματική σύνθεση την αιωνόβια παράδοση του θεωρητικού μοναχικού βίου της χριστιανικής 'Ανατολής, που είναι γνωστός με το όνομα του «ησυχασμού».

Ο ησυχασμός είναι μοναχική κίνηση που οι ρίζες της ανεβαίνουν ως τους πατέρες της Ερήμου. Δεν μπορεί σίγουρα να προβάλει την απαίτηση πως αντιπροσωπεύει μόνος του την «ορθόδοξη μυστική» που γνώρισε και γνωρίζει ακόμη και σήμερα διαφορετικές μορφές. Ο Παλαμάς, ιδιαίτερα, μπορεί να παρουσιαστεί ως δάσκαλος «ορθόδοξης μυστικής» στο μέτρο που ξεπερνάει τα πλαίσια μιας πνευματικής σχολής και κάνει να ξαναζήσει στο έργο του η ίδια η ουσία του Χριστιανικού Μυστηρίου.

Στην Παλαμική εποχή, ο ανατολικός μοναχισμός είχε ήδη μακριά ιστορία. Οι μεγάλοι δάσκαλοι του είχαν κληροδοτήσει τεράστια φιλολογία. Είχε γνωρίσει τους πειρασμούς του. Διέθετε απεριόριστη δύναμη επιβολής πάνω στους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Ο Παλαμάς δέχτηκε ανεπιφύλακτα όλη αυτή την κατάκτηση του παρελθόντος. Ο ρόλος του έγκειται ωστόσο στο ότι ανέσυρε απ' το παρελθόν αυτό ένα μόνιμο δογματικό και πνευματικό στοιχείο. Κι αυτό το έκανε σε μια εποχή που είχε αρχίσει να πνέει στο Βυζάντιο το πνεύμα της Αναγέννησης και τη στιγμή που η χριστιανική Δύση υφίστατο έναν από τους πιο ριζικούς μετασχηματισμούς της ιστορίας της.

 Οι Μοντέρνοι Καιροί, παρασύροντας σε τελειωτική ερείπωση τόσες αξίες που είχε απολυτοποιήσει ο Μεσαίωνας, θα έφθαναν ως στο σημείο ν' αποσαθρώσουν την ουσία του Χριστιανισμού;

Η νέα πολιτεία, αφού κατόρθωσε να κατακτήσει την αυτονομία του ορθού λόγου και της δημιουργίας, θα παραχωρούσε θέση στην υπερφυσική ζωή, που ο Χριστός είχε προσφέρει ανεξάρτητα από όλα τα καθαρώς ανθρώπινα επιτεύγματα;

Το έργο του Παλαμά δίνει θετικές απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα. Να γιατί ο δογματικός θρίαμβός του στο Βυζάντιο του 14ου αιώνα θεωρήθηκε από την 'Ανατολική Εκκλησία όχι ως ο θρίαμβος μιάς ιδιαίτερης μυστικής, αλλά ως ο θρίαμβος της ίδιας της Ορθοδοξίας. Η εκκλησιαστική αυτή επιδοκιμασία ανέδειξε έτσι ο,τι παντοτεινό και παγκόσμιο βρισκόταν σε μια καθαρώς μοναχική παράδοση.

John Meyendorff

ΟΠΩΣ ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΥΤΟ ΚΑΘΟΔΗΓΕΙ ΤΗΝ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΘΕΟΛΟΓΟΥΝΤΕΣ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΛΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΥΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ, ΤΩΝ ΛΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΙΤ, ΠΟΥ ΜΑΧΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ, ΔΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ ΦΛΩΡΟΦΣΚΙ, ΤΟΝ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΡΩΜΑΝΙΔΗ. ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΛΗΘΗ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ, ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ ΔΗΛ. ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡ. ΠΑΛΑΜΑ. ΤΟΥ ΗΣΥΧΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΗΠΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΒΑΠΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟ, ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΣΜΟ, ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΝΩΝΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟ ΤΟΥ ΡΗΝΟΥ.

Σταύρος Γιαγκάζογλου - (1) Το πρόσωπο στην περί Αγίας Τριάδος θεολογία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

 ΙΜΑΤΙΑ ΦΩΤΟΣ ΑΡΡΗΤΟΥ

ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ  

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ

Ο Τομέας Δογματικής Θεολογίας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διοργάνωσε τον Μάιο του 1996 Συνέδριο με θέμα την «Διεπιστημονική προσέγγιση του προσώπου», και εκάλεσε χρεωστικώς και τιμιτικώς «αρχηγούς καθηγεμόνες» και δασκάλους από διαφορετικούς κλάδους σπουδής. Ανάμεσά τους ηύραν διακριτικώς θέση νεότεροι και νέοι μαθητές και ερευνητές. Η ασυνήθης συμμετοχή φοιτητών και φίλων της θεολογίας και του διεπιστημονικού διαλόγου, η ζωηρότατη ανταλλαγή απόψεων, η καρπογόνος συνομιλία μαθητών και δασκάλων, σφράγισαν το διήμερο των σχετικών εργασιών και υπερέβησαν και τους πιο αισιόδοξους σχεδιασμούς των διοργανωτών. (...)

«Το πρόσωπο στην περί Αγίας Τριάδος θεολογία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά», στον συλ. τόμο Ιμάτια Φωτός Αρρήτου - διεπιστημονική προσέγγιση του προσώπου, σ. 145-157, Θεσσαλονίκη 2002.

Σταύρος Γιαγκάζογλου - Το πρόσωπο στην περί Αγίας Τριάδος θεολογία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς έζησε και έδρασε στην πολυτάραχη περίοδο του ΙΔ' αι., όταν η συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη πρωτοστατούσε στις πνευματικές ζυμώσεις και κοινωνικές εξελίξεις στο χώρο της καθ' ημάς Ανατολής. Η ησυχαστική διαμάχη ξέσπασε, ως γνωστόν, όταν ο Καλαβρός λόγιος Βαρλαάμ αρνήθηκε κατηγορηματικά τη δυνατότητα αμεσης θέας και κοινωνίας του Θεού στη ζωή της Εκκλησίας. Με αφορμή τις μεταφυσικές θέσεις των αντιησυχαστών ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς ανέπτυξε τη διδασκαλία του με άξονα την περίφημη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενέργειας του Θεού, διασφαλίζοντας θεολογικά τη χριστοκεντρική εμπειρία της Εκκλησίας, όπως έντονα βιώνονταν από την ησυχαστική θεοπτία. Η θεοφανική αυτή μέθεξη, η κοινωνία της θεώσεως, δίχως οποιαδήποτε σύγχυση κτιστού και ακτίστου, αποτέλεσε το υπαρξιακό - σωτηριολογικό θεμέλιο της διδασκαλίας του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Ο Παλαμάς στα πρόσωπα των Βαρλαάμ, Ακίνδυνου, Γρηγορά και των οπαδών τους απέκρουσε όχι, απλώς, τα πρώτα ριζώματα του δυτικού Σχολαστικισμού στην ορθόδοξη Ανατολή, ούτε, μόνον, τις προκλήσεις ενός αυτονομημένου Ανθρωπισμού. Ο θεολογικός αγώνας του ησυχαστή αγίου -και τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία για μας σήμερα- αντιμετώπισε και ξεπέρασε με μια ρωμαλέα Ερμηνευτική σύνθεση της βιβλικής και πατερικής παραδόσεως, έναν στείρο συντηρητισμό του γράμματος, μια «θεολογία της επανάληψης», ανίκανης να ερμηνεύσει την ίδια την κληρονομιά της, για την κατοχή της οποίας κόπτεται και απλώς υπερηφανεύεται, σα να πρόκειται για μουσειακό απολίθωμα του παρελθόντος.

Η πορεία επανασύνδεσης της σύγχρονης ορθόδοξης Θεολογίας με τη μεγάλη Παράδοση που εκπροσωπεί ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς φάνηκε να εξαντλείται μονομερώς, λόγω της πολεμικής της δυτικής θεολογίας, στην ερμηνεία και προβληματική της διακρίσεως ουσίας και ενεργειών στον Θεό, παραθεωρώντας συχνά την άρρηκτη εξάρτησή της από το προσωπικό - Τρισυπόστατο Είναι του Θεού. Στη σύντομη αυτή ανακοίνωση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε την έννοια και σημασία του Προσώπου στην περί Αγίας Τριάδος θεολογία του Παλαμά, προτείνοντας ένα βαθύτερο και δημιουργικό άνοιγμα της σύγχρονης ορθόδοξης σκέψης, που εμπνέεται από τη διάκριση ουσίας και ενεργειών στη θεολογική σημαντική του Προσώπου και αμοιβαίως.

Τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε στην ευρωπαϊκή, κυρίως, βιβλιογραφία μια ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με τον περσοναλισμό ή ουσιανισμό της ορθόδοξης Ανατολής και της λατινικής Δύσεως. Ήδη έναν αιώνα πρωτύτερα ο Th. de Regnon συνόψισε τη διαφορά του Τριαδολογικού δόγματος μεταξύ Ανατολής και Δύσεως ως εξής η ελληνική θεολογική παράδοση προσέρχεται διά της υποστατικής διακρίσεως στην ενότητα της ουσίας, ενώ η λατινική θεολογία εκκινεί από την ενότητα της ουσίας και κατόπιν θεωρεί τα θεία πρόσωπα ως εσωτερικές σχέσεις της θείας ουσίας. Η λατινική αντίληψη θεωρεί το πρόσωπο ως τρόπο της ουσίας, η ελληνική θεώρηση εκλαμβάνει την ουσία ως το περιεχόμενο του προσώπου.

Αρκετοί, κυρίως Ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι, αντιδρώντας στις επικρίσεις του Lossky και άλλων Ορθόδοξων θεολόγων για την αποκατάσταση της θέσεως και της Θεολογίας του Γρηγορίου Παλαμά, προσπάθησαν να αντιστρέψουν το κλασικό πλέον σχήμα που καθιέρωσε ο Th. de Regnon.

Απαντώντας στις επικρίσεις των ορθόδοξων αυτών θεολόγων για προτεραιότητα και μυστικισμό της θείας ουσίας ως βασικού γνωρίσματος της δυτικής θεολογίας, μια ομάδα δυτικών λογίων θα ανταποδώσει την κατηγορία του ουσιανισμού στην ορθόδοξη θεολογία και κυρίως στη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά.

Μια πρώτη δέσμη των αντιπαλαμικών αυτών επικρίσεων θεωρεί ότι η περί ακτίστων ενεργειών διδασκαλία του Παλαμά συνιστά καινοτομία έναντι της πατερικής Παραδόσεως με έκδηλες ουσιανιστικές προϋποθέσεις. Στα πλαίσια αυτά το δόγμα των ακτίστων ενεργειών εισάγει μια νεοπλατωνίζουσα μεταφυσική, έναν ουσιανισμό των απορροών μέσα στην Αγία Τριάδα, περιορίζοντας τα θεία Πρόσωπα τόσο στην αϊδιότητα, όσο και στην ιστορία της σωτηρίας. Και τούτο διότι οι ενέργειες εξαρτώνται οντολογικά από τη θεία ουσία, η οποία και προτάσσεται έναντι των Προσώπων κατά την έκφανσή τους. Πρόκειται, λοιπόν, για μια πνευματικότητα νεοπλατωνικού τύπου, όπου απουσιάζει η ελευθερία του προσώπου και κυριαρχεί η αναγκαιότητα της ουσίας. Η «ανυπόστατος ενέργεια» της θείας ουσίας αντικαθιστά και αυτό το έργο της ενανθρωπήσεως του Λόγου. Με τη συσκότιση ή ακόμη και τον αφανισμό των υποστάσεων η θεολογία του Παλαμά δεν χρειάζεται καμιά Τριαδολογική ή χριστολογική θεμελίωση. Αποτελεί ένα είδος επιστροφής στην έννοια του απλού Θεού των Μυστικών. Εκλαμβάνει δηλαδή τη θεότητα, είτε ως μια απρόσωπη, είτε ως μια υπερπρόσωπη μονάδα. Ούτως ή άλλως, καταλήγουν, στη θεολογία του Παλαμά η ουσία και οι διακεκριμένες ενέργειές της προηγούνται και «απολειτουργικοποιούν» τις Τριαδικές Υποστάσεις.

Μια δεύτερη δέσμη αντιπαλαμικών κατηγοριών επεκτείνει την κριτική της στο σύνολο της ελληνικής πατερικής Παραδόσεως. Ο Παλαμισμός αυτή τη φορά ορθώς ερμηνεύει τον ουσιανισμό των Καππαδοκών και του Αρεοπαγίτη, ολοκληρώνοντας τις νεοπλατωνικές τους τάσεις. Σχεδόν όλη η θεολογία της Ανατολής «νεοπλατωνίζει». Οι ενέργειες αντικαθιστούν το σωτηριολογικό έργο των τριών Υποστάσεων στην οικονομία και απηχούν μια «φυσική» και όχι περσoναλιστική περί μετοχής στη ζωή του Θεού αντίληψη.

Το συμπέρασμα είναι αυτονόητο: ο Παλαμάς εμφανίζεται ως «ουσιανιστής», επεκτείνοντας και ολοκληρώνοντας τις τάσεις των Ελλήνων Πατέρων. Μόνον η δυτική παράδοση απο τον Αυγουστίνο και τις ψυχολογικές τριάδες ως τον Θωμά Ακινάτη και την κτιστή χάρη διατήρησε έντονα τον βιβλικό περσοναλιστικό χαρακτήρα της θεολογίας.

Παρόμοιες θέσεις, κυρίως ως προς τη σχέση του Παλαμά με τα νεοπλατωνικά πρότυπα, εξέφρασαν και ορισμένοι ημέτεροι ακαδημαϊκοί θεολόγοι, προφανώς κατ' επίδρασιν της δυτικής βιβλιογραφίας. Η συγκεχυμένη αντιμετώπιση της διδασκαλίας του ησυχαστή θεολόγου καταλήγει στις ακρότατες παρερμηνείες της όταν και οι επικριτές της σύγχρονης ορθόδοξης σκέψης που έχει ως επίκεντρο το Πρόσωπο θεωρούν ότι στον Παλαμά ανακαλύπτουν επιχειρήματα υπέρ μιάς υπερβάσεως της «φιλοσοφικής» εννοίας του Προσώπου, διότι το ζήτημα της γνώσεως του Θεού τίθεται αποκλειστικά μέσα από τη διάκριση ουσίας και ενεργειών.

Το βασικό πρόβλημα που θα μας απασχολήσει είναι η θέση του Προσώπου στην Τριαδολογία του Γρηγορίου Παλαμά. Η μέθεξη στη θεία ζωή συνιστά μια απρόσωπη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο; Η διδασκαλία των ακτίστων ενεργειών εισάγει πολυθεϊσμό ή πανθεϊσμό νεοπλατωνικού τύπου; Υφίσταται όντως ένα «κενό της ησυχαστικής θεολογίας ως προς τη σχέση τριαδικών υποστάσεων και ακτίστων ενεργειών»; Οι ενέργειες είναι της ουσίας ή των Προσώπων; Είναι προσωπικές ή απρόσωπες. Ποια είναι η σχέση Υποστάσεων και ενεργειών. Ο άνθρωπος οικειώνεται προσωπικά ή απρόσωπα τις άκτιστες ενέργειες του Θεού;

(συνεχίζεται)

Λόγος εις την Γʼ Κυριακή των Νηστειών (της Σταυροπροσκυνήσεως) (Αγ. Νικόλαος Βελιμίροβιτς)

(Ευαγγέλιο: Μαρκ. η’ 34-38- θ’ 1)

Μεγάλη η δύναμη της αλήθειας! Δεν υπάρχει τίποτα ικανό στον κόσμο που να μπορεί να της αφαιρέσει τη δύναμη αυτή.

Η θεραπευτική δύναμη της αλήθειας είναι πολύ μεγάλη! Δεν υπάρχει στον κόσμο αρρώστια ή νόσημα που δεν μπορεί να θεραπευτεί από την αλήθεια.

Οι άρρωστοι που υποφέρουν κι είναι αδύναμοι, αναζητούν γιατρό για να τους δώσει την ανάλογη θεραπεία. Κανένας τους δεν ψάχνει για κάποιο γιατρό που θα τους χορηγήσει φάρμακο γλυκό και γευστικό. Όλοι τους θ’ αναζητήσουν κάποιον που θα τους δώσει φάρμακο αποτελεσματικό, είτε γλυκό θά ’ναι αυτό είτε πικρό είτε κι εντελώς άγευστο. Όσο πιο πικρό είναι το φάρμακο που σύστησε ο γιατρός κι όσο πιο περίπλοκη είναι η εξέλιξη της θεραπείας, τόσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη αποκτά ο γιατρός στα μάτια του αρρώστου.

Γιατί οι άνθρωποι απορρίπτουν το πικρό φάρμακο μόνο όταν το προσφέρει το χέρι του Θεού; Γιατί αναζητούν μόνο γλυκίσματα από το χέρι του Θεού; Επειδή δεν αντιλαμβάνονται πόσο σοβαρή είναι η αρρώστια της αμαρτίας τους, επειδή νομίζουν πως μπορούν να θεραπευτούν μόνο με γλυκίσματα.

Αχ, να μπορούσαν ν’ αναρωτηθούν οι άνθρωποι γιατί όλα τα φάρμακα για τις σωματικές αρρώστιες είναι τόσο πικρά! Το Αγιο Πνεύμα θα τους απαντούσε: για να πάρουν μια ιδέα της πίκρας πού ’χουν τα πνευματικά φάρμακα. Όπως η σωματική αρρώστια δίνει κάποια ιδέα για την πνευματική, έτσι και τα φάρμακα για τις σωματικές αρρώστιες λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, σε σχέση μ’ εκείνα για τις πνευματικές.

Οι πνευματικές αρρώστιες, οι σοβαρές και τυχαίες, δεν είναι πολύ πιο σοβαρές από τις σωματικές; Πώς τότε τα φάρμακα για τις πνευματικές αυτές αρρώστιες δεν μπορούν να είναι πιο πικρά από τ’ αντίστοιχα φάρμακα για τις σωματικές αρρώστιες;

Οι άνθρωποι φροντίζουν πολύ το σώμα τους. Κι όταν αυτό αρρωσταίνει, δε λυπούνται ούτε προσπάθειες ούτε χρόνο ή χρήμα για ν’ αποκαταστήσουν την υγεία του. Σ’ αυτήν την περίπτωση κανένας γιατρός δε φαίνεται πολύ ακριβός, καμιά ιαματική πηγή δε βρίσκεται μακριά και κανένα φάρμακο δε μοιάζει πικρό. Κι αυτό είναι ιδιαίτερα πιο έντονο όταν βεβαιωνόμαστε πως ο σωματικός θάνατος πλησιάζει.

Αχ, και να φρόντιζαν οι άνθρωποι αυτοί τόσο πολύ για την ψυχική τους υγεία! Αχ, και νά ’ταν τόσο επιμελείς στην αναζήτηση θεραπείας και θεραπευτή για την ψυχή τους!

Είναι δύσκολο κι οδυνηρό να περπατάς ξυπόλητος ανάμεσα στ’ αγκάθια. Όταν όμως ο ξυπόλητος άνθρωπος πεθαίνει της δίψας κι η πηγή με το νερό είναι μετά τ’ αγκάθια, δε θ’ αποφασίσει γρήγορα να βαδίσει πάνω σ’ αυτά, μ’ όλο που τα πόδια του θα πληγωθούν, για να πλησιάσει στο νερό; Ή μήπως θα προτιμήσει να καθήσει πάνω στο χλωρό γρασίδι που είναι πριν από τ’ αγκάθια και να πεθάνει από τη δίψα;

Κάποιοι άνθρωποι που είναι άρρωστοι από την αμαρτία λένε: «Δεν μπορούμε να πάρουμε τόσο πικρό φάρμακο». Κι έτσι ο γιατρός που αγαπά το ανθρώπινο γένος, πήρε πρώτος το φάρμακο, το πικρότερο φάρμακο, μ’ όλο που ήταν υγιής. Και τό ’κανε αυτό μόνο για να δείξει στους αρρώστους πως αυτό δεν είναι αδύνατο. Αλήθεια, πόσο πιο δύσκολο είναι στον υγιή άνθρωπο να πάρει και να καταπιεί το φάρμακο που είναι για τους αρρώστους! Εκείνος όμως το πήρε, ώστε οι θνητοί άρρωστοι να οδηγηθούν στην απόφαση να το πάρουν κι αυτοί.

«Δεν μπορούμε να περπατήσουμε ξυπόλητοι πάνω στ’ αγκάθια, λένε οι άνθρωποι που είναι άρρωστοι από την αμαρτία, όσο και να διψάμε κι όσο καθαρό και νά ’ναι το νερό από την άλλη μεριά». Κι έτσι ο Κύριος, που αγαπά το ανθρώπινο γένος, βάδισε ο ίδιος ξυπόλητος πάνω στ’ αγκάθια. Και τώρα καλεί από την άλλη μεριά τους διψασμένους στην πηγή με το δροσερό νερό. «Είναι δυνατό, μας λέει. Βάδισα μόνος μου πάνω στα πιο αιχμηρά αγκάθια και πατώντας τα τα άμβλυνα, τα μαλάκωσα. Ελάτε, λοιπόν».

«Αν το φάρμακο είναι ο σταυρός, δεν μπορούμε να το πάρουμε. Κι αν ο σταυρός είναι ο δρόμος, δεν μπορούμε να τον βαδίσουμε». Αυτό λένε όλοι εκείνοι που η αμαρτία τους έκανε άρρωστους. Κι έτσι ο Κύριος, που αγαπά το ανθρώπινο γένος, σήκωσε πάνω Του το βαρύτερο σταυρό, για να μας δείξει πως κι αυτό είναι δυνατό.

***
Στο σημερινό ευαγγέλιο ο Κύριος, σ’ όλους εκείνους που επιθυμούν να σωθούν από το θάνατο, προσφέρει το σταυρό, το πιο πικρό φάρμακο για τη θεραπεία τους.

Είπε ο Κύριος: «Όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοι» (Μάρκ. η’ 34). Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, πρέπει ν’ απαρνηθεί τον παλιό και αμαρτωλό εαυτό του, να πάρει πάνω του το σταυρό των θλίψεων και των δοκιμασιών και τότε ας με ακολουθήσει.

Ο Κύριος δεν οδηγεί τους ανθρώπους στο σταυρό πριν απ’ Αυτόν. Τους καλεί να τον ακολουθήσουν, αφού Εκείνος πρώτος κουβάλησε τον σταυρό. Προτού κάνει την κλήση αυτή τους είχε προειδοποιήσει για τα πάθη Του: «… δει τον υιόν του ανθρώπου πολλά παθείν … και αποκτανθήναι, και μετά τρεις ημέρας αναστήναι» (Μάρκ. η’ 31). Αυτός είναι ο λόγος που είπε πως είναι «η οδός». Έγινε ο πρώτος στα πάθη κι ο πρώτος στη δόξα. Ήρθε για ν’ αποδείξει πως όλ’ αυτά που οι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι είναι αδύνατα, είναι δυνατά. Και τα έκανε δυνατά.

Ο Κύριος δεν πιέζει τους ανθρώπους, δεν τους ασκεί βία. Ο Κύριος συνιστά και προσφέρει. «Όστις θέλει…». Οι άνθρωποι έπεσαν στην αρρώστια της αμαρτίας με την ελεύθερη βούλησή τους. Και μόνο με την ελεύθερη βούλησή τους πρέπει να θεραπευτούν από την αμαρτία. Δεν κρύβει το γεγονός πως το φάρμακο είναι πικρό, πολύ πικρό. Εκείνος όμως, με το να πάρει πρώτος το πικρό φάρμακο, το έκανε πιο εύκολο στους ανθρώπους. Και πήρε το φάρμακο μ’ όλο που ο ίδιος ήταν υγιής, για να μας αποδείξει τη θαυμαστή πράξη Του.

Απαρνησάσθω εαυτόν. Ο πρώτος άνθρωπος, ο Αδάμ, απαρνήθηκε τον εαυτό του όταν αμάρτησε, αλλά απαρνήθηκε τον αληθινό, τον πραγματικό του εαυτό. Όταν ο Κύριος ζητά από τους ανθρώπους ν’ απαρνηθούν τον εαυτό τους, εννοεί τον ψεύτικο, τον πλανεμένο εαυτό. Ας το κάνουμε πιο απλό.

Ο Αδάμ απαρνήθηκε την Αλήθεια και προσκολλήθηκε σ’ ένα ψέμμα. Τώρα ο Κύριος ζητά από τους απογόνους του Αδάμ ν’ απαρνηθούν το ψέμμα και να προσκολληθούν ξανά στην Αλήθεια, από την οποία είχαν απομακρυνθεί. Το ν’ απαρνηθείς τον εαυτό σου επομένως σημαίνει ν’ απαρνηθείς την απατηλή μη-ύπαρξη, που μας έχει επιβληθεί στη θέση της θεόσδοτης ύπαρξής μας. Πρέπει ν’ απαρνηθούμε την παγκοσμιότητα που έχει αντικαταστήσει την πνευματικότητά μας, τα πάθη που έχουν αντικαταστήσει τα καλά μας έργα, τον ταπεινό φόβο που έχει σκοτίσει μέσα μας τη θεϊκή υιοθεσία, το γογγυσμό μας εναντίον του Θεού που έχει αφανίσει μέσα μας το πνεύμα της υπακοής σ’ Εκείνον. Πρέπει ν’ απαρνηθούμε την ειδωλολατρική λατρεία της φύσης και του σώματός μας. Με λίγα λόγια, πρέπει ν’ απαρνηθούμε όλα εκείνα που παραπέμπουν στο «εγώ» μας, και που στην πραγματικότητα είναι ο πονηρός κι η αμαρτία, η φθορά, η απάτη κι ο θάνατος.

Αχ και να μπορούσαμε ν’ απαρνηθούμε τις πονηρές μας συνήθειες που έχουν γίνει μέσα μας δεύτερη φύση. Ν’ απαρνηθούμε αυτή τη «δεύτερη φύση», γιατί δεν είναι η δική μας φύση όπως τη δημιούργησε ο Θεός, αλλά μια σωρευμένη και σκληρυμένη φαντασία κι αυταπάτη μέσα μας – ένα υποκριτικό ψέμμα που βαδίζει με τ’ όνομά μας, και μεις μαζί του.

Τί σημαίνει ν’ αναλάβουμε το σταυρό μας; Σημαίνει την από μέρους μας ελεύθερη αποδοχή κάθε μέσου θεραπείας που μας προσφέρει η πρόνοια του Θεού, έστω κι αν είναι πικρό. Σου έτυχαν μεγάλες καταστροφές; Κάνε υπακοή στο θέλημα του Θεού, όπως έκανε κι ο Νώε. Χρειάζεται να κάνεις θυσία; Παραδώσου στα χέρια του Θεού με την ίδια πίστη που είχε ο Αβραάμ όταν πορευόταν για να θυσιάσει το γιο του. Καταστράφηκε η περιουσία σου; Πέθαναν ξαφνικά τα παιδιά σου; Να τα υπομένεις όλα με καρτερία, με την καρδιά σου προσκολλημένη στο Θεό, όπως έκανε ο Ιώβ. Σ’ εγκαταλείπουν οι φίλοι σου και βρίσκεσαι ξαφνικά περικυκλωμένος από εχθρούς; Να τα υπομείνεις όλα χωρίς γογγυσμό, όπως έκαναν κι οι απόστολοι, με πίστη στο Θεό πως η βοήθειά Του είναι άμεση. Καταδικάστηκες να πεθάνεις για το Χριστό; Δόξασε το Θεό που αξιώθηκες τέτοια τιμή, όπως χιλιάδες χριστιανοί μάρτυρες.

Τίποτα δε θα σου ζητηθεί που δεν έχει ξαναγίνει. Εσύ μάλλον θ’ ακολουθήσεις το παράδειγμα των πολλών – αποστόλων, αγίων, ομολογητών και μαρτύρων – που έμειναν πιστοί στο θέλημα του Χριστού. Πρέπει να γνωρίζουμε και κάτι ακόμα όμως, όταν επιζητούμε τη σταύρωσή μας. Πως ο Κύριος ζητά τη σταύρωση του παλαιού ανθρώπου, εκείνου με τις πονηρές συνήθειες, που υπηρετεί την αμαρτία. Με τη σταύρωση αυτή ο παλιός, ο ζωώδης άνθρωπος μέσα μας νεκρώνεται. Κι ο νέος άνθρωπος, που είναι φτιαγμένος κατ’ εικόνα Θεού και αθάνατος, αναγεννιέται. Λέει ο απόστολος: «Ο παλαιός ημών άνθρωπος συνεσταυρώθη… του μηκέτι δουλεύειν ημάς τη αμαρτία» (Ρωμ. στ’ 6).

Ο σταυρός είναι βαρύς για τον παλιό, το σαρκικό άνθρωπο. Είναι βαρύς για τον άνθρωπο «συν τοις παθήμασι και ταις επιθυμίαις» (Γαλ. ε’ 24). Για τον πνευματικό άνθρωπο όμως δεν είναι βαρύς. Ο σταυρός είναι «τοις μεν απολλυμένοις μωρία… τοις δε σωζομένοις ημίν δύναμις Θεού» (Α’ Κορ. α’ 18). Εμείς καυχιόμαστε στο σταυρό του Χριστού, στο σταυρό που φέρουμε για χάρη Του. Ο Κύριος δε ζητά ν’ αναλάβουμε το δικό Του σταυρό, μα το δικό μας. Ο δικός Του σταυρός είναι ο βαρύτερος. Εκείνος δε σταυρώθηκε για τις δικές Του αμαρτίες αλλά για τις δικές μας, γι’ αυτό κι ο σταυρός Του είναι ο βαρύτερος. Εμείς σταυρωνόμαστε για τις δικές μας αμαρτίες, γι’ αυτό κι ο δικός μας σταυρός είναι ελαφρύτερος. Όταν τα βάσανά μας βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους, δεν πρέπει να λέμε πως είναι πολύ μεγάλα, πέρα από κάθε όριο. Ζει Κύριος και γνωρίζει το μέτρο των πειρασμών μας, δε θα μας αφήσει να υποφέρουμε περισσότερο απ’ όσο μπορούμε. Το μέτρο των πειρασμών μας είναι υπολογισμένο τουλάχιστο όσο το μέτρο της μέρας και της νύχτας, ή όσο τα όρια των άστρων στην πορεία τους. Εντάθηκαν οι πειρασμοί μας; Έγινε βαρύτερος ο σταυρός μας; Η δύναμη του Θεού είναι μεγαλύτερη, όπως μας βεβαιώνει ο απόστολος: «Ότι καθώς περισσεύει τα παθήματα του Χριστού εις ημάς, ούτω διά Χριστού περισσεύει και η παράκλησις ημών» (Β’ Κορ. α’ 5).

Η παράκλησή μας όμως, πάνω απ’ όλα είναι μεγάλη επειδή μας καλεί ο Κύριος να τον ακολουθήσουμε. «Ακολουθήτω μοι», λέει. Γιατί ο Κύριος κάνει την κλήση αυτή σ’ εκείνους που αναλαμβάνουν το σταυρό τους; Πρώτα για να μην πέσουν και τσακιστούν κάτω από το βάρος του. Η ανθρώπινη ράτσα είναι τόσο οδυνηρά αδύναμη, που κι ο ελαφρύτερος σταυρός φαίνεται βαρύς στο δυνατότερο άνθρωπο, αν τον φέρει χωρίς τη βοήθεια του ουρανού. Βλέπουμε πως απελπίζονται οι άπιστοι στο ελαφρύτερο χτύπημα. Πως εναντιώνονται στον ουρανό και τη γη με το που θα τους κεντήσει μια καρφίτσα. Πως παραπατούν δεξιά κι αριστερά αβοήθητοι, αναζητώντας κάποια στήριξη και αρωγή στο κενό αυτού του κόσμου· κι όταν ο κόσμος αυτός δεν μπορεί να τους προσφέρει στήριξη και βοήθεια, τότε ισχυρίζονται πως ο κόσμος ολόκληρος δεν είναι παρά ένα κενό απόγνωσης.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Κύριος μας καλεί να τον ακολουθήσουμε. Μόνο αν ακολουθούμε πίσω Του θα μπορούμε να κουβαλάμε το σταυρό μας. Σ’ Εκείνον θα βρούμε δύναμη, θάρρος και παρηγοριά. Θα γίνει σ’ εμάς φως στο σκοτεινό δρόμο μας, υγεία στην αρρώστια, σύντροφος στη μοναξιά, χαρά στους πειρασμούς και πλούτος στην ένδεια. Το ανεξάντλητο φως του Χριστού μας χρειάζεται για να σβήσει τον πόνο μας και να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα μας στο χάραμα της μέρας.

Ο δεύτερος λόγος που ο Κύριος μας καλεί να τον ακολουθήσουμε είναι τόσο σπουδαίος όσο κι ο πρώτος κι έχει να κάνει με τη θεληματική απάρνηση του εαυτού μας και την ανάληψη του σταυρού. Πολλοί είναι εκείνοι που έκαναν επίδειξη κάποιας αυταπάρνησης για ν’ αποκτήσουν μεγαλύτερη φήμη σ’ αυτόν τον κόσμο. Πολλοί είναι αυτοί που έχουν σωρεύσει αμέτρητες δοκιμασίες και βάσανα μόνοι τους, μόνο για να κερδίσουν το θαυμασμό και τον έπαινο των ανθρώπων. Πολλοί, κυρίως ανάμεσα στους ειδωλολάτρες, το έχουν κάνει αυτό κι άλλοι το κάνουν μέχρι σήμερα, για ν’ αποκτήσουν μεγαλύτερες μαγικές δυνάμεις κι έτσι να επιβληθούν στους άλλους, να βλάψουν ή να ωφελήσουν αυτούς που θέλουν. Κι όλ’ αυτά από μια μάταιη πλεονεξία κι επιθυμία για κυριαρχία.

Τέτοια αυταπάρνηση δεν είναι αληθινή, είναι φιλαυτία. Τέτοιος σταυρός δεν οδηγεί στην ανάσταση και τη σωτηρία αλλά σε πλήρη όλεθρο. Είναι σα να παραδίδεται κάποιος στα χέρια του σατανά. Εκείνος όμως που αναλαμβάνει το σταυρό του κι ακολουθεί το Χριστό, ελευθερώνεται από την έπαρση και την αλαζονεία, από τη φιλαυτία κι από κάθε επιθυμία για εγκόσμια δόξα και κέρδος. Όπως ο άρρωστος άνθρωπος παίρνει πικρά φάρμακα, όχι για να δείξει στους άλλους πως μπορεί να τα καταπιεί, αλλά για την αποκατάσταση της υγείας του, έτσι κι ο αληθινός χριστιανός απαρνιέται τον εαυτό του, δηλαδή απαλλάσσεται από την άρρωστη ύπαρξή του, αναλαμβάνει το σταυρό του σαν πικρό και σωστικό φάρμακο κι ακολουθεί το Χριστό, το θεραπευτή και σωτήρα του. Κι αυτό όχι για ν’ αποσπάσει τον έπαινο και τη δόξα των ανθρώπων, αλλά για να σώσει την ψυχή του από τον παραλογισμό της ζωής αυτής κι από το σκουλήκι και το πυρ της μέλλουσας ζωής.

«Ος γαρ αν θέλη την ψυχήν αυτού σώσαι, απολέσει αυτήν· ος δ’ άν απολέση την εαυτού ψυχήν ένεκεν εμού και του ευαγγελίου, ούτος σώσει αυτήν» (Μάρκ. η’ 35). Όποιος θέλει να σώσει την επίγεια ζωή του, αυτός θα χάσει την αιώνια και μακαρία ζωή. Όποιος όμως αψηφήσει και θυσιάσει τη ζωή του αυτή για μένα και το ευαγγέλιο, αυτός θα σώσει τη μέλλουσα ζωή και μακαριότητά του.

Αυτά είναι σκληρά λόγια, αδυσώπητα. Αυτή είναι μια φωτιά που γυρεύει να κατακάψει τον παλιό άνθρωπο ως τις ρίζες του, ν’ αφανίσει τις ίδιες τις ρίζες. Ο Χριστός δεν ήρθε απλά για ν’ αναμορφώσει τον κόσμο, αλλά να τον ανακατασκευάσει, να φέρει καινούργια ζωή. Να ρίξει το παλιό σίδερο στη φωτιά και να το σφυρηλατήσει από την αρχή. Δεν είναι αναμορφωτής, αλλά ο Δημιουργός. Δεν είναι επιδιορθωτής, αλλά υφαντής. Όποιος θέλει να διατηρήσει ένα παλιό και σκουληκοφαγωμένο δέντρο, θα το χάσει. Μπορεί να κάνει ό,τι μπορεί για να το περιποιηθεί εξωτερικά, να το ποτίσει, να το περιφράξει και να του ρίξει λίπασμα, το σκουλήκι όμως θα το τρώει εσωτερικά. Το δέντρο θα σαπίσει σιγά σιγά και θα πέσει.

Εκείνος που κόβει ένα σκουληκοφαγωμένο δέντρο και το ρίχνει στη φωτιά μαζί με τα σκουλήκια και μετά φροντίζει τα μικρά κλαδάκια που ξεφυτρώνουν από τη ρίζα και τα προστατεύει από τα σκουλήκια, αυτός θα σώσει το καινούργιο δέντρο. Αυτός που προσπαθεί να διατηρήσει την παλιά ψυχή, που είναι φαγωμένη και φθαρμένη από την αμαρτία, θα τη χάσει, γιατί ο Θεός δεν επιτρέπει σε τέτοια ψυχή να παρουσιαστεί μπροστά Του. Κι ό,τι δεν παρουσιάζεται ενώπιον του Θεού, είναι σα να μην υπάρχει. Εκείνος λοιπόν που χάνει την παλιά ψυχή του, θα κερδίσει τη νέα ψυχή, την γεγεννημένην εκ του πνεύματος και νυμφευμένη με το Χριστό.

Η ψυχή στην ουσία είναι ταυτόσημη με τη ζωή. Διαβάζουμε στο ευαγγέλιο: Ος γαρ αν θέλη την ψυχήν αυτού σώσαι και ος δ’ αν απολέσει την εαυτού ψυχήν ένεκεν εμού και του ευαγγελίου, ούτος σώσει αυτήν. Και στις δύο περιπτώσεις η λέξη ψυχή σημαίνει τη ζωή. Εκείνος που θέλει να σώσει τη θνητή ζωή του με κάθε θυσία, αυτός θα χάσει και τις δύο ζωές, και τη θνητή και την αθάνατη. Τη θνητή επειδή, όσο κι αν κατορθώσει να επιμηκύνει τη ζωή του στη γη, τελικά θα τη χάσει με το θάνατο. Αλλά θα χάσει και την αιώνια ζωή, αφού δεν έκανε τίποτα γι’ αυτήν, δεν υπόφερε τίποτα. Εκείνος που αγωνίζεται να κερδίσει την αθάνατη ζωή με το Χριστό, αυτός θα τη λάβει και θα τη διατηρήσει στην αιωνιότητα, μ’ όλο που θα χάσει την πρόσκαιρη, τη θνητή ζωή.

Ο άνθρωπος ίσως χάσει την πρόσκαιρη θνητή ζωή του για το Χριστό και το ευαγγέλιο αν, σε περίπτωση ανάγκης, θυσιαστεί και πεθάνει ως μάρτυρας για το Χριστό και το άγιο ευαγγέλιό Του· ή αν περιφρονήσει την παρούσα ζωή ως αμαρτωλή κι ασήμαντη και προσφέρει τον εαυτό του με όλη του την ψυχή και τη δύναμη στο Χριστό, αν μπει στην υπηρεσία Του, παραδίδοντας τα πάντα σ’ Εκείνον και προσδοκώντας τα πάντα απ’ Αυτόν. Είναι πιθανό ο άνθρωπος να χάσει την ψυχή του, τη ζωή του, με την αυτοκτονία ή με τη θυσία του γι’ άσκοπα πράγματα, για παράδειγμα πάνω σε μια φιλονικία ή διαφωνία. Σ’ αυτόν δεν ισχύει η υπόσχεση ότι θα σώσει την ψυχή (ζωή) του, γιατί διευκρινίζεται: ένεκεν εμού και του ευαγγελίου. Ο Χριστός και το ευαγγέλιο είναι ασυγκρίτως ανώτερα από την ψυχή μας. Είναι ο μεγαλύτερος πλούτος τόσο στο χρόνο όσο και στην αιωνιότητα. Δεν υπάρχει άνθρωπος που θα δίσταζε να θυσιάσει τα πάντα για τα παντοτεινά αυτά αγαθά.

Γιατί ο Χριστός προσθέτει και του ευαγγελίου; Δεν είναι αρκετό αυτό το ένεκεν εμού; Όχι, δεν είναι. Ο Κύριος είπε ένεκεν εμού και του ευαγγελίου για να διευρύνει τους λόγους που έχει να θυσιαστεί κανείς και να ζήσει εν Θεώ. Για ν’ αυξήσει τον αριθμό των σεσωσμένων. Σώζεται εκείνος που χάνει τη ζωή του για τον ζώντα και αθάνατο Χριστό. Εκείνος επίσης σώζεται, που χάνει τη ζωή του για τα έργα του Χριστού στον κόσμο, για την αγία διδασκαλία Του. Τέλος σώζεται εκείνος που χάνει τη ζωή του για μια μόνο εντολή του Χριστού, για έναν απλό λόγο Του. Ο Κύριος είναι ο Νομοθέτης της ζωής. Όποιος θυσιάζεται για το Νομοθέτη, θυσιάζεται και για το νόμο Του. Και αντίστροφα, εκείνος που θυσιάζεται για τους νόμους Του, θυσιάζεται και για Εκείνον.Ταυτίζοντας τον Εαυτό Του με τα έργα και τη διδασκαλία Του, ο Κύριος διευρύνει τη δυνατότητα της σωτηρίας σε πολλούς.

«Τί γαρ ωφελήσει άνθρωπον εάν κερδήση τον κό­σμον όλον, και ζημιωθή την ψυχήν αυτού; ή τί δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού;» (Μάρκ. η’ 36 – 37). Τί θα ωφεληθεί ο άνθρωπος αν κερδίσει όλον τον κόσμο, αλλά χάσει την ψυχή του; Ή τί αντάλλαγμα μπορεί να δώσει ο άνθρωπος για την ψυχή του;

Τα λόγια αυτά ρίχνουν περισσότερο φως στα προηγούμενα. Από αυτά προκύπτει ότι ο Κύριος θεωρεί πως η ψυχή του ανθρώπου αξίζει περισσότερο από τον κόσμο ολόκληρο. Από αυτά προκύπτει επίσης τι είδους ψυχή πρέπει να χάσει ο άνθρωπος για να κερδίσει την ψυχή του: να χάσει την καταρρακωμένη ψυχή, εκείνην που είναι βουτηγμένη στον κόσμο, που την έχει γονατίσει ο κόσμος, που είναι δουλωμένη στον κόσμο. Όταν ο άνθρωπος χάσει τέτοια λεγόμενη «ψυχή», τότε θα σώσει την πραγματική ψυχή του. Αν απορρίψει την απατηλή ζωή, θα κερδίσει την αληθινή.

Ποιά η ωφέλεια αν κερδίσει κανείς τον κόσμο ολόκληρο, όταν ο κόσμος αυτός είναι προορισμένος για καταστροφή, και να βλάψει την ψυχή του, που είναι προορισμένη για την αιωνιότητα; Ο κόσμος πλησιάζει προς το τέλος του. Στο τέλος θ’ αποβληθεί σαν ένα σκωροφαγωμένο ρούχο. Οι αληθινές ψυχές, αυτές που αγαπούν το Χριστό, θα πετάξουν τότε στη βασιλεία της αιώνιας νεότητας. Το τέλος του κόσμου θα σημάνει την έναρξη μιας νέας ζωής για την ψυχή. Τί αξίζει τότε για τον άνθρωπο ολόκληρος ο κόσμος, όταν σύντομα θα χωριστεί απ’ αυτόν, όταν ο κόσμος ολόκληρος στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον θα αποσυντεθεί και θα εξαφανιστεί σαν όνειρο που πέρασε; Σε τί θα του χρησιμεύσει ένα αβοήθητο κουφάρι; Τί αντάλλαγμα αξίζει να δώσει για την ψυχή του;

Προσέξτε! Ακόμα κι αν ολόκληρος ο κόσμος ανήκε στον άνθρωπο, ο Κύριος δε θα τον δεχόταν ως αντάλλαγμα της ψυχής του. Μα ο κόσμος δεν ανήκει στον άνθρωπο, αλλά στο Θεό. Ο Θεός τον έφτιαξε και τον παρέδωσε στον άνθρωπο για χρήση, για χάρη ενός μεγαλύτερου αγαθού, μεγαλύτερου και πολυτιμότερου από τον κόσμο. Το μεγαλύτερο δώρο που ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο είναι η κατ’ εικόνα Του ψυχή. Και το μέγιστο αυτό δώρο θα το ζητήσει πίσω όταν ο ίδιος ευδοκήσει. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιστρέψει τίποτα στο Θεό στη θέση της ψυχής του. Η ψυχή είναι ο βασιλιάς, όλα τ’ άλλα είναι δούλοι. Ο Θεός δε θα δεχτεί ένα δούλο στη θέση του βασιλιά, ούτε κάτι θνητό στη θέση του αθάνατου.

Τί αντάλλαγμα μπορεί να δώσει ο αμαρτωλός για την ψυχή του; Εφόσον ο άνθρωπος εξακολουθεί να ζει σωματικά στον κόσμο γοητεύεται απ’ αυτόν, πιστεύει πως ο κόσμος είναι πολύτιμος. Όταν όμως χωρίζεται από το σώμα, συνειδητοποιεί πως χωρίς το Θεό και την ψυχή δεν υπάρχει τίποτα που ν’ αξίζει. Μα είναι πολύ αργά. Τότε δεν μπορεί να σκεφτεί να δώσει κάτι αντάλλαγμα για την ψυχή του. Πόσο δυσχερής είναι η θέση της αμαρτωλής ψυχής όταν ανακαλύπτει πως όλα όσα την έδεναν με το Θεό και τον κόσμο έχουν τώρα διαρραγεί, πως τώρα είναι γυμνή και άμοιρη στον πνευματικό κόσμο! Σε ποιόν μπορεί να κραυγάσει για βοήθεια; Ποιό όνομα μπορεί να επικαλεστεί; Από ποιό άκρο ιματίου μπορεί να πιαστεί καθώς πέφτει μέσα στην ατέλειωτη και αιώνια άβυσσο;

Ευλογημένοι είναι εκείνοι που σ’ αυτή τη ζωή αγάπησαν το Χριστό κι έμαθαν να επικαλούνται το όνομά Του μέρα και νύχτα, μαζί με την ανάσα και το χτύπο της καρδιάς τους. Πάνω από την άβυσσο θα γνωρίζουν ποιον πρέπει να καλέσουν για βοήθεια. Θα ξέρουν ποιο όνομα να επικαλεστούν. Θα ξέρουν από ποιο άκρο ιματίου να πιαστούν. Εκείνοι θα βρίσκονται πραγματικά εκτός κινδύνου, θα καλύπτονται κάτω από τις φτερούγες του αγαπημένου τους Κυρίου.

Εδώ τώρα έχουμε το σπουδαιότερο λόγο που πρέπει να φοβούνται εκείνοι που σ’ αυτή τη ζωή δεν έχουν επίγνωση του φόβου της αμαρτίας.

Είπε ο Κύριος: «Ος γαρ εάν επαισχυνθή με και τους εμούς λόγους εν τη γενεά ταύτη τη μοιχαλίδι και αμαρτωλώ, και ο υιός του ανθρώπου επαισχυνθήσεται αυτόν όταν έλθη εν τη δόξη του πατρός αυτού μετά των αγγέλων των αγίων» (Μάρκ. η’ 38). Εκείνος που θα δειλιάσει, θα ντραπεί και θ’ αρνηθεί εμένα και τους λόγους μου σ’ αυτήν την αποστατημένη κι αμαρτωλή γενιά, αυτόν κι ο υιός του ανθρώπου δε θα τον λυπηθεί και θα τον αποκηρύξει όταν έρθει με τη δόξα του Πατέρα Του, συνοδευόμενος από τους αγίους αγγέλους Του.

Ακούστε τα αυτά όλοι οι πιστοί. Μην υπερεκτιμάτε την αγάπη του Θεού. Το έλεός Του θα το δώσει και στους αμετανόητους βλάσφημους μόνο σ’ αυτή τη ζωή. Στην τελική Κρίση, τη θέση του ελέους θα την καταλάβει η δικαιοσύνη. Ακούστε τα αυτά όλοι εσείς που πλησιάζετε καθημερινά τον αναπόφευκτο θάνατο. Ακούστε τα και τηρήστε τα στην καρδιά και την ψυχή σας. Τα λόγια αυτά δεν τα είπε εχθρός σας, αλλά ο μεγαλύτερος φίλος σας. Τα ίδια αυτά χείλη που πάνω στο σταυρό συχώρεσαν τους εχθρούς Του, διατύπωσαν κι αυτά τα φοβερά αλλά δίκαια λόγια. Εκείνον που ντρέπεται να ομολογήσει το Χριστό σ’ αυτόν τον κόσμο, θα τον ντρέπεται κι ο Χριστός στο τέλος του κόσμου. Αυτόν που ντρέπεται να ομολογήσει το Χριστό μπροστά στους αμαρτωλούς, θα τον αγνοήσει κι ο Χριστός μπροστά στους αγγέλους Του. Σε τί θα υπερηφανεύεσαι, άνθρωπε, αν ο Χριστός σε αγνοήσει; Αν ντρέπεσαι τη ζωή, σημαίνει πως υπερηφανεύεσαι στο θάνατο. Αν ντρέπεσαι στην αλήθεια, υπερηφανεύεσαι στα ψέμματα. Αν ντρέπεσαι στην αγάπη, υπερηφανεύεσαι στην κακία. Αν ντρέπεσαι στη δικαιοσύνη, υπερηφανεύεσαι στην αδικία. Αν ντρέπεσαι να υποφέρεις στο σταυρό, σημαίνει ότι υπερηφανεύεσαι στην ειδωλολατρική ανοσιότητα. Αν ντρέπεσαι την αθανασία, υπερηφανεύεσαι στη φθορά του θανάτου και του τάφου.

Μπροστά σε ποιόν ντρέπεσαι το Χριστό; Σε κάποιον καλλίτερο από το Χριστό; Όχι, καλλίτερος από το Χριστό δεν υπάρχει. Αυτό σημαίνει πως θα ντρέπεσαι μπροστά σε κάποιον που είναι κατώτερος από το Χριστό. Ντρέπεσαι τον πατέρα σου μπροστά σε μια αρκούδα; Μήπως κάποια κόρη ντρέπεται για τη μητέρα της μπροστά σε μιαν αλεπού; Γιατί τότε ντρέπεσαι τον πανάγαθο μπροστά στον κακό, τον Πάναγνο μπροστά στον αμαρτωλό, τον παντοδύναμο μπροστά στον ανίσχυρο, τον παντογνώστη μπροστά στον ανόητο; Γιατί ντρέπεσαι το μεγαλοδύναμο Κύριο μπροστά σε μια αισχρή κι αμαρτωλή γενεά; Μήπως επειδή η γενεά αυτή χορεύει διαρκώς μπροστά στα μάτια σου, ενώ ο Κύριος είναι αόρατος; Περίμενε λίγο, λίγο ακόμα, κι ο Κύριος θα εμφανιστεί ένδοξος ανάμεσα στα νέφη των αγγέλων, κι η γενεά αυτή θα εξαφανιστεί κάτω από τα πόδια Του, θα σκορπιστεί όπως η σκόνη μπροστά στο δυνατό άνεμο. Τότε θα ντραπείς πραγματικά, όχι για τον ένδοξο Κύριο, μα για σένα. Μα η ντροπή σου τότε δε θά ’χει καμιά αξία. Είναι καλύτερα να ντραπείς τώρα, όσο η ντροπή μπορεί ακόμα να βοηθήσει. Να ντραπείς για όλα μπροστά στο Χριστό, όχι για το Χριστό μπροστά σε όλα.

Γιατί είπε ο Χριστός εμέ και τους εμούς λόγους; Όποιος ντρέπεται Εμένα, σημαίνει όποιος αμφιβάλλει για τη θεότητά Μου, για τη θεία Μου ενσάρκωση από την αγία Παρθένο, για τα σταυρικά Μου πάθη και την Ανάστασή Μου, για την πτωχεία Μου σ’ αυτόν τον κόσμο και για την αγάπη μου προς τους αμαρτωλούς. Όποιος ντρέπεται για τους λόγους Μου, σημαίνει όποιος αμφιβάλλει για το ευαγγέλιο ή αρνιέται τη διδασκαλία Μου, όποιος διαστρέφει τους λόγους Μου και με την αίρεση προκαλεί σύγχυση ανάμεσα στους πιστούς, όποιος φέρεται αλαζονικά στην αποκάλυψη και τη διδασκαλία Μου και την αντικαθιστά με άλλες, δικές του διδαχές ή όποιος κρύβεται σκόπιμα και δεν ομολογεί τα λόγια Μου μπροστά στους ισχυρούς αυτού του κόσμου. Αυτός θα νιώσει και τη δική Μου ντροπή, και το δικό του φόβο.

Τα λόγια του Χριστού είναι μια ζωντανή διαθήκη στον κόσμο, όπως είναι και τα πάθη Του, το Σώμα και το Αίμα Του. Ο Κύριος δε διαχωρίζει τα λόγια Του από τον Εαυτό Του, δε δίνει μικρότερη αξία σ’ αυτά απ’ ό,τι στο Πρόσωπό Του. Ο λόγος Του είναι αχώριστος από τον Εαυτό του. Ο λόγος του έχει την ίδια δύναμη με το Πρόσωπό Του, γι’ αυτό και είπε στους αποστόλους Του: «Ήδη υμείς καθαροί έστε διά τον λό­γον ον λελάληκα υμίν» (Ιωάν. ιε’ 3). Με το λόγο Του καθάριζε τις ψυχές, θεράπευε τους αρρώστους, έδιωχνε τα πονηρά πνεύματα και ανάσταινε τους νεκρούς. Ο λόγος Του είναι δημιουργικός, καθαρτικός και ζωογόνος. Γιατί τότε να ηχεί περίεργο αυτό που ακούμε στο ευαγγέλιο, «και Θεός ην ο Λόγος» (Ιωάν. α’ 1);

Ο Κύριος αποκαλεί τη γενεά αυτή μοιχαλίδα με την ευρύτερη έννοια του όρου. Έτσι είχαν αποκαλέσει κι οι παλιοί προφήτες τη λατρεία των ψεύτικων θεών (βλ. Ιεζ. κγ’ 37). Όποιος αφήνει τη δική του σύζυγο και ακολουθεί άλλη γυναίκα είναι μοιχός. Όποιος ξεχνά τον ζώντα Θεό και προσκυνά τον κτιστό κόσμο, είναι κι αυτός μοιχός. Όποιος εγκαταλείπει την πίστη του στον Κύριο και πιστεύει σε ανθρώπους κι όποιος απαρνιέται την αγάπη του προς το Θεό και την μεταφέρει σε ανθρώπους και σε αντικείμενα, διαπράττει μοιχεία. Με λίγα λόγια, όλες οι αμαρτίες που χωρίζουν την ψυχή σου από το Θεό και την προσκολλούν σε κάτι ή σε κάποιον μακριά από το Θεό, μπορούν να χαρακτηριστούν με το γενικό όρο της μοιχείας, γιατί όλες φέρουν τα σημάδια του μοιχού άντρα ή της μοιχαλίδας γυναίκας. Όποιος επομένως ντρέπεται για το Χριστό, τον Κύριο, το Νυμφίο της ψυχής του ανθρώπου, μπροστά σε μια τέτοια μοιχαλίδα γενεά, μοιάζει πραγματικά με τη νύφη που ντρέπεται μπροστά σε ακόλαστους ανθρώπους για το μνηστήρα της. Ο Κύριος δε μιλάει μόνο για αμαρτωλή γενεά, αλλά για γενεά μοιχαλίδα και αμαρτωλή. Γιατί; Για να κάνει ειδική αναφορά και καταγγελία της μοιχείας. Με τη λέξη «μοιχεία» υπονοούνται εδώ οι σοβαρότερες, οι πιο απεχθείς και θανάσιμες αμαρτίες, που συχνά ξεστρατίζουν τον άνθρωπο από την πίστη του Χριστού, από την αυταπάρνηση, από το σταυρό του και την αναγέννησή του.

Προσέξτε τώρα πως τελειώνει το σημερινό ευαγγέλιο: «Αμήν λέγω υμίν, εισί τινες των ώδε εστηκότων, οίτινες ου μη γεύσωνται θανάτου, έως αν ίδωσι την βα­σιλείαν του Θεού εληλυθυίαν εν δυνάμει» (Μάρκ. θ’ 1). Αλήθεια σας λέω, σας διαβεβαιώνω, πως μερικοί απ’ αυτούς που βρίσκονται εδώ τώρα, δε θα γνωρίσουν θάνατο, προτού δουν τη βασιλεία του Θεού νά ’ρχεται δυναμικά.

Από μια πρώτη άποψη θά ’λεγε κανείς πως τα λόγια αυτά δε συνδέονται με τα προηγούμενα. Η συνοχή τους όμως είναι σαφής. Αυτό είναι ένα θαυμάσιο τελείωμα. Ο Κύριος δε θ’ αφήσει τους πιστούς Του απαρηγόρητους. Αφού τους καλεί ν’ αναλάβουν το σταυρό τους, ν’ απαρνηθούν τον εαυτό τους και τη ζωή τους· κι αφού τους απειλεί με φοβερές τιμωρίες σε περίπτωση που ντραπούν να ομολογήσουν Εκείνον και τους λόγους Του, ο Κύριος τώρα κάνει να εμφανιστεί στον ουρανό ένα ουράνιο τόξο μετά την καταιγίδα. Σπεύδει να μιλήσει για ανταπόδοση σε κείνους που τον υπακούνε και τον ακολουθούν κουβαλώντας το σταυρό τους. Η ανταμοιβή θα δοθεί σε κάποιους πριν από το τέλος του κόσμου και την τελική κρίση, πριν ακόμα κι από το τέλος της ζωής τους στη γη. Αυτοί δε θα γευτούν το θάνατο έως αν ίδωσι την βασιλείαν του Θεού εληλυθυΐαν εν δυ­νάμει.

Πόσο σοφός είναι ο Κύριος στο κήρυγμά Του! Ποτέ δε μιλάει για καταδίκη χωρίς ταυτόχρονα ν’ αναφέρει και ανταμοιβή. Δεν κατακρίνει χωρίς να επαινέσει, δεν οδηγεί τον άνθρωπο σε δρόμο γεμάτο αγκάθια χωρίς να μνημονεύσει τη χαρά που τον περιμένει στο τέλος του δρόμου. Δεν απειλεί χωρίς να παρηγορήσει. Δεν αφήνει να καλυφθεί ο ουρανός από μαύρα σύννεφα χωρίς να δείξει ξανά το λαμπρό ήλιο και το κάλλος του ουράνιου τόξου.

Ποιοί είναι αυτοί που δε θα γευτούν θάνατο προτού δουν τη βασιλεία του Θεού νά ’ρχεται δυναμικά; Ο Κύριος, που μιλούσε στους μαθητές Του μα και σ’ ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων, είπε: «εισί τινες των ώδε εστηκότων». Είναι μερικοί απ’ αυτούς που τώρα βρίσκονται εδώ, ανάμεσά μας. Ποιούς εννοεί, επομένως;

Πρώτα εννοεί εκείνους που έχουν τηρήσει την εντολή Του ν’ απαρνηθούν τον εαυτό τους και ν’ αναλάβουν το σταυρό τους. Αυτοί, αν και ζουν σ’ αυτόν τον κόσμο, θα νιώσουν μέσα τους τη δύναμη της βασιλείας του Θεού. Το Πνεύμα του Θεού θα τους επισκιάσει, θα τους καθαρίσει και θα τους αγιάσει, θα τους ανοίξει τις πύλες των μυστηρίων του ουρανού, όπως έγινε αργότερα στον πρωτομάρτυρα Στέφανο και στους αποστόλους. Δεν είδαν τη βασιλεία του Θεού δυναμικά οι απόστολοι την ημέρα της Πεντηκοστής, τη στιγμή που έλαβον δύναμιν εξ ύψους; Κι ο Στέφανος «υπάρχων πλήρης Πνεύ­ματος Αγίου, ατενίσας εις τον ουρανόν είδε δόξαν Θε­ού» (Πράξ. ζ’ 55). Ο ευαγγελιστής Ιωάννης δεν είδε τη βασιλεία του Θεού πριν από το σωματικό του θάνατο; Ο απόστολος Παύλος δεν ανέβηκε ως τον τρίτο ουρανό προτού γευτεί θάνατο; Ας αφήσουμε όμως τους αποστόλους κατά μέρος. Ποιός ξέρει πόσοι από κείνους που παρακολουθούσαν και άκουγαν τον Κύριο ένιωσαν τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος και είδαν τη βασιλεία του Θεού νά ’ρχεται προτού εγκαταλείψουν τον κόσμο αυτό;

Εκτός όμως από την ερμηνεία αυτή, κάποιοι ευαγγελικοί σχολιαστές δίνουν στα παραπάνω λόγια του Χριστού διαφορετική ερμηνεία. Εκτιμούν ότι τα λόγια αυτά του Σωτήρα μας αναφέρονται στους τρεις αποστόλους, τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, που λίγο καιρό αργότερα είδαν τον Κύριο να μεταμορφώνεται στο όρος Θαβώρ και να συνομιλεί με τον Ηλία και το Μωυσή. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως η ερμηνεία αυτή είναι σωστή, μα δεν αποκλείει και την άλλη. Οι τρεις απόστολοι σίγουρα είδαν τη βασιλεία του Θεού δυναμικά στο όρος Θαβώρ, όταν ο Κύριος Ιησούς εμφανίστηκε με την ουράνια δόξα Του, ενώ από τον άλλο κόσμο εμφανίστηκαν ο Μωυσής κι ο Ηλίας, ο ένας στα δεξιά κι ο άλλος αριστερά Του. Δεν πρέπει όμως να πιστεύουμε πως αυτή ήταν η μοναδική περίπτωση που άνθρωποι θνητοί είδαν τη βασιλεία του Θεού νά ’ρχεται δυναμικά. Το περιστατικό του όρους Θαβώρ ήταν πραγματικά εκθαμβωτικό, μα δεν αποκλείει τις αμέτρητες άλλες περιπτώσεις θνητών ανθρώπων που είδαν σ’ αυτή τη ζωή, αν και με διαφορετικό τρόπο, τη βασι­λεία του Θεού δυναμικά και ένδοξα.

Αν το επιθυμούμε, μπορούμε κι εμείς να δούμε τη βασιλεία του Θεού νά ’ρχεται «εν δυνάμει και δόξη» προτού γευτούμε το σωματικό θάνατό μας. Οι συνθήκες με τις οποίες θα μας αποκαλυφτεί ξεκαθαρίζονται στο σημερινό ευαγγέλιο. Ας αγωνιστούμε να νεκρώσουμε την παλιά μας ψυχή, την αμαρτωλή ζωή μας. Ας μάθουμε πως είναι προτιμότερο και πιο σπουδαίο στον άνθρωπο να σώσει την ψυχή του παρά να κερδίσει τον κόσμο ολόκληρο. Έτσι θ’ αξιωθούμε με το έλεός Του να δούμε τη βασιλεία του Θεού, μεγάλη σε δύναμη κι ασύγκριτη σε δόξα, εκεί που οι άγγελοι μαζί με τους αγίους δοξολογούν μέρα και νύχτα τον Ζώντα Θεό, τον Πατέρα, τον Υιό και το Αγιο Πνεύμα, την ομοούσια και αδιαίρετη Τριάδα, τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

(Πηγή: «Καιρός Μετανοίας» Ομιλίες Β’, Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Επιμέλεια – Μετάφραση – Κεντρική διάθεση: Πέτρος Μπότσης)

https://alopsis.gr

Πατερικός: Λόγος εις την Γʼ Κυριακή των Νηστειών (της Σταυροπροσκυνήσεως) (Αγ. Νικόλαος Βελιμίροβιτς)

ΕΡΝΤΟΓΑΝ & ΙΜΑΜΟΓΛΟΥ: ΕΝΑΣ ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ & ΤΟ ΛΑΔΙ ΣΤΟ ΚΑΝΤΗΛΙ ΠΟΥ ΒΑΖΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

ΓΙΑΤΙ Ο ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΒΛΕΠΕΙ ΣΤΟΝ ΙΜΑΜΟΓΛΟΥ ΕΝΑΝ «ΚΑΘΡΕΠΤΗ» ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΠΡΟΣΗΜΟ;
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΕΡΝΤΟΓΑΝ, ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΜΙΝΕ ΓΚΙΟΥΛΜΠΑΡΑΝ-ΕΡΝΤΟΓΑΝ;
ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΣΥΡΤΗΣ (SIIRT) ΜΕ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΙΣΕ ΣΤΟΝ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ;
TI ΕΛΕΓΑΝ ΟΙ ΣΤΙΧΟΙ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ " ΚΙΖΙΛ ΕΛΜΑ", ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΕΝΑ ΤΟΥΡΚΙΚΟ DRONE ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΠΟΥ ΧΤΙΖΕΙ Ο ΓΑΜΠΡΟΣ ΤΟΥ;
ΠΟΣΟ ΣΤΟΙΧΗΣΕ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ KAI ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΈΝΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΛΙΡΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Η ΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΕΚΡΕΜ ΙΜΑΜΟΓΛΟΥ;
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΡΙΣΚΑΡΕ ΤΟΣΑ ΠΟΛΛΑ Ο ΕΡΝΤΟΓΑΝ;

 Με αφορμή λοιπόν το θέμα που απασχολεί τα Διεθνή ΜΜΕ, δηλαδή την σύλληψη του Δημάρχου Κωνσταντινουπόλεως Εκρέμ Ιμάμογλου καθώς και άλλων 100+ συνεργατών του, ο πολύπειρος Ανδρέας Μαζαράκης μου θέτει όλα τα παραπάνω ερωτήματα, στην εκπομπή του "Ο Εξαρχείων" στα Παραπολιτικά FM, την Πέμπτη 20 Μαρτίου 2025. Μια εκπομπή διάρκειας 45 λεπτών, η οποία φέρνει στην επιφάνεια αρκετές άγνωστες πτυχές. Αξίζει να ακούσετε αυτή την ανάλυση, διότι περιγράφει με ακρίβεια, τι συνέβη το 1997 με την τότε σύλληψη και φυλάκιση Ερντογάν! Η συγκεκριμένη ανάλυση, περιέχει πάρα πολλά άγνωστα στοιχεία στην Ελλάδα, και είναι μια παρακαταθήκη για τους αναλυτές και την επόμενη γενιά. Διότι όλα αυτά που θα ακούσετε, είναι πολύ δύσκολο να ακουστούν σε μεγάλα ΜΜΕ της χώρας μας αλλά και της Ευρώπης γενικότερα! Ακούστε την εκπομπή, δείτε τις φωτό και τα σχεδιαγράμματα και θα καταλάβετε πολλά...

ΕΡΝΤΟΓΑΝ & ΙΜΑΜΟΓΛΟΥ: ΕΝΑΣ ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ & ΤΟ ΛΑΔΙ ΣΤΟ ΚΑΝΤΗΛΙ ΠΟΥ ΒΑΖΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ