PAUL FRIEDLȀNDER, ΠΛΑΤΩΝ (176)

Συνέχεια από: Κυριακή 25 Μαΐου 2025

PAUL FRIEDLȀNDER
ΠΛΑΤΩΝ
ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΟΣ
ΤΑ ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ –
ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΤΡΙΤΗ ΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΤΟ ΟΨΙΜΟ ΕΡΓΟ
ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΔΙΑΛΟΓΩΝ : Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

28. Φίληβος 

Φίληβος

(Ή περί ηδονής, Ηθικός)

52 C - 53 C. 

1.Οι ακάθαρτες ηδονές και οι καθαρές ηδονές είναι χωρισμένες η μία από την άλλη.

Οι ακάθαρτες, όταν είναι έντονες, ανήκουν —σύμφωνα με τον τρόπο σκέψης στους όρους των «τεσσάρων γενών» του όντος που διακρίθηκαν προηγουμένως (Ι 2)— στην τάξη του απερίοριστου.

Οι καθαρές ηδονές καταδεικνύουν την παρουσία του μέτρου (εμμετρία).

Μια ταξινόμηση με αυτούς τους όρους δείχνει με πολλή σαφήνεια ποιες διαφορές ή διακρίσεις αξίας πρέπει να γίνονται σε έναν τομέα, αυτόν της ηδονής, που συνήθως θεωρείται ενιαίος.

Το ζήτημα ήταν η «αλήθεια της ηδονής».

Στο τέλος του διαλόγου ένα παράδειγμα θα διευθετήσει το ζήτημα.

Ακόμη και μια πολύ μικρή ποσότητα καθαρού λευκού είναι πιο λαμπερή, πιο ευγενής και πιο αληθινή από μια μεγάλη ποσότητα μη καθαρού λευκού, και κατά τον ίδιο τρόπο μια ελάχιστη ποσότητα καθαρής ηδονής είναι πιο ευχάριστη, πιο ευγενής και πιο αληθινή από μια μεγάλη ποσότητα ηδονής αναμεμειγμένης με πόνο.

Ας μην παραβλέψουμε τήν ηθική επιταγή (το ηθικό πρόταγμα) που αντηχεί σε αυτήν την ανάλυση!

53 C - 55 A

2. Υπάρχουν ορισμένοι «λεπτολόγοι στοχαστές» που υποστηρίζουν τον αιώνια «γινόμενο» χαρακτήρα της ηδονής και επομένως αρνούνται την ύπαρξή της.

Αυτή η συνέπεια πρέπει επίσης να τους αποδοθεί ή μάλλον είναι ήδη πλατωνική;

Και ποιοι είναι αυτοί οι στοχαστές; Οι Κυρηναϊκοί, οι Μεγαρικοί, άλλοι ακόμη;

Από τη μια πλευρά θα θέλαμε να γνωρίζουμε την απάντηση, από την άλλη δεν μπορούμε να σκεφτούμε ότι μπορούμε να τη δώσουμε με βεβαιότητα.

Το ζήτημα δεν αφορά τον Φίληβο.

Ο Πλάτων, προφανώς, χρησιμοποιεί μια θεωρία συνηθισμένη στη σκέψη της εποχής του επειδή του προσφέρει την ευκαιρία να φέρει τη συζήτηση σε ένα εντελώς νέο επίπεδο, ακριβώς όπως ο Αριστοτέλης, στα Ηθικά Νικομάχεια (1152 b 12 και εξής· 1153 a 15 και εξής) χρησιμοποιεί την ίδια θεωρία για να διασαφηνίσει τη σημασία της έννοιας του ενεργεία σε αντίθεση με αυτό που κοινώς λέγεται γίγνεσθαι.

Σε κάθε περίπτωση, ο Πλάτων κατασκευάζει εδώ μια σειρά από αντιθέσεις:

αυτό που είναι καθαυτό         /    αυτό που τείνει προς κάτι άλλο

το «για χάρη του οποίου»     /     το «για χάρη κάποιου άλλου»

ο σκοπός, το τέλος                /     αυτό που τείνει προς τον σκοπό, το τέλος

το αγαθό και το τέλειο         /      το γίγνεσθαι και η φθορά 

Στο σχήμα αυτό των αντιθέσεων, το είναι ανήκει σε αυτό που είναι «καθ’ εαυτό», ενώ το γίγνεσθαι ανήκει στη τάση και την επιθυμία.

Αυτό σημαίνει ότι μόνο το είναι είναι κάτι το αγαθό, όχι η ηδονή.

Σε σχέση με την επιλογή ανάμεσα στα διαφορετικά είδη ζωής, αυτό συνεπάγεται ότι, μεταξύ των τριών τρόπων ζωής που είχαν προηγουμένως διακριθεί (43 D), πρέπει να επιλεγεί ο τρίτος: η ζωή που δεν αποτελείται ούτε από ηδονή ούτε από πόνο, αλλά από νόηση, ή από καθαρή νόηση, όσο αυτό είναι δυνατόν για τον άνθρωπο.

Η γραμμή επιχειρηματολογίας αυτού του δεύτερου μέρους, στο οποίο η ηδονή θεωρείται (ή φαίνεται να θεωρείται) και πάλι ως ενότητα, παίρνει άλλη κατεύθυνση.

Σκοπός της είναι να δείξει —μέσω του είναι, του σκοπού, του αντικειμένου του έρωτα και του Αγαθού— την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να στραφεί κανείς «στη συνέχεια της συζήτησης» (53 E 9).

Απομένει εδώ να διερευνηθεί η σύνδεση ανάμεσα σε αυτή τη δεύτερη συζήτηση και στο αμέσως προηγούμενο απόσπασμα.

Εκεί είχαν ρητά διακριθεί οι βαθμοί καθαρότητας εντός της κατηγορίας των ηδονών, ενώ εδώ η κατηγορία θεωρείται ξανά ως ενότητα.

Ωστόσο, προφανώς, δεν γίνεται επιστροφή στη μάχη που είχε προηγουμένως διεξαχθεί και πλέον ξεπεραστεί ανάμεσα στον Σωκράτη και τους Φίληβο - Πρωταρχο.

Αντιμετωπίζουμε, αντιθέτως, δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου φαινομένου.

Η ηδονή είναι μια ενότητα που φέρει, σε σχέση με αυτό που είναι αγαθό και αυτό που είναι τέλειο, τη σφραγίδα του γίγνεσθαι και επομένως της ατέλειας.

Ωστόσο αυτό δεν εμποδίζει την αναγνώριση ότι, εντός του πεδίου των ηδονών, υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί αξίας και στάδια που ανεβαίνουν μέχρι το είναι.

Και αν η ηδονή τώρα αποκαλείται «γίγνεσθαι» (γένεσις), και κάθε γίγνεσθαι είναι για χάρη του είναι, και το γίγνεσθαι στο σύνολό του τείνει προς το είναι στο σύνολό του, μπορούμε να θυμηθούμε ότι, στο οντολογικό μέρος του διαλόγου (26 D), η σφαίρα του μικτού είχε χαρακτηριστεί ως «γένεσις προς το είναι» (γένεσις εἰς οὐσίαν).

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο όνομα για το ανώτατο είδος ηδονών.

55 A - C 3. 

Το τρίτο μέρος πραγματεύεται ξανά με σαφή τρόπο τις εσωτερικές διαφορές εντός του πεδίου των ηδονών.

Αφού οι αγαθές ηδονές είναι μόνο εκείνες της ψυχής, η ηδονή καθαυτή παραπέμπει στην ψυχή.

Τώρα, όσον αφορά την ψυχή, δεν μπορεί κανείς να μην δει ότι, πέρα από τις ηδονές, περιέχει και άλλα πράγματα όπως οι αρετές και η γνώση.

Το ίδιο σημείο μπορεί να καθοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια:

Διότι, αν οι ανώτερες μορφές ηδονής είναι εκείνες που συνοδεύουν τη διαδικασία της έρευνας και της μάθησης (μαθημάτων ηδονή), τότε αυτή καθαυτή η διαδικασία πρέπει να είναι ανώτερη.

Εάν λοιπόν η ηδονή καθαυτή ακολουθηθεί μέχρι τις ανώτερες μορφές της, τότε οδηγεί στα κατώφλια της σφαίρας της γνώσης.

Αυτές οι τρεις σύντομες συζητήσεις, που ακολουθούν σε απλή διαδοχή την ανάλυση των διαφορετικών τύπων ηδονών, επιδιώκουν —όπως ήταν αναμενόμενο— έναν κοινό σκοπό:

- Η πρώτη συζήτηση διαχωρίζει από την πολλαπλότητα των ηδονών εκείνες που είναι ωραίες, καθαρές και αληθινές και, πράττοντας έτσι, βλέπει στην ομορφιά, την καθαρότητα και την αλήθεια ως τρόπους ύπαρξης.

- Η δεύτερη αναγνωρίζει ότι η ηδονή καθαυτή είναι μια βαθμιαία πορεία προς το είναι, και έτσι στρέφει το βλέμμα προς τη σφαίρα του είναι, πέρα από το γίγνεσθαι.

- Η τρίτη συζήτηση, τέλος, κοιτάζει, ξεκινώντας από τη μάθηση και τη γνώση, προς τη σφαίρα της καθαυτής γνώσης.

Το είναι και η γνώση του είναι αναδύονται από την ανάλυση της ηδονής και θα καθοδηγήσουν τη συνέχεια της συζήτησης.